Język karaimski: Różnice pomiędzy wersjami

{{Język infobox

}}

 

== Zarys historii języka ==

Język karaimski dzielony jest tradycyjnie na dwie grupy: wschodnią (na [[Krym]]ie) i zachodnią z dialektami [[Troki|trocko]]-[[Wilno|wileńskim]] i [[łuck]]o-[[Halicz (miasto)|halickim]]. Wspomniane dwa dialekty z grupy zachodniej zachowały wiele cech archaicznych, świadczących o kipczackim pochodzeniu języka. Na język krymsko-karaimski bardzo silny wpływ miał [[język krymskotatarski|język Tatarów Krymskich]] a także [[język osmańsko-turecki]]. Różnice historyczne są głównym powodem rozróżnienia między wschodnio- a zachodniokaraimską odmianą języka. Nigdy się też nie wykształcił wspólny karaimski język literacki.

 

Już w XV i XVI wieku karaimski był używany w liturgii i korespondencji, a w końcu XVI wieku powstały najstarsze zachowane utwory poetyckie (treny i pijutim) m.in. autorstwa Izaaka syna Abrahama z Trok (ok. 1525-1585). Spośród twórców tworzących po karaimsku w XX wieku wymienić można [[Szymon Kobecki (1865-1933)|Szymona Kobeckiego]], [[Aleksander Mardkowicz|Aleksandra Mardkowicza]] i [[Szymon Firkowicz|Szymona Firkowicza]].

 

Do utrwalania tekstów w języku karaimskich używano w różnych okresach aż trzech alfabetów: [[Pismo hebrajskie|hebrajskiego]], [[Cyrylica|cyrylicy]] oraz [[Alfabet łaciński|łacińskiego]]. Pierwszym systemem używanym przez Karaimów do zapisu swego języka ojczystego było pismo hebrajskie, znane temu narodowi zapewne już od czasu przyjęcia religii karaimskiej. Alfabet hebrajski posłużył Karaimom do utrwalenia zdecydowanej większości swych tekstów sakralnych. Praktyka taka przetrwała aż do [[Lata 20. XX wieku|lat 20. XX wieku]], nigdy jednak nie istniały jednolite [[Ortografia|zasady ortograficzne]], które przystosowałyby pismo hebrajskie do specyfiki języka karaimskiego. Z tego względu pisownia tekstów była niezwykle niekonsekwentna, nawet w obrębie konkretnego rękopisu<ref name=nemeth2>M. Nemeth, ''Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość karaimskiej działalności kulturalno-językowej'' (w:) B. Machul-Telus (red.), ''Karaimi'', Warszawa 2012, s. 66-67.</ref>. Na przełomie XIX i XX wieku pismo hebrajskie zaczęło być wypierane przez cyrylicę oraz alfabet łaciński. Zapis cyrylicą rozpowszechnił się od roku [[1904]], kiedy w Kijowie wydany został tom wierszy [[Szymon Kobecki (1865-1933)|Szymona Kobeckiego]] pt. ''Ирларъ'' (''Irłar''){{r|nemeth2}}. Cyrylicy używali powszechnie Karaimi na [[Krym]]ie oraz w [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka|Litewskiej SRR]].

 

== Współczesna sytuacja języka ==

Nie istnieje jednolita, ponaddialektalna norma języka karaimskiego, toteż osoba używająca tego języka posługuje się zawsze jednym z jego dialektów. Występujące na terytorium [[Ukraina|Ukrainy]] dwa z trzech wariantów dialektalnych języka karaimskiego, łucko-halicki oraz krymski, uznać należy obecnie za wymarłe bądź pozostające na granicy wymarcia, gdyż umiejętność posługiwania się nimi ograniczona jest do niewielkiej, najwyżej kilkunastoosobowej grupy osób w podeszłym wieku i nie są one przekazywane młodszym pokoleniom{{r|nemeth}}. Niemniej jednak w trakcie przeprowadzonego na Ukrainie w [[2001]] roku spisu powszechnego język karaimski podało jako swój język ojczysty 72 mieszkańców tego kraju<ref>{{cytuj stronę | url = http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=50&rz=1_1&rz_b=2_1&n_page=3 | tytuł = ''Wsieukrainskaja pierepiś nasielienija 2001: Raspriedielienije nasielienija po nacionalnosti i rodnomu jazyku'' | opublikowany = Derżawna służba statystyky Ukrajiny | język = ru | data dostępu = 2013-02-02}}</ref>.

 

Język karaimski przetrwał więc w zasadzie tylko w swym wariancie trockim (trocko-wileńskim). Osoby posiadające czynną znajomość tego dialektu zamieszkują obecnie w granicach [[Polska|Polski]] oraz [[Litwa|Litwy]]. W trakcie badań przeprowadzonych w [[2003]] roku znajomość karaimskiego deklarowało 97 mieszkańców Litwy (w tym 28 osób zarówno w mowie, jak i piśmie) oraz 28 osób w Polsce (w tym 11 osób znało ten język zarówno w mowie, jak i w piśmie)<ref>[http://www.awazymyz.karaimi.org/zeszyty/item/125-socjologiczny-obraz ''Socjologiczny obraz współczesnego życia Karaimów na Litwie i w Polsce'', "Awazymyz" 2004, nr 2.] </ref>.

== Przykład użycia ==

{| class="wikitable"

! Tekst karaimski

! Tekst polski

|Har bir kiszi tijiszli azłychka bołałat emin kiuwiuńlańmia tijiszlimie oł kiszi kibik jome azłychka, a sajłamach andi hiem fajdałanmach bajłanhan bu sajłamachbe bu kiertilikni tartmyt andan nietikli tanuwczu iszlar.

|Każda osoba należąca do mniejszości ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nienależącej do mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociąga za sobą jakichkolwiek niekorzystnych skutków.

|-

|}

== Linki zewnętrzne ==

* [http://www.karaimi.org/index.php?p=3 Informacje na temat karaimskiego na stronie www.karaimi.org]

* [http://www.dnathan.com/language/karaim/dic/karaim-russian/index.html Słownik rosyjsko-karaimski i karaimsko-rosyjski]

{{Języki ałtajskie}}

 

[[Kategoria:Języki tureckie]]

[[Kategoria:Języki zagrożone w Europie]]