Teoria wymiany: Różnice pomiędzy wersjami

'''Teoria wymiany''' - [[teoria socjologiczna]] powstała jako reakcja na [[funkcjonalizm (socjologia)|funkcjonalizm]], który koncentrował się na wpływie jakiegoś zjawiska na [[system]]. Nie jest to jednolita [[teoria]], ale raczej zespół teorii, opisujących [[świat społeczny]] jako układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. Teoretycy wymiany społecznej postrzegają każdą [[interakcja|interakcję]] w charakterze transakcji – "coś za coś". Jest to jakby "teoria interesu własnego jednostki". Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.

 

 

Według '''[[George Homans|George'a Homansa]]''' "zachowanie społeczne jest wymianą dóbr materialnych, ale i niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i prestiżu."<ref>cyt. za Calvin J. Larson, ''Major themes in sociological theory'', New York 1973, s. 158, cyt. za: Jerzy Szacki, ''Historia Myśli Socjologicznej'', Warszawa 2002, s. 839</ref> Wszystkie organizacje społeczne powstały na zasadzie działania sieci wymian międzyjednostkowych. W organizacji potrzeby danej jednostki są spełniane przez inne jednostki należące do tej organizacji. Stworzył on też szereg twierdzeń, wśród nich twierdzenie o sukcesie, twierdzenie o [[deprywacja potrzeby|deprywacji]] - nasyceniu i twierdzenie o agresji. Twierdzeń tych jest łącznie siedem, a zdaniem wieńczącym tę listę jest twierdzenie o racjonalności, które mówi, że jednostka z dwóch alternatywnych działań wybierze to, które daje jej największe prawdopodobieństwo osiągnięcia większej korzyści.

* '''frustracji-agresji''': jeżeli działanie jednostki nie doprowadza do otrzymania nagrody lub jednostka otrzymała karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem, a w gniewie rezultaty zachowania agresywnego będą miały wartości wynagradzające.

 

 

'''[[Peter Blau]]''' wykorzystał w swojej teorii "[[prawo malejącej użyteczności krańcowej]]", które mówi o tym, że "im więcej oczekiwanych nagród jednostka uzyskuje w wyniku określonej czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie"<ref>J.H. Turner, ''Struktura teorii socjologicznej'', Wydanie Nowe, PWN, Warszawa 2004, s. 312</ref>. Chodzi o to, że jeśli w wyniku wykonywania jakiejś akcji otrzymujemy nagrody, to im więcej już otrzymaliśmy tym mniejszą wartość będzie miała dla nas kolejna porcja tej nagrody.

Uległość jest najcenniejszą nagrodą ponieważ dla Blaua wiąże się nieodłącznie ze stosunkiem władzy, a ten z kolei niesie za sobą możliwość odmawiania nagród tym, którzy nie chcą podporządkować się normom. Władza rodzi się wtedy, kiedy wartość świadczonych usług przewyższa wartość usług otrzymywanych w zamian. Jeśli ludzie mają do wyboru jedno tylko lub niewiele alternatywnych źródeł nagród, wtedy również dochodzi do wymuszenia uległości. Jest to dodatkowo ułatwione, jeśli obdarowywane osoby nie mają możliwości zastosowania środków przymusu i przeciwstawienia się osobie świadczącej usługi. Niemożność obejścia się bez danych nagród również wpływa dodatnio na sposobność do wymuszania uległości przez osobę dysponującą tymi nagrodami.

 

 

'''[[Psychologia społeczna]]''' mówi również o stosunkach międzyludzkich jako o stosunkach wymiany. Układy te oparte są na tzw. ''[[reguła wzajemności|regule wzajemności]]'', na mocy której „jesteśmy zobowiązani do przyszłego rewanżowania się za przysługi, prezenty, zaproszenia i tym podobne dobra, jakie sami otrzymaliśmy”. Według psychologów społecznych jest to jedna z ważnych zasad rządzących ludzkim postępowaniem. To zobowiązanie do rewanżu występuje chyba we wszystkich ludzkich społeczeństwach. Badacze mówią, że reguła ta wykształciła się po to, aby zachęcić ludzi do kontaktów opartych na wzajemnej wymianie usług - bez obawy, że dając coś drugiemu, stracimy to bezpowrotnie. Inną postacią tej reguły jest tzw. ''wzajemność ustępstw'', czyli: jeżeli ktoś nam idzie na rękę, to my jemu też. Dzięki temu możemy bezpiecznie jako pierwsi ustąpić komuś, bo jest on zobowiązany odpłacić nam podobnym poświęceniem.

Powyższa reguła jest według psychologów społecznych ważnym i skutecznym regulatorem stosunków społecznych.

 

 

Teorie wymiany były i są nadal często krytykowane za brak świeżości, oczywistość niektórych twierdzeń, za pomijanie istnienia sytuacji przymusowych. Najczęściej można spotkać się z opinią, że ten punkt widzenia zawęża życie społeczne i stosunki między ludźmi tylko do wartości materialnych.

{{Przypisy}}

 

* [[Robert Cialdini]], ''Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka'', Gdańsk 1996, ISBN 83-87957-52-6

* [[George Homans]], ''The nature of social science'', New York 1967

* [[Jerzy Szacki]], ''Historia Myśli Socjologicznej'', Warszawa 2002, ISBN 83-01-13844-0

* [[Jonathan H. Turner]], ''Struktura teorii socjologicznej'', Warszawa 2004, ISBN 83-01-14072-0

[[Kategoria:Psychologia społeczna]]

[[Kategoria:Teorie psychologiczne]]