Wikipedia

Wikipedysta:Getoryk/brudnopis4: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Dexbot (dyskusja | edycje)
34 373 edycje
m Bot: Removing Link GA
m test
Linia 1:
{{Navbox ze zwijanymi grupami
[[Plik:Europe 814.png|300px|thumb|Europa w 814]]
|nazwa = Starożytna Grecja
'''Wczesne średniowiecze''' – okres [[średniowiecze|średniowiecza]], trwający od końca V do połowy (lub końca) XI wieku. Powszechnie za początek okresu uważa się detronizację [[Romulus Augustulus|Romulusa Augustulusa]] w 476, ostatniego cesarza [[cesarstwo zachodniorzymskie|cesarstwa zachodniorzymskiego]]. Mniej zwolenników mają: klęska cesarza [[Walens]]a pod [[Edirne|Adrianopolem]] w 378 roku lub początek rządów [[Teodozjusz I Wielki|Teodozjusza Wielkiego]] na Zachodzie (394). Za koniec dość powszechnie obiera się rok 1000, ta data, nie związana z żadnym konkretnym wydarzeniem, symbolizuje proces przemian zapoczątkowany w czasach karolińskich (rozwój [[feudalizm]]u, odrodzenie [[Kościół katolicki|Kościoła]]), a rozpoczynających nową epokę [[Pełne średniowiecze|pełnego średniowiecza]].
|zwijanie =
|wybrane = {{{1|}}}
|tytuł = [[Starożytna Grecja]]
|styl tytułu =
|styl opisu =
|grafika =
 
|spis1 = {{Navbox|podgrupa
== Kultura ==
|tytuł = Historia
Zapoczątkowany w okresie [[późny antyk|późnego antyku]] proces degradacji kultury antycznej, został znacznie przyspieszony przez najazdy ludów barbarzyńskich. Z racji powszechnej zapaści kulturalnej okres ten nazywany jest również [[Wieki ciemne (średniowiecze)|Wiekami Ciemnymi]]. Pojawiające się w niektórych okresach zwiastuny odrodzenia kulturalnego (np. [[renesans karoliński]] lub okres panowania [[Alfred Wielki|Alfreda Wielkiego]] w Anglii) były przerywane przez kolejne najazdy barbarzyńców.
|styl opisu = background:lavender;
 
|opis1 = [[Kultura egejska|Epoka brązu w Grecji]]
Przede wszystkim trzy ośrodki w szczególny sposób zasłużyły się w dziele zachowania antycznego dziedzictwa: celtycka Irlandia, Bizancjum oraz podbita przez [[Arabowie|Arabów]] Hiszpania.
|spis1 = [[Kultura minojska]] • [[Kultura cykladzka]] • [[Kultura helladzka]] • [[Kultura mykeńska]]
 
|opis2 =  
W tym okresie wyjątkowo dobrze rozwijała się historiografia. Dzieła [[Grzegorz z Tours|Grzegorza z Tours]] (''[[Historia Francorum]]'', ok. 528 – 594), [[Beda Czcigodny|Bedy Czcigodnego]] (''[[Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum]]'', 731), [[Nenniusz]]a (''[[Historia Britonum]]'', ok. 810), zainspirowana przez Alfreda Wielkiego ''[[Kronika anglosaska]]'' lub pochodzące z kręgu niemieckiego ''[[Res Gestae Saxoniae]]'' [[Widukind z Korbei|Widukinda z Korbei]] i ''[[Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon|Chronicon]]'' [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]] dały, żywy przez całe średniowiecze, wzorzec kompozycji kroniki. Natomiast ''[[Żywot Karola Wielkiego]]'' [[Einhard]]a stała się przykładem wzorowego ''[[speculum principis]]''.
|spis2 = [[Wieki ciemne (starożytność)|Wieki ciemne]]
 
|opis3 = [[Okres archaiczny]]
Gorzej rozwijały się inne dziedziny nauki. Najwybitniejsze osiągnięcia miał VI-wieczny matematyk, filozof i logik [[Anicius Manlius Severinus Boethius|Boecjusz]]. Godna wyróżnienia jest również postać [[Izydor z Sewilli|Izydora z Sewilli]], autora ''[[Etymologiae]]...'', summy wiedzy chrześcijańskiej VII wieku. Pewne odrodzenie przyniosło panowanie [[Karol Wielki|Karola Wielkiego]], na którego dworze działał m.in. [[Alkuin]] (735 – 804), wiązany z powrotem do łaciny klasycznej w literaturze i liturgii.
|spis3 = [[Wielka kolonizacja]] • [[Wojny messeńskie]] <small></small>
 
|opis4 = [[French Equatorial Africa]]
== Schyłek Rzymu ==
|spis4 = [[Colonial Chad|Chad]] • [[History of Gabon|Gabon]] • [[History of the Republic of the Congo|Middle Congo]] • [[Oubangui-Chari]]
=== Późne cesarstwo rzymskie ===
{{osobny artykuł|Cesarstwo Rzymskie|Kryzys wieku III}}
[[Plik:Rome-Capitole-StatueConstantin.jpg|thumb|right|230px|Cesarz Konstantyn I - autor wielu reform w późnym cesarstwie rzymskim. Posąg z [[Muzea Kapitolińskie|Muzeum kapitolińskiego]]]]
W III wieku cesarstwo rzymskie popadło w [[Kryzys wieku III|kryzys polityczny]], który pociągnął za sobą trudności ekonomiczne (rozpad systemu monetarnego) i społeczne (spadek liczby ludności, osłabienie pozycji miast)<ref name="ziolko874">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 874| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Zwiększył się także napór plemion [[barbarzyńcy|barbarzyńskich]], głównie [[Germanie|germańskich]], które pustoszyły graniczne (choć nie tylko) prowincje imperium, a na Wschodzie groźnym przeciwnikiem stała się Persja pod rządami [[Sasanidzi|Sasanidów]]. Kiedy pod koniec stulecia kryzys został w końcu przezwyciężony cesarstwo rzymskie zmieniło swą formę (na skutek reform [[Dioklecjan]]a i później [[Konstantyn I Wielki|Konstantyna]]) tak aby przystosować się do nowych warunków - pierwszoplanową rolą państwa stała się obrona przed zagrożeniami zewnętrznymi, umocniono pozycję cesarza, stworzono rozrośnięty aparat biurokratyczny i fiskalny, ludność poddano ściślejszej kontroli<ref name="ziolko877">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 877| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Znacznie wzrosła rola chrześcijaństwa - na początku IV wieku trwały jeszcze prześladowania jego wyznawców, pod koniec tego stulecia była to już właściwie religia państwowa, a Kościół stał się organizacją silnie związaną z cesarstwem<ref name="michało26">{{cytuj książkę|nazwisko=Michałowski|imię=Roman|tytuł=Historia powszechna. Średniowiecze|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=2009|isbn=978-83-01-16018-0|strony=26}}</ref>. Władcy imperium nie rezydowali już w [[Rzym]]ie, przebywali najczęściej w miastach położonych blisko rejonów zagrożonych najazdami, takich jak [[Mediolan]], [[Trewir]] i [[Antiochia]]. Dodatkowo nowa stolica założona przez Konstantyna - [[Konstantynopol]] (zwany Nowym Rzymem) - szybko zyskiwała na znaczeniu, powodując dalsze osłabienie statusu miasta Rzym<ref name="michało26" />. Równoczesne zagrożenie granic rozległego imperium na Wschodzie i na Zachodzie doprowadziło do podzielenia władzy między kilku cesarzy (najczęściej dwóch), z których każdy sprawował kontrolę nad częścią państwa. Przygotowało to grunt pod faktyczny podział cesarstwa na dwie części, który utrwalił się po śmierci [[Teodozjusz I Wielki|Teodozjusza]] w 395 roku: [[Cesarstwo bizantyńskie|Wschód]] - bogatszy i stabilniejszy obejmował prowincje w Azji, [[Bałkany]], [[Starożytny Egipt|Egipt]] i [[Cyrenajka|Cyrenajkę]] natomiast [[Cesarstwo zachodniorzymskie|Zachód]] resztę rzymskiej Europy i Afryki.
 
|opis5 = [[Comoros]]
[[Plik:Theodosius I's empire.png|thumb|right|250px|Podział cesarstwa rzymskiego po śmierci Teodozjusza I]]
|spis5 = [[Anjouan]] • [[Grande Comore]] • [[Mohéli]]
Społeczeństwo późnego cesarstwa było bardzo zróżnicowane. Istniała nieliczna grupa ludzi bogatych, posiadających rozległe majątki - [[senat rzymski|senatorzy]], wysocy urzędnicy cywilni i dowódcy wojskowi, a z drugiej strony rzesze nie posiadających praktycznie nic - biedota miejska, niewolnicy, [[kolonat|koloni]]<ref name="michało27">{{cytuj książkę|nazwisko=Michałowski|imię=Roman|tytuł=Historia powszechna. Średniowiecze|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=2009|isbn=978-83-01-16018-0|strony=27}}</ref>. Państwo w tym okresie starało się usztywnić strukturę społeczną ingerując w możliwość zmiany społecznego statusu człowieka - koloni zostali przypisani do ziemi, niektóre uznane za ważne dla cesarstwa zawody i urzędy miejskie ustanowiono dziedzicznymi, wprowadzono kary za próby ich opuszczenia<ref name="ziolko895">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 895| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref><ref name="michało27" />.
 
|opis6 = &nbsp;
Przeobrażeniu uległa armia rzymska - nadal była bardzo liczna (szacunki dla III-IV wieku mówią o liczbach od 400 do 600 tys. żołnierzy), jednak jej sprawność i skuteczność została poważnie osłabiona<ref name="ziolko886">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 886| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Było to następstwem reformy struktury militarnej cesarstwa - w zarządzie prowincji rozdzielono funkcje wojskowe i cywilne, a armia podzielona została na graniczne oddziały ''limitanei'' oraz stacjonujące wewnątrz obszaru państwa armie manewrowe - ''comitatenses'', przy czym niższe płace, gorsze warunki służby i brak przywilejów prowadziły do szybkiej degradacji wartości bojowej ''limitanei''<ref name="ziolko888">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 888| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Postępowała barbaryzacja armii - dla barbarzyńców otworzono jednostki elitarne ''comitatenses'' oraz gwardię pałacową (''palatini''), byli faworyzowani przez cesarzy, a jednocześnie rosła niecheć do służby wojskowej wśród obywateli rzymskich - masowo unikano poboru poprzez przekupstwa, samookaleczenia i dezercje, zanikały tradycje rzymskiej wojskowości - dyscyplina i system szkolenia<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 888-889| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. W wyniku tych procesów armia, która w III wieku odparła atak całego [[Barbaricum]] i Persji, a potem przywróciła cesarstwu supremację, stała się później niezdolna do obrony granic i zmusiła imperium do opierania swej słabnącej siły militarnej na niepewnej podaży barbarzyńców<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 885,886,890| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>.
|spis6 = [[History of Djibouti#French Interest|French Somaliland (Djibouti)]] • [[History of Madagascar#French Control|Madagascar]] • [[Mauritius|Ile de France]] • [[Seychelles]]
}}
 
|opis2 =
=== Wielka wędrówka ludów ===
|skrót2 =
{{osobny artykuł|Wielka wędrówka ludów}}
|spis2 =
[[Plik:MapaWielkiejWedrowkiLudow.png|thumb|right|350px|Mapa pokazująca inwazje ludów barbarzyńskich na teren cesarstwa rzymskiego.]]
Rzymianie nazywali obszary położone za ''limisem'', czyli linią rzek Ren i Dunaj, oraz nie zajętą część [[Wyspy Brytyjskie|Wysp Brytyjskich]] i stepy Europy Wschodniej - ''Barbaricum'' - ziemiami zamieszkanymi przez barbarzyńców, głównie plemiona germańskie (tereny przez nie zasiedlone nazywano ogólnie ''Germanią''), ale także pochodzenia irańskiego ([[Sarmaci]]), oraz celtyckiego (Wielka Brytania i Irlandia). Ludy tam zamieszkujące stały na niższym poziomie cywilizacyjnym niż cesarstwo, ale ulegały rzymskim wpływom poprzez różnego rodzaju kontakty z imperium (handlowe, militarne). Obszar środkowej Europy przeżywał w wiekach I-IV silny wzrost demograficzny, który powodował wzrost m.in. liczby wojowników tworzących drużyny (czasami wieloetniczne)<ref name="ziolko1027">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski| tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 1027| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Germanie za zajęcie godne mężczyzny uważali przede wszystkim wojnę, stąd znaczący odsetek populacji parał się wojaczką - uprawę roli zostawiano kobietom, starcom i chorowitym<ref name="ziolko1027" />. Rzymianie starali się kontrolować sytuację za swoimi granicami - rozgrywali jedne związki plemienne przeciwko innym, próbując nie doprowadzić do powstania organizacji na tyle potężnej by mogła zagrozić cesarstwu. Polityka ta odnosiła sukcesy, jednak zaczęła się psuć w drugiej połowie II wieku, kiedy nad Dunajem wybuchły [[wojny markomańskie]] (166-180). Germanie zostali wprawdzie z pokonani, ale pokazali swoją siłę i sprawność w starciu z imperium. Konflikt osłabił także kontrolę cesarstwa nad ludami na wschód od Renu, gdzie wkrótce powstały silne konfederacje plemion: [[Alamanowie|Alamannowie]], [[Frankowie]] i [[Sasi]]<ref name="ziolko1028">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski| tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 1028| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. W drugiej połowie II wieku miały też miejsce ruchy migracyjne we wschodniej ''Germanii'', [[Goci]] i [[Gepidzi]] (a później i inne plemiona m.in. [[Herulowie]]) przemieszczali się z ziem nad [[Wisła|Wisłą]] i [[Bug]]iem na południe, docierając na początku III wieku na step pontyjski, gdzie weszli w kontakty z irańskimi [[Alanowie|Alanami]]. W tym okresie wędrowali także [[Burgundowie]] (znad Odry na zachód) i [[Jutungowie]] (nad górny Dunaj).
 
...
[[Plik:Sack of Rome by the Visigoths on 24 August 410 by JN Sylvestre 1890.jpg|thumb|right|220px|Złupienie Rzymu przez Wizygotów w 410 roku. Obraz J.N. Sylvestre z 1890 roku.]]
W połowie III wieku na pogrążone w [[Kryzys wieku III|kryzysie]] cesarstwo runęły plemiona germańskie i sarmackie, atakując niemal na całej długości europejskiej granicy<ref name="ziolko1029">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski| tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 1029| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Rzymianie z trudem odparli ataki, ale utracili część granicznych prowincji, z kolei inne położone w rejonach barbarzyńskich najazdów, poważnie ucierpiały. Po tych inwazjach polityka Rzymu wobec barbarzyńców uległa zmianie - niektórym plemionom nadawano status ''foederati'' (sojuszników) osiedlając ich w obszarach nadgranicznych (np. zachodni Goci nad dolnym Dunajem), a niekiedy nawet wewnątrz ''limesu'' w prowincjach, które opustoszały w wyniku walk. Barbarzyńcy trafiali także do rzymskiej armii stanowiąc w niej coraz większy procent siły militarnej<ref name="ziolko1029" />. Niektóre plemiona germańskie w IV wieku przyjęły wiarę chrześcijańską wyznania [[arianizm|ariańskiego]], co w przyszłości miało stanowić dodatkową płaszczyznę konfliktu z Rzymianami, kiedy później w cesarstwie zwyciężyła ortodoksja nicejska<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski| tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 902| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>.
 
|opis15 =
Ok. 375 roku Wołgę przekroczyli [[Hunowie]] i już w następnym roku rozbili silne gockie państwo nad Morzem Czarnym. Zapoczątkowało to trwające blisko 200 lat ruchy migracyjne zwane ''wędrówką ludów''. W 377 roku [[Wizygoci]] przekroczyli Dunaj i rok później rozgromili armię cesarską [[Bitwa pod Adrianopolem|pod Adrianopolem]], zabijając także cesarza [[Walens]]a. Nowy władca [[Teodozjusz I Wielki|Teodozjusz I]] powstrzymał Wizygotów układami dyplomatycznymi, co pozwoliło uspokoić granicę nad Dunajem do jego śmierci w 395 roku, jednak później barbarzyńcy zbuntowali się pod wodzą [[Alaryk]]a i {{fakt|wykorzystując to, że armie wschodniego cesarstwa zajęte były Hunami pustoszącymi Azję Mniejszą i Syrię}}, złupili Grecję, a na początku V wieku zwrócili swoją uwagę ku Italii. W latach 406-412 przerwana została granica na Renie - plemiona [[Wandalowie|Wandalów]], [[Alanowie|Alanów]], [[Swebowie|Swebów]] i [[Burgundowie|Burgundów]] wtargnęły na ziemie zachodniego cesarstwa wydzierając dla siebie spod władzy Rzymu spore obszary. W 410 roku Alaryk złupił miasto Rzym, co było szokiem dla ówczesnych mieszkańców imperium, ale już w 412 roku Wizygoci opuścili Italię ruszając na zachód<ref name="ziolko904">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski| tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 904| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. Cesarstwu zachodniemu udało się w miarę opanować sytuację dzięki działaniom [[Konstancjusz III|Konstancjusza III]], który porozumiał się z barbarzyńcami<ref name="ziolko904" />. [[Aecjusz|Flawiusz Aecjusz]], który sprawował faktyczna władzę na Zachodzie w latach 433-454, skutecznie walczył z plemionami germańskimi, a kiedy państwu zagroziła w 451 roku inwazja Hunów zjednoczonych przez [[Attyla|Attylę]], zmontował koalicję Rzymu z barbarzyńcami, która odparła atak. Jednak już w następnym roku Attyla spustoszył północną Italię, ale jego śmierć w 453 roku doprowadziła do rozpadu silnego państwa Hunów. Osłabione cesarstwo zachodnie nie przetrwało długo - jako organizm polityczny przestało istnieć w 476 roku, kiedy wódz germański [[Odoaker]] odsunął od władzy ostatniego cesarza. Przesunięcia ludnościowe trwały jeszcze przez następne stulecie - ich ostatnim etapem na Zachodzie była inwazja [[Longobardowie|Longobardów]] na Italię w 568 roku. Cesarstwo Wschodnie przetrwało, ale nad limesem dunajskim pojawiły się wkrótce nowe ludy barbarzyńskie - [[Awarowie]] i [[Słowianie]], którzy zagrozili istniejącej jeszcze części imperium.
|skrót15 =
 
|spis15 =
== Dzieje polityczne do początku VIII wieku ==
}}
=== Zachód ===
==== Italia ====
{{osobny artykuł|Ostrogoci|Longobardowie}}
Po śmierci Aecjusza cesarstwo zachodnie nie mogło sprostać plemionom barbarzyńskich<ref name="michało36">{{cytuj książkę|nazwisko=Michałowski|imię=Roman|tytuł=Historia powszechna. Średniowiecze|wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=2009|isbn=978-83-01-16018-0|strony=36}}</ref>. W 455 roku Rzym złupili Wandalowie. Wkrótce faktyczną władzę w państwie przejął Germanin [[Rycymer]], wynosząc na tron swoich kandydatów na cesarzy i mordując ich, kiedy stali się niewygodni<ref name="michało36" />. To stojące po jego stronie wojska burgundzkie po raz kolejny złupiły Rzym (w 472 roku), kiedy walczył z cesarzem [[Antemiusz]]em. Rycymer zmarł w 472 roku. W tym czasie cesarstwo zachodnie obejmowało ziemie tylko w Italii, części połudiowej Galii i Dalmacji, a kolejni cesarze mieli słabą pozycję. Po obaleniu ostatniego z nich [[Romulus Augustulus|Romulusa Augustulusa]] w roku 476 władzę nad terenami Italii objął wódz oddziałów barbarzyńskich - [[Odoaker]]. Został on obwołany przez własne wojska królem, jednak wobec słabości swojej pozycji zabiegał on o uznanie przez [[Cesarstwo Bizantyńskie|cesarstwo wschoniorzymskie]] siebie za namiestnika cesarskiego na tym obszarze. Cel ten udało mu się zrealizować w roku 480<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Manteuffel | imię = Tadeusz | tytuł = Historia powszechna : średniowiecze | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-01-08685-8 | strony = 43}}</ref>. {{fakt|Wzrost niezależności Odoakera spowodował interwencję Bizancjum}}. Do zajęcia Italii przekonano w 488 roku [[Ostrogoci|Ostrogotów]] [[Teodoryk Wielki|Teodoryka Wielkiego]], pozbywając się w ten sposób barbarzyńców pustoszących bałkańskie prowincje cesarstwa wschodniego<ref name="ziolko928">{{cytuj książkę |nazwisko = Ziółkowski| imię = Adam| autor link = Adam Ziółkowski | tytuł = Historia powszechna. Starożytność| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 928| isbn = 978-83-01-15810-1}}</ref>. W roku 493 Teodoryk zdobył [[Rawenna|Rawennę]], zmuszając do kapitulacji Odoakera. Zwycięski wódz pełnił w Italii podwójną rolę: namiestnika cesarskiego dla ludności rzymskiej i króla dla Ostrogotów.
 
W roku [[535]] wojska cesarstwa wschodniorzymskiego interweniowały w Italii rozpoczynając tzw. [[Wojna Bizancjum z Ostrogotami|wojny gockie]]. Dwadzieścia lat później Ostrogoci zostali ostatecznie rozbici, jednak władza Biznacjum w Italii nie trwała długo - w [[568]] roku do osłabionego wojnami kraju wkroczyli [[Longobardowie]], zajmując większość Półwyspu Apenińskiego (choć centrum władzy bizantyńskiej w północnej Italii - [[Egzarchat Rawenny]] przetrwał do [[751]] roku). W [[774]] Longobardowie ulegli wojskom Karola Wielkiego.
 
==== Państwo Franków ====
[[Plik:Franks expansion.gif|right|thumb|ekspansja państwa frankijskiego]]
{{osobny artykuł|Frankowie}}
[[Państwo frankijskie]] wyłoniło się z grupy plemion frankijskich, zjednoczonych pod przywództwem [[Chlodwig I|Chlodwiga]]. W roku 486 Frankowie zadali klęskę ostatniemu namiestnikowi rzymskiemu w Galii. Dziesięć lat później, dla ugruntowania swojej pozycji oraz zdobycia silnych sojuszników, Chlodwig, jako pierwszy spośród przywódców plemion germańskich, przyjął chrzest w obrządku [[katolicyzm|katolickim]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Manteuffel | imię = Tadeusz | tytuł = Historia powszechna : średniowiecze | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-01-08685-8 | strony = 77}}</ref>. W ciągu stu lat, jego państwo podbiło całą [[Galia|Galię]].
 
Pod koniec VIII wieku nastąpił dalszy wzrost znaczenia państwa Franków. Rozciągało się ono od [[Morze Północne|Morza Północnego]] po [[Ebro]] i od Zatoki Biskajskiej po [[Ren]]. W 800 roku, Karol Wielki koronował się na cesarza rzymskiego. Tym samym, państwo Franków przekształciło się w [[Imperium Karolińskie]]. Po śmierci Karola Wielkiego, imperium przyjęło nazwę „Cesarstwo Rzymskie”. Okres ten trwał jednak krótko. Po śmierci [[Ludwik I Pobożny|Ludwika Pobożnego]], zgodnie z [[Traktat w Verdun|traktatem w Verdun]], cesarstwo zostało podzielone na: [[Państwo wschodniofrankijskie]], [[Państwo środkowofrankijskie|środkowofrankijskie]] i [[Państwo zachodniofrankijskie|zachodniofrankijskie]]. W zwiąku z tym, że [[Rzym]] znalazł się w państwie środkowofrankijskim, to [[Lotar I|Lotarowi]] przypadł tytuł cesarza. Jednak po jego śmierci, państwo to rozpadło się na: [[Królestwo Włoch (774–962)|Królestwo Włoch]] (z tytułem cesarza), [[Królestwo Lotaryngii]] i [[Księstwo Prowansji]]. Następnie państwo wschodniofrankijskie przekształciło się w [[Królestwo Niemieckie]], zaś państwo zachodniofrankijskie w [[Królestwo Francji (987-1791)|Królestwo Francji]].
 
==== Półwysep Iberyjski ====
{{osobny artykuł|Hiszpania Wizygotów}}
[[Plik:Visigoth Kingdom.jpg|right|thumb|250px|państwo Wizygotów przed ekspansją frankijską]]
 
W roku 409 tereny [[Półwysep Iberyjski|półwyspu iberyjskiego]] zostały zaatakowane przez [[Wandalowie|Wandalów]], [[Alanowie|Alanów]] i [[Swebowie|Swebów]]. Wobec panującego od roku 455 w Zachodnim Cesarstwie zamętu, uległy zerwaniu więzi łączące ten region z Rzymem<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Manteuffel | imię = Tadeusz | tytuł = Historia powszechna : średniowiecze | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-01-08685-8 | strony =41}}</ref>. W latach 469 – 473 król [[Wizygoci|Wizygotów]] [[Euryk]] opanował tereny półwyspu, ustanawiając własne państwo. Było jednak słabe, bowiem zgodnie z zasadą [[patrymonializm]]u dochodziło do regularnych walk o władzę. W roku 550 walki w Iberii wykorzystał [[Cesarze bizantyjscy|cesarz]] [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyjski]] [[Justynian I Wielki]], próbujący zrekonstruować imperium rzymskie w dawnych granicach. W krótkim czasie armia bizantyjska opanowała [[Malaga|Malagę]], [[Kordoba|Kordobę]] i [[Kartagena|Kartagenę]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Krawczuk | imię = Aleksander | tytuł = Poczet cesarzy bizantyjskich | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo Iskry | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-244-0025-6 | strony = 176}}</ref>.
 
Posiadłości te były jednak coraz bardziej zaniedbywane przez cesarstwo, wobec znacznej odległości od [[Konstantynopol]]a oraz poważnych zagrożeń dla państwa. W roku 633 [[synod]] w [[Toledo (Hiszpania)|Toledo]] wprowadził zasadę elekcyjności tronu wizygockiego. W VIII wieku osłabione państwo uległo najazdowi [[maghreb]]skiemu. W roku 711 wódz [[Tarik ibn Ziyad]] pokonał w bitwie nad [[Bitwa nad rzeką Guadelete|Guadelete]], armię Wizygocką. Osłabione konfliktami wewnętrznymi państwo, uległo w ciągu kilku lat podbojowi arabskiemu.
{{osobny artykuł|Al-Andalus}}
Pierwszym państwem, które powstało po tym najeździe, było [[Królestwo Asturii]], zajmujące północną część Półwyspu Iberyjskiego.
 
Z zajętych przez siebie terenów Arabowie dokonywali licznych wypadów na terytorium państwa Franków. W roku 732 w [[Bitwa pod Poitiers (732)|bitwie pod Poitiers]] zostali oni pokonani przez [[Karol Młot|Karola Młota]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Zientara | imię = Benedykt | tytuł = Historia powszechna średniowiecza | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo Trio | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-7436-092-0 | strony = 122}}</ref>. By oddalić zagrożenie arabskie od swoich posiadłości, Karol Wielki w roku 778 podjął wyprawę do Hiszpanii zakończoną jednak klęską. Dalsze walki po roku 795 doprowadziły do utworzenia [[Marchia Hiszpańska|Marchii Hiszpańskiej]] której granice sięgały Ebro.
==== Wyspy Brytyjskie ====
==== Wandalowie w Afryce ====
=== Wschód i Bałkany do VII/VIII wieku ===
==== Bizancjum ====
==== Słowianie na Bałkanach ====
==== Awarowie ====
=== Arabowie i Islam do panowania Umajjadów ===
 
== Od VIII wieku ==
=== Zachód Europy od VIII ===
==== Państwo Karolingów ====
==== Państwo Ottonów ====
=== Wschód i Bałkany ===
==== Odrodzenie potęgi Bizancum ====
==== Państwo Bułgarskie ====
{{osobny artykuł|Historia Bułgarii (681-1018)}}
Po krótkotrwałym okresie odrodzenia świetności cesarstwa wschodniorzymskiego, nastąpiło załamanie jego potęgi. Najazdy [[Arabowie|Arabów]] z [[VII wiek|VII]] wieku kosztowały imperium utratę [[Egipt]]u i [[Syria|Syrii]]. Zanim udało się na dobre odeprzeć zagrożenie arabskie, na drugim krańcu imperium pojawił się nowy wróg - [[Protobułgarzy|Bułgarowie]]. Początkowo osiadli na północ od Starej Płaniny, jednakże szybko zaczęli rozglądać się za nowymi kierunkami ekspansji. Odradzająca się potęga [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]] w osobie cesarza [[Konstantyn V Kopronim|Konstantyna V]] zdołała jednak powstrzymać te zapędy, rozbijając ich siły w 763 pod [[Pomorie|Anchialos]].
 
Panowanie [[Kruma]] odwróciło kartę na korzyć Bułgarów. Katastrofalna klęska bizantyńczyków w [[Bitwa na przełęczą Virbica|bitwie w przełęczy Virbica]] z 811, w której zginął cesarze [[Nicefor I Genik]]. Bułgaria sięgnęła wówczas po Cisę i Sawę. W 864 car [[Borys I Michał]] przyjął w 864 chrzest w obrządku greckim. Nie zapobiegło to wybuchowi nowych walka (894), sukcesy [[Symeona]] doprowadziły do uznania przez Bizancjum tytułu cara i niezależnej hierarchii kościelnej w Bułgarii. Podbój Serbii stworzył z Bułgarii wielkie państwo rozciągające się od Adriatyku po Morze Czarne. Panowanie cesarza [[Bazyli II Bułgarobójca|Bazylego II]], zwanego nie bez powodu Bułgarobójcą, zakończyło ten okres w dramatycznych okolicznościach. Najpierw w 972 roku utracili tereny wschodnie, a w 1018 roku cała Bułgaria stała się częścią Cesarstwa.
 
==== Chorwaci ====
W I poł. VII wieku na tereny [[Panonia|Panonii]] i [[Dalmacja|Dalmacji]] napłynął słowiański lud [[Chorwaci|Chorwatów]]. Szybko popadli oni w zależność od [[Awarowie|Awarów]], a po ich upadku zostali zdominowani przez [[Państwo wschodniofrankijskie|królestwo wschodniofrankijskie]]. Ok. 800 roku na Chorwację zaczyna docierać chrześcijaństwo. Za panowania [[Trpimir I|Trpimira]] (ok. 845-864) Chorwaci uzyskują samodzielność, wtedy też zostaje założone biskupstwo w [[Nina|Ninie]]. Okres świetności przypada na panowanie [[Tomisław Chorwacki|Tomisława I]] (ok. 910-928), który przejmuję władzę nad miastami dalmatyńskim (m.in. nad metropolitalnym [[Split]]em). [[Dymitr Zwonimir Chorwacki|Zwonimir I]] (1075-1089) otrzymuje z rąk legata papieskiego koronę królewską. Po jego śmierci Chorwacja staje się częścią Węgier.
 
==== Serbowie ====
{{osobny artykuł|Serbowie od VII do IX wieku}}
Mniej więcej w tym samym okresie co Chorwaci inny słowiański lud, [[Serbowie]] przybył na Bałkany. Osiedlił się on południowy wschód od ziem Chorwatów. Za panowania [[Muncimir]]a (ok. 850-892/893) Serbowie przyjmują chrzest w obrządku łacińskim. Pierwsze serbskie księstwo ulega wkrótce rozdrobnieniu, w X wieku kształtują się dwa główne ośrodki państwowe w [[Raszka (państwo)|Raszce]] i [[Zeta (księstwo)|Zecie]]. Pierwotnie silniejsza Raszka ulega ok. 976 roku naporowi Bułgarów, a po upadku ich państwa (1018) staje się częścią cesarstwa bizantyńskiego. Rosnąca potęga władców Zety pozwala im w II poł. X stulecia wyprzeć Bizantyńczyków z Raszki. Księciu [[Michał I zecki|Michałowi I]] (1052-81) udało się w 1078 roku<ref>Taką datę podaje: Michałowski R., ''Historia powszechna średniowiecza'', s. 179.</ref> koronować na króla Zety, insygniami uzyskanymi ze Stolicy Apostolskiej. Jego syn Bidon ustanowił arcybiskupstwo dla Serbii w [[Bar (Czarnogóra)|Barze]] (1089), po jego śmierci cała Serbia pogrążyła się w wojnie domowej.
=== Świat islamu za Abbasydów ===
== Europa poza limesem rzymskim ==
=== Państwa Słowian Zachodnich i Wschodnich ===
==== Państwo Samona ====
[[Plik:Samovo kraljevstvo.png|right|250px|thumb|Przypuszczalne granice Państwa Samona]]
{{osobny artykuł|Państwo Samona}}
[[Państwo Samona]] było pierwszą organizacją o cechach państwa wśród Słowian. Powstało ono w I poł. VII wieku, w czasie gdy podupadało państwo [[Awarowie|Awarów]]. Był to związek plemion zamieszkujących obszar dzisiejszych Czech lub Moraw, jego przywódcą został wybrany frankijski kupiec [[Samon]]. Wpływy państwa Samona szybko rozciągnęły się na obszar dzisiejszej Słowacji, Austrii i Słowenii. Niewątpliwym sukcesem było odparcie dwu najazdów króla Franków [[Dagobert I|Dagoberta I]] (zwycięska [[bitwa pod Wogastisburgiem]] z 631/632 roku). Po 658 roku nie znajdujemy żadnych dalszych wzmianek o państwie Samona, prawdopodobnie po jego śmierci rozpadło się.
 
==== Wielkie Morawy ====
{{osobny artykuł|Państwo wielkomorawskie}}
 
==== Czechy ====
{{osobny artykuł|Historia Czech}}
 
==== Polska ====
{{osobny artykuł|Historia Polski (do 1138)}}
 
==== Ruś ====
{{osobny artykuł|Ruś Kijowska}}
=== Skandynawia i Wikingowie ===
 
== Kościół ==
=== Pozycja w późnym cesarstwie i w barbaricum ===
=== Organizacja kościoła ===
=== Kształtowanie doktryny ===
synody: nicea-chalcedon, monofizyci, Augustyn ...
=== Monastycyzm ===
=== Religijność ===
kult świętych, relikwii,
=== Zmiany i reformy X wieku ===
 
== Zobacz też ==
* [[Wieki ciemne (średniowiecze)]]
* [[Średniowiecze]]
 
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Zientara | imię = Benedykt | tytuł = Historia powszechna średniowiecza | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo Trio | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-7436-092-0 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | inni = Antoni Mączak (red.) | tytuł = Historia Europy | data = 2006 | wydawca = Ossolineum | miejsce = Wrocław | isbn = 83-04-04851-5 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Manteuffel | imię = Tadeusz | tytuł = Historia powszechna. Średniowiecze | data = 1990 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 83-01-08685-8 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Michałowski | imię = Roman | tytuł = Historia powszechna średniowiecza | data = 2009 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-01-16018-0 | strony =}}
 
[[:Kategoria:Wczesne średniowiecze| ]]
 
[[ar:عصور وسطى مبكرة]]
[[bg:Ранно Средновековие]]
[[ca:Alta edat mitjana]]
[[cs:Raný středověk]]
[[cy:Oesoedd Canol Cynnar]]
[[de:Frühmittelalter]]
[[et:Varakeskaeg]]
[[en:Early Middle Ages]]
[[es:Alta Edad Media]]
[[eo:Alta Mezepoko]]
[[eu:Goi Erdi Aroa]]
[[fy:Iere Midsieuwen]]
[[fur:Alte etât di mieç]]
[[is:Ármiðaldir]]
[[it:Alto Medioevo]]
[[he:ראשית ימי הביניים]]
[[lt:Ankstyvieji viduramžiai]]
[[mk:Ран среден век]]
[[nl:Vroege middeleeuwen]]
[[no:Tidlig middelalder]]
[[nn:Tidleg mellomalder]]
[[pt:Alta Idade Média]]
[[ro:Evul Mediu timpuriu]]
[[ru:Раннее Средневековье]]
[[simple:Early Middle Ages]]
[[th:ยุคกลางตอนต้น]]
[[uk:Раннє Середньовіччя]]
[[vi:Tiền kỳ Trung cổ]]
[[zh:中世纪前期]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedysta:Getoryk/brudnopis4”