'''Diapauza''' – okres życia utajonego, wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie ([[hormonHormony|hormonalnie]]alnie lub [[neurohormon]]alnie) okresowy stan zwolnienia [[Ontogeneza|rozwoju ontogenetycznego]], wykorzystywany powszechnie przez [[organizm]]y w środowiskach podlegających silnym periodycznym lub nieperiodycznym zmianom zewnętrznych warunków życiowych lub w związku z [[przeobrażenie]]m. Może trwać od kilku tygodni do kilkudziesięciu lat (niektóre [[chrząszcze]] z rodziny [[kózkowate|kózkowatych]] i [[bogatkowate|bogatkowatych]]). W okresie diapauzy organizm nie [[rozmnażanie|rozmnaża się]], [[oddychanie]] i [[metabolizm]] są na bardzo niskim poziomie, następują zmiany w poziomie hormonów. Diapauza związana z periodycznym pogorszeniem się warunków otoczenia nazywana jest '''diapauzą obligatoryjną''', a związana ze zmianami nieperiodycznymi – '''diapauzą fakultatywną'''. U niektórych [[pluskwiaki|pluskwiaków]] i [[szpeciele|szpecieli]] w stan diapauzy może zapadać tylko jedna [[płeć]]. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są [[fotoperiodyzm]], [[temperatura]], [[Wilgotnośćwzględna|wilgotność]] i przegęszczenie.
Termin ''diapauza'' stosowany jest głównie w odniesieniu do [[Bezkręgowce|bezkręgowców]], zwłaszcza [[Owady|owadów]], u których występuje we wszystkich stadiach rozwoju – rozróżniana jest diapauza [[jajoJajo (biologia)|jajowa]]wa (embrionalna), [[larwa]]lna, [[poczwarka|poczwarkowa]] i [[imago|imaginalna]]. W szerszym znaczeniu termin ten odnoszony jest do innych grup systematycznych w znaczeniu uśpienia, zawieszenia aktywności życiowej (ang. ''dormancy''). Diapauza dziedziczna występuje u organizmów poddawanych periodycznym zmianom warunków, np. diapauza letnia ([[estywacja]]), diapauza zimowa ([[sen zimowy]]).
Organizmy w stanie spoczynku cechują się zazwyczaj większą niż w stanie aktywnym [[Odporność immunologiczna|odpornością]] na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiskowych takich jak [[mróz|mrozy]], [[upał]]y lub [[susza]]. Mechanizm spoczynku zwiększa szanse przetrwania [[genom]]u w okresach oddziaływania skrajnych czynników środowiskowych, nietolerowanych przez aktywne osobniki. Organizmy osiadłe wykorzystują powszechnie formy spoczynkowe jako medium [[Dyspersja biologiczna|dyspersji]]. Procesy związane z diapauzą rozpoczynają się przed nastaniem niekorzystnych warunków i zanikają jakiś czas po ich ustaniu, co odróżnia diapauzę od [[estywacja|estywacji]] i [[sen zimowy|snu zimowego]].
