Jamestown (Wirginia): Różnice pomiędzy wersjami

'''Jamestown''' – pierwsza stała osada [[Anglia|angielskich]] kolonistów w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]], na terenie dzisiejszego stanu [[Wirginia]], założona 14 maja 1607. Historycznie była to druga trwała osada na obszarze dzisiejszych [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] po założonym w 1565 przez [[Hiszpania|Hiszpanów]] mieście [[St. Augustine (Floryda)|St. Augustine]] na [[Floryda|Florydzie]]. Poprzednie 17 prób osadnictwa anglosaskiego (w tym tzw. "„[[Roanoke (kolonia)|Zaginiona Kolonia]]"” na wyspie [[Roanoke (kolonia)|Roanoke]] w [[Karolina Północna|Karolinie Północnej]]) zakończyło się niepowodzeniem.

Powstała ona po wylądowaniu w Ameryce trzech angielskich niewielkich statków "Susan„Susan Constant"Constant”, "Godspeed"„Godspeed” i "Discovery"„Discovery”, należących do Wirginijskiej Kompanii Londyńskiej ([[język angielski|ang.]] ''The Virginia Company of London''), która powstała w celu założenia pierwszej angielskiej kolonii na wybrzeżu amerykańskim<ref>Kolonii z góry nadano nazwę Wirginia z [[Łacina|łac.]] ''Virginalis'', dziewicza.</ref>, z grupą 39 marynarzy i 104 przyszłych osadników na pokładzie, pod dowództwem kapitanów Christophera Newporta, [[Bartholomew Gosnold|Bartholomew Gosnolda]]a i Johna Ratcliffe'aRatcliffe’a.

26 kwietnia 1607 roku statki dotarły do obszernej zatoki [[Zatoka Chesapeake|Chesapeake]], wpłynęły w nią i żeglowały w górę rzeki [[James (rzeka)|James]] przez 17 dni, dopóki nie znaleziono właściwego miejsca pod założenie osady (ponad 70 km od ujścia). Ku czci ówczesnego króla Anglii [[Jakub I Stuart|Jakuba I]] nazwano ją Jamestown.

Od września 1608 roku pierwszym przywódcą ("„[[admirał]]em"em”) osady został kapitan [[John Smith (żołnierz)|John Smith]], pokonując w wyborach kontrkandydata Ratcliffe'aRatcliffe’a. W październiku tego samego roku dotarł do osady statek z zaopatrzeniem -– "Mary„Mary and Margaret"Margaret” -– na pokładzie którego znajdowało się 17 dalszych osadników (w jęz. oryginału ''"seaventie"„seaventie”''), głównie "Holendrów„Holendrów, Niemców i Polaków"Polaków”<ref>W: J. Wiewiora, Jamestown, Pioneers from Poland, Chicago 1976, s. 21, wymienia nazwiska Robert a Polonian, Matthew the Polander.</ref>, wyspecjalizowanych w produkcji szkła, smoły, potażu. Już po miesiącu uruchomiono takie manufaktury, a w grudniu wysłano do [[Wielka Brytania|Anglii]] próbki produktów: ''"tryals„tryals of Pitch, Tarre, Glasse, Frankincense, Sope Ashes with Clapboard and Waynscot"Waynscot”''<ref>Robotników nazywano "Polackers"„Polackers”, ibidem.</ref>.

Osada od początku miała kłopoty z powodu konfliktów z miejscowymi plemionami [[Indianie|indiańskimi]] z federacji [[Powatanowie (federacja plemion indiańskich)|Powatanów]] (po raz pierwszy -– już w dwa tygodnie po przybyciu, gdy Smith poprowadził grupę osadników w górę rzeki Chickahominy celem zdobycia pożywienia; w pewnym momencie oddziałek został otoczony przez Powatanów i wybity niemal do nogi, a sam Smith -– schwytany i skazany na śmierć -– został w ostatniej chwili uratowany za wstawiennictwem córki wodza o imieniu Motaoaka, ale w dziejach wczesnego osadnictwa lepiej znanej pod imieniem [[Pocahontas|Pokahontas]]). W roku 1609 Smith zraniony przypadkowo<ref>Wybuchł samoczynnie jeden z ładunków prochowych w jego pasie.</ref>, wyjechał do Anglii, po czym nastąpił okres rozprzężenia (zwłaszcza po śmierci jego następcy -– Ratcliffe'aRatcliffe’a -– zamęczonego na śmierć przez Powatanów) i głodu, który przetrwało zaledwie 65 kolonistów.

W roku 1609 wyruszyła z [[Plymouth]] flotylla Kompanii Wirginijskiej. Podczas silnego sztormu na [[Ocean Atlantycki|Atlantyku]] flagowy okręt flotylli ''"Sea„Sea Venture"Venture”'', na pokładzie którego znajdowali się admirał sir George Somers, sir Thomas Gates, William Strachey i inni notable wczesnego okresu kolonizacyjnego, oddalił się od siedmiu pozostałych statków i dotarł aż do archipelagu [[Bermudy|Bermudów]], gdzie wszedł na rafy. Załodze i pasażerom udało się nie tylko ocalić życie, ale nawet towary z ładowni i większość takielunku i uzbrojenia. Sam okręt był nie do uratowania.

Rozbitkowie nie próżnowali. Szalupa okrętowa została wyposażona w maszt i żagiel i wysłana na poszukiwanie Wirginii. Nikt więcej ani łodzi, ani jej załogi nie widział. Pozostali spędzili na Bermudach dziewięć miesięcy, budując dwa niewielkie stateczki ''"Deliverance"„Deliverance”'' i ''"Patience"„Patience”'' z rosnących na wyspach [[cedr]]ów. Wreszcie, w kwietniu 1610 r. oba statki wyruszyły na północ, a na Bermudach pozostawiono jedynie dwóch ludzi (w celu dowiedzenia brytyjskich praw do archipelagu).

[[23 maja]] 1610 roku wędrowcy dotarli do Jamestown, które zastali niemal bezludne i w ruinie. Po krótkiej naradzie postanowiono porzucić Wirginię i wrócić do Anglii, ale w tym momencie przybyła flotylla pod dowództwem królewskiego [[gubernator]]a Thomasa Westa, barona De La Warr<ref>Wśród członków załóg wymieniane były nazwiska Lawrence Bohun i por. Puttocke (Potocki?).</ref>, wzmacniając siły kolonii. Nowy przełożony zmusił kolonistów do powrotu i odbudowy zniszczonego osiedla.

W 1612 r. w okolicach Jamestown, głównie nad brzegami rzeki James, powstały pierwsze plantacje [[Tytoń (roślina)|tytoniu]] -– główne źródło utrzymania osadników przez wiele lat (eksport tytoniu do Anglii zaczął się na dobre w roku 1617). Stolicą kolonii było Jamestown; tu mieściły się jej władze i jedyny ośrodek handlowy, ale położenie było fatalne. Osadnicy narzekali na doroczne plagi komarów, niezdatną do picia wodę burzliwej, pływowej rzeki, jak i niewielkie możliwości rozbudowy osiedla (bagnisty teren). Powtarzające się pożary i podtopienia powodowały, że władze kolonii zmuszone były przenosić się (czasami nawet na dłużej) do pobliskiej, ufortyfikowanej i wysoko położonej Middle Plantation.

[[Plik:Historic Jamestowne.jpg|thumb|right|350px|Widok na rzekę James i pomnik kpt. Johna Smitha]]

W roku 1619, gdy liczba mieszkańców przekroczyła tysiąc, powstała Rada Mieszkańców ([[język angielski|ang.]] ''the House of Burgesses''). Jednym z pierwszych jej zarządzeń była rozbudowa plantacji w centra handlowo-rzemieślnicze tak, by po jakimś czasie, zaczęły przekształcać się w ośrodki miejskie, stolice [[hrabstwo|hrabstw]]. W tym samym roku odnotowano pierwszy [[Strajk polskich rzemieślników w Jamestown w 1619 roku|strajk polskich hutników szkła]] walczących o równouprawnienie polityczne<ref>Susan M. Kingsbury, AM, Ph.D. w Simmons College Presse, Washington 1935, 1979.</ref> oraz przybycie pierwszych 20 czarnych niewolników na sprzedaż. Jednym z nich był Anthony Johnson, który w roku 1623 uzyskał wolność, a w roku 1651 był na tyle bogaty, że mógł sprowadzić pięciu własnych niewolników dla uprawy 100 ha przydzielonej mu ziemi.

W roku 1622 nastąpił atak Indian, którym osadnicy zabierali ziemię, co zakończyło się śmiercią 350 mężczyzn, kobiet i dzieci<ref>Wśród ofiar wymieniany jest -– wzmiankowany wcześniej -– Matthew the Polander.</ref>. Odwetowe uderzenie sprawiło, że Indianie zostawili osadników w spokoju na następne dwadzieścia lat, po czym (w 1644) nastąpił kolejny atak powodujący spory zamęt i ponowny spadek liczebności mieszkańców już ukształtowanej kolonii. Każdy z indiańskich ataków powodował odwetowe ekspedycje karne, których celem było zabicie jak największej ilości Indian, zniszczenia ich wiosek, zapasów żywności i pól uprawnych.

By zapewnić napływ nowych ochotników Kompania Wirginijska posłała do Jamestown pewną liczbę ''"młodych„młodych, przystojnych i poprawnie wykształconych kobiet"kobiet”'' jako ewentualne żony dla wirginijskich kawalerów.

W 1676 roku doszło do rebelii przeciwko rządom królewskiego gubernatora, sir Williama Berkeleya. Powstaniu przewodził jego krewniak, plantator, niejaki [[Nathaniel Bacon]]; efektem było spalenie osady do gruntu<ref>Bacon zmarł w czasie walk, innych przywódców rebelii (23) Berkeley kazał powiesić, skutkiem czego został odwołany; zmarł w Anglii w roku 1677.</ref>; po kolejnym pożarze w roku 1699 zdecydowano o przeniesieniu się pozostałych kolonistów do dawnej Middle Plantation, dziś [[Colonial Williamsburg]] w [[Williamsburg (Wirginia)|Williamsburgu]]. Na krótko przed upadkiem (w roku 1693) miasto uzyskało przywilej królewski zezwalający na budowę szkoły wyższej "„[[College of William & Mary|College of William and Mary]]"”, przy czym budowę szkoły podjęto od razu w nowej stolicy.

Do czasów dzisiejszych zachowały się w Jamestown nieliczne resztki zabudowań (m.in. wieża kościoła) i groby z początkowego okresu osadnictwa. Obecnie Jamestown jest częścią parku narodowego ''Virginia'sVirginia’s Colonial National Historical Park''. Tereny dawnego centrum miasta znajdują się pod opieką Stowarzyszenia Ochrony Zabytków Wirginii (ang. ''The Association for the Preservation of Virginia Antiquities'').

W roku 1957 w odległości ok. 800 m od dawnego centrum miasta zbudowano ''"Jamestown„Jamestown Festival Park"Park”''. W parku znajdują się repliki pierwszego portu kolonii, domu zebrań Powhatanów i dawnych statków, które przywiozły pierwszych osadników. Miejsce odwiedzane jest przez setki tysięcy turystów każdego lata. W roku 2007 Jamestown obchodziło 400-lecie założenia. Żadna organizacja polonijna nie zadbała o uwypuklenie obecności Polaków wśród pierwszych osadników, w związku z czym Amerykanie polskiego pochodzenia nie zostali zaproszeni do udziału w obchodach.