|
|1. jednostka administracyjna = [[Plik:Flag of Pardubice Region.svg|20px]] [[Kraj pardubicki|pardubicki]]
|data założenia =
|prawa miejskie =1261
|stanowisko zarządzającego = burmistrz
|zarządzający = Irena Burešová
|powierzchnia = 30,5
|wysokość = 212
|rok = 31.12.20122006
|liczba ludności = 90618930
|gęstość zaludnienia =
|numer kierunkowy =
|www = http://www.mestoprelouc.cz/
}}
'''PrzełęczPřelouč''' ([[Język czeski|czes]]. ''Přelouč'', [[język niemiecki|niem.]] ''Pschelautsch'') - miasto w [[Czechy|Czechach]], w [[Kraj pardubicki|kraju pardubickim]]. Według danych z 31 grudnia 2003 powierzchnia miasta wynosiła 3 046 [[hektar|ha]], a liczba jego mieszkańców 8 586 osób.
== Nazwa ==
Czeska nazwa ''Přelouč'' pochodzi
od miejsca, którędy chadzano przez łąki. Oryginalna nazwa grodu brzmiała ''Přelučie'' (pl. to Przełęcze).
== Historia ==
Przełęcz
należy do najstarszych historycznie miejscom w rejonie. Sama osada powstała na północnej stronie
dzisiejszego miasta, w miejscu zwanym ''Na Dole'', najprawdopodobniej w X wieku
podczas panowania [[Sławnikowice (ród)|Sławnikowiców]]. Pierwsza historyczna wzmianka pochodzi z 1086
roku, gdy to krół [[Wratysław I]] podarował wieś Przełęcz wraz z chmielowym polem
benedyktyńskiemu klasztorowi w [[Opatovice nad Labem|Opatowicach nad Łabą]]. Z losem opatowickiego
klasztoru są Przełęcz oraz część jego okolic połączone na trzysta lat. Na
dogodnym miejscu na wierzchołku [[Taras|tarasu]] z [[Opoka|opoki]] wysoko nad [[Łaba|Łabą]] powstało centrum
targowe. 8 września 1261 r. wedle prośby opata Částki (który stał na czele klasztoru w latach
1261 – 1291) król [[Przemysł Ottokar II]] awansował Przełęcz na miasteczko i nadał
mu [[prawo magdeburskie|prawa magdeburskie]] oraz tzw. ''gardłowe'' (prawo wykonywania egzekucji).
Przełęcz był z klasztorem związany aż do [[Wojny husyckie|wojen husyckich]]. Prawdopodobnie
już od tych czasów Przełęcz używa jako swój znak czarny ruszt na złotym polu,
atrybut św. Wawrzyńca, patrona opatowickiego klasztoru. Po znalezieniu łożysk
srebra i rozszerzeniu działalności górniczej w [[Kutná Hora|Kutnej Górze]] od końca XII wieku
wzrosło także znaczenie Przełęcza jako strategicznego miejsca tranzytowego przy
łabskim brodzie na drodze między Kutną Górą i [[Hradec Králové|Grodźcem Królowej]]. Pod koniec XIV
wieku opatowicki klasztor ustanowił podczas przełęskiego konwentu także
niezależnego prepozyta. Z 1421 roku pochodzi zapis kronikarski o zdobyciu oraz
zniszczeniu Przełęcza, który stanął po stronie Taboru, przez wojsko [[Jak Městecký z Opočna|Jana
Miesteckiego z Opoczna]]. Znaczenie Przełęcza potem na wiele lat podupadło.
Został małym miasteczkiem rolniczym, należącym od 1518 r. do posiadłości
pardubickiej. Okres nowego rozkwitu gospodarczego oraz kulturowego nadszedł dla
Przełęcza dopiero w drugiej połowie XVI wieku. Przełęcz wtedy zyskała
renesansowy wygląd i w 1580 [[Rudolf II Habsburg|Rudolf II]] nadał Przełęczu przywilej królewskiego
kameralnego miasta. Jednak podczas wojny trzydziestoletniej i później w czasie
[[Wojny terezjańskie|wojen terezjańskich]] Przełęcz znowu odniósł znaczące uszkodzenia i na kolejne dwa
wieki pozostała tylko rolniczym miasteczkiem prowincjonalnym. Zmianę w rozwoju
Przełęcza przyniosła aż pierwsza połowa XIX wieku w związku z budową nowej
cesarskiej szosy i później zwłaszcza kolei. Dzięki połączeniu z siecią kolei
Przełęcz nagle został po [[Pardubice|Pardubicach]] drugim gospodarczo najbardziej znaczącym
miastem w rejonie pardubickim. Od 1850 – 1960 r. miał Przełęcz status miasta
powiatowego (okresnego).
== Zabytki ==
Największym
zabytkiem architektonicznym miasta jest pierwotnie [[Styl romański|romański]] kościół farny [[św. Jakub|św.
Jakuba]], później przebudowany w stylu [[barok|barokowym]]. Wraz z budynkami fary i starej
apteki, wybudowanymi w dzisiejszej dyspozycji po wielkim pożarze miasta w 1809
roku, stwarza swojski zakamarek na północnej stronie rynku. W tym miejscu jest
także w bruku zaznaczone miejsce, gdzie w 1738 r. dał jezuita [[Koniasz]] spalić
księgi „heretyckie”.
Ciekawym
barokowym budynkiem jest kościółek cmentarny [[Nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny|Nawiedzenia Maryi Panny]] z 1684 r.
na wzgórzu na wschód od miasta, z którym wiąże się następująca legenda: W [[Nowy Testament|Nowym
Testamencie]] opisane jest spotkanie ciężarnej [[Maryja Dziewica|Maryi]] z jej krewną [[Elżbieta (postać biblijna)|Elżbietą]],
również ciężarną, przyszłą matką [[Jan Chrzciciel|Jana Chrzciciela]]. Panna Maryja po tym, co jej anioł
zwiastuje, że urodzi [[Syn Boży|Syna Bożego]], śpieszy się, by odwiedzić Elżbietę i zostać „pośredniczką
łaski”, aby przesłać nieurodzonemu Janowi Chrzcicielowi błogosławieństwo.
Elżbieta była brzemienna nawet pomimo swego podeszłego wieku i rzekomej
bezpłodności, jej ciąża miała być wedle objawienia [[Archanioł Gabriel|archanioła Gabriela]] dla Maryi dowodem tego, że narodzenie Jezusa będzie cudem i zwiastowanie jest
prawdziwe.
Kościół
tworzy dominantę miejskiego cmentarza. To dwuwieżowy sakralny budynek
wybudowany w latach 1682 – 1684. W 1776 r. wybudowano naprzeciw wejściu do
kościoła ambity. Kościół zdobiony jest malowidłami od [[Josef Kramolín|J. Kramolina]] z lat 1781 –
1782. W 1881 r. zostały niskie dachy wieży ostrosłupowego kształtu wymienione
na cebulowe kopuły.
Na
zachodniej stronie rynku stoi od 1704 r. wysoka kolumna morowa z rzeźbą św.
Jana Nepomucena. Jednak wiele zabytkowych kamienic w wyniku dużej działalności
budowlanej w XIX wieku nie przetrwało. Wyłącznie domy na południowej stronie
rynku oraz w niektórych ulicach mają we swoich rdzeniach resztki pierwotnego
średniowiecznego oraz renesansowego kamieniarstwa.
Dominantą
Przełęcza zostały na przełomie XIX – XX stulecia [[neorenesans|neorenesansowe]] budynki na
rynku – szkoła podstawowa (1880-81) oraz budynek SKOK-u, zaprojektowany przez
znanego czeskiego architekta – [[Rudolf Kříženecký|Rudolfa Kříženeckiego]].
Ten sam
autor zaprojektował także neorenesansowy ewangeliczny kościół, wybudowany w
1904 r. w miejscu dawnej kaplicy. Do obejrzenia tu są niezwykle piękne
fasadowe freski.
W
okolicach Przełęcza znajduje się wczesnobarokowy zamek w [[Choltice|Chołcicach]], otoczony
rozległym romantycznym parkiem leśnym. Najcenniejszą częścią zamka jest
centralna kaplica [[św. Romediusz|św. Romediusza]] (1695).
== Demografia ==
* [http://www.mestoprelouc.cz Strona miasta]
== Przypisy ==
* http://www.mestoprelouc.cz/mesto/informace-o-meste/
{{Kraj pardubicki}}
| 