|
== Opis ==
Pierwotnie głównym materiałem piśmiennym był papirus. Od IV wieku głównym materiałem stał się pergamin. Głównym świadectwem potwierdzającym przejście z papirusu na pergamin jest uwaga Hieronima, że zniszczone papirusowe rękopisy z biblioteki [[Pamfil z Cezarei|Pamfila w Cezarei]] zostały zastąpione przez ich kopie na pergaminie<ref>[[Frederic George Kenyon|Frederic G. Kenyon]], [http://www.archive.org/stream/cu31924024493649#page/n165/mode/2up ''The palaeography of Greek papyri''], Clarendon Press: Oxford 1899, s. 115. </ref>.
Pergaminowe karty były zginane w połowie i układane w foliałach (po cztery, sześć, osiem, itp. kart w jednym foliale). Ponieważ ta strona pergaminu, która była zewnętrzną stroną skóry jest ciemniejsza od wewnętrznej, karty w foliałach układano w taki sposób, by po otwarciu kodeksu w dowolnym miejscu zawsze były strony zewnętrzne, bądź wewnętrzne. Zauważył to dopiero [[Caspar René Gregory|C.R. Gregory]] w końcu XIX wieku<ref>{{Cytuj książkę|imię=Bruce M.|nazwisko=Metzger|autor link=Bruce M. Metzger|imię2= Bart D.|nazwisko2=Ehrman|autor link2=Bart D. Ehrman|tytuł=The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration|miejsce=New York, Oxford|wydawca=[[Oxford University Press]]|rok=2005|isbn=978-0-19-516122-9|strony=17|url=}}</ref>. Wewnętrzną stronę skóry umieszczano na zewnątrz foliałów<ref>{{Cytuj książkę | autor = G. W. H. Lampe | tytuł = The Cambridge History of the Bible (Vol.2 - The West From the Fathers to the Reformation) | url = http://www.scribd.com/EhratiEnarzen/d/29198994/2-BIBLE-ILLUSTRATION-IN-MEDIEVAL-MANUSCRIPTS | wydawca = Cambridge University Press | miejsce = | rok = 2008 | tom = 2 | strony = 78 | isbn = 0-521-04255-0}}</ref>.
Najstarsze kodeksy pisane są [[majuskuła|majuskułą]] (łac. maior – większy) lub [[uncjała|uncjałą]] (łac. ''uncia'' – cal, dwunasta część czegoś, pierwotna wielkość liter), tj. wielkimi literami mającymi kształt kwadratowy, lub okrągły. Z czasem większość liter zaokrąglano. Każda litera stawiana jest osobno, nie ma przerw między wyrazami. Przydechy i akcenty są rzadko stosowane<ref>Marvin R. Vincent, [http://archive.org/stream/ahistorytextual00goog#page/n32/mode/2up ''A History of the Textual Criticism of the New Testament''] (MacMillan & Co.: London 1899), s. 8.</ref>, a najczęściej zostały dodane przez późniejszą rękę<ref>Marvin R. Vincent, [http://archive.org/stream/ahistorytextual00goog#page/n34/mode/2up A History of the Textual Criticism of the New Testament] (MacMillan & Co.: London 1899), s. 9.</ref>.
Kodeksy majuskułowe [[Nowy Testament|Nowego Testamentu]] pochodzą z wieków III-XIII–X, znamy ich dziś 322. Tylko cztery z nich to tzw. [[Wielkie kodeksy biblijne|wielkie kodeksy]]. Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem [[Konstantyn I Wielki|Konstantyna Wielkiego]], z roku 332, kiedy polecił [[Euzebiusz z Cezarei|Euzebiuszowi]] szybkie sporządzenie [[Pięćdziesiąt Biblii Konstantyna|pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii]] (''De vita Constantini'', IV, 37)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Metzger | imię = Bruce M. | autor2 = Bart D. Ehrman | tytuł = The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration | wydanie = 4th | wydawca = Oxford University Press | miejsce = New York – Oxford | rok = 2005 | strony = 15–16}}</ref>. Do naszych czasów zachowały się następujące wielkie greckie kodeksy biblijne:
[[Plik:Codex Cyprius Luke 20,9.JPG|thumb|300px|Przykład późnej majuskuły — [[Kodeks Cypryjski]]]]
* [[Kodeks Synajski]], IV wiek
== Klasyfikacja ==
=== Półuncjała – minuskuła ===
[[Kodeks 053]] początkowo był klasyfikowany wśród minuskułów pod numerem 429. Gregory widział go w 1887 roku i zaklasyfikował do majuskułów, dając mu [[siglum]] X<sup>b</sup><ref name = Gregory189>{{Cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Textkritik des Neuen Testaments | wydawca = J.C. Hinrichs | rok = 1900 | miejsce = Leipzig | tom = 1 | strony = 189 | url = http://www.archive.org/stream/textkritikdesne00greggoog#page/n201/mode/2up | isbn = }}</ref>. W 1908 roku [[ Caspar René Gregory|C.R. Gregory]] dał mu siglum 053<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Die griechischen Handschriften des Neuen Testament | url = http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n47/mode/2up | rok = 1908 | wydawca = J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung | miejsce = Leipzig | strony = 37}}</ref>. Kodeksy [[Kodeks 0150|0150]] i [[Kodeks 0151|0151]] początkowo były klasyfikowane jako minuskuły (413<sup>p</sup> i 414<sup>p</sup>). W 1908 roku Gregory zaliczył je do majuskułów<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Die griechischen Handschriften des Neuen Testament | url = http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n53/mode/2up | rok = 1908 | wydawca = J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung | miejsce = Leipzig | strony = 42}}</ref>. ▼[[Kodeks 053]] początkowo był klasyfikowany wśród minuskułów pod numerem 429. Gregory widział go w 1887 roku i zaklasyfikował do majuskułów, dając mu [[siglum]] X<sup>b</sup><ref name = Gregory189>{{Cytuj książkę
| nazwisko = Gregory
| imię = Caspar René
| autor link = Caspar René Gregory
| tytuł = Textkritik des Neuen Testaments
| wydawca = J.C. Hinrichs
| rok = 1900
| miejsce = Leipzig
| tom = 1
| strony = 189
| url = http://www.archive.org/stream/textkritikdesne00greggoog#page/n201/mode/2up
▲ | isbn = }}</ref>. W 1908 roku [[C.R. Gregory]] dał mu siglum 053<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Die griechischen Handschriften des Neuen Testament | url = http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n47/mode/2up | rok = 1908 | wydawca = J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung | miejsce = Leipzig | strony = 37}}</ref>. Kodeksy [[Kodeks 0150|0150]] i [[Kodeks 0151|0151]] początkowo były klasyfikowane jako minuskuły (413<sup>p</sup> i 414<sup>p</sup>). W 1908 roku Gregory zaliczył je do majuskułów<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Die griechischen Handschriften des Neuen Testament | url = http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n53/mode/2up | rok = 1908 | wydawca = J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung | miejsce = Leipzig | strony = 42}}</ref>.
[[Kodeks 075]] był klasyfikowany jako minuskuł pod numerem 382<sup>p</sup><ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Gregory | imię = Caspar René | autor link = Caspar René Gregory | tytuł = Textkritik des Neuen Testaments | wydawca = J.C. Hinrichs | rok = 1900 | miejsce = Leipzig | tom = 1 | strony = 309 | url = http://www.archive.org/stream/textkritikdesne00greggoog#page/n321/mode/2up | isbn = }}</ref>. [[Fragmentum Uffenbachianum|Kodeks 0121b]] pisany jest uncjałą zbliżoną do minuskuły i o rozmiarach minuskuły, w XIX wieku bywał określany jako semi-minuskuł i klasyfikowany jako minuskuł, jednak w większości słów litery nie łączą się (łączą się jedynie w niektórych słowach) i wedle opinii czołowych XIX paleografów ([[Samuel Prideaux Tregelles|Tregelles]], [[Frederick Henry Ambrose Scrivener|Scrivener]]) nie zasługuje na miano semi-minuskułu i bliższy jest uncjale. Odtąd zaliczany jest do kodeksów majuskułowych. ▼[[Kodeks 075]] był klasyfikowany jako minuskuł pod numerem 382<sup>p</sup><ref>{{Cytuj książkę
| nazwisko = Gregory
| imię = Caspar René
| autor link = Caspar René Gregory
| tytuł = Textkritik des Neuen Testaments
| wydawca = J.C. Hinrichs
| rok = 1900
| miejsce = Leipzig
| tom = 1
| strony = 309
| url = http://www.archive.org/stream/textkritikdesne00greggoog#page/n321/mode/2up
▲ | isbn = }}</ref>. [[Fragmentum Uffenbachianum|Kodeks 0121b]] pisany jest uncjałą zbliżoną do minuskuły i o rozmiarach minuskuły, w XIX wieku bywał określany jako semi-minuskuł i klasyfikowany jako minuskuł, jednak w większości słów litery nie łączą się (łączą się jedynie w niektórych słowach) i wedle opinii czołowych XIX paleografów ([[Samuel Prideaux Tregelles|Tregelles]], [[Frederick Henry Ambrose Scrivener|Scrivener]]) nie zasługuje na miano semi-minuskułu i bliższy jest uncjale. Odtąd zaliczany jest do kodeksów majuskułowych.
[[Kodeks 056]] i [[Kodeks 0142|0142]] w przeszłości bywał klasyfikowany jako minuskuł. Za takie uznał je [[Frederick Henry Ambrose Scrivener|F.H.A. Scrivener]]. Gregory zaliczył je do majuskułów i od tej pory są obecne na liście uncjalnych kodeksów NT.
Swego czasu minuskuł 76 nazwany został przez [[John Mill|Johna Milla]] (1645-17071645–1707) kodeksem uncjalnym<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Scrivener | imię = Frederick Henry Ambrose | autor link = Frederick Henry Ambrose Scrivener | inni = Edward Miller | tytuł = A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament | wydawca = George Bell & Sons | data = 1894 (reprint 2005) | miejsce = London | tom = 1 | strony = 204}}</ref>.
=== Zmiana sigli ===
[[Johann Jakob Wettstein]] (1693-17541693–1754) na oznaczenie majuskułów posłużył się dużymi literami alfabetu łacińskiego (A, B, C, D), natomiast na oznaczenie [[Kodeks minuskułowy (Nowy Testament)|minuskułów]] użył cyfr arabskich. W XIX wieku odkryto cały szereg nowych kodeksów majuskułowych i wyczerpały się litery alfabetu łacińskiego, więc [[KonstantyKonstantin von Tischendorf]] (1815-18741815–1874) i [[Frederick Henry Ambrose Scrivener|F.H.A. Scrivener]] (zm. 1891) sięgnęli do alfabetu greckiego (Δ, Γ, Λ, Π, Σ, Ψ, Ω) i hebrajskiego (א ב ג ד)<ref name = Gregory1908>{{Cytuj książkę|nazwisko=Gregory|imię=Caspar René|autor link=Caspar René Gregory|tytuł=Die griechischen Handschriften des Neuen Testament|url=http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n183/mode/2up|rok=1908|wydawca=J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung|miejsce=Leipzig|strony=172-175}}</ref>. Wkrótce zaczęto stosować takie oznakowania: O<sup>a</sup> — O<sup>g</sup>, I<sup>1</sup> — I<sup>7</sup>. Niektóre z nich mogły wprowadzać w błąd, np. O<sup>c</sup>, w którym <sup>c</sup> sugerować może korektora. Ponieważ liczba kodeksów majuskułowych w dalszym wzrastała Caspar René Gregory (1846-1917) zaproponował cyfry arabskie poprzedzone zerem (01, 02, 03, 04), by odróżnić je od minuskułów (1, 2, 3, 4)<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Gregory|imię=Caspar René|autor link=Caspar René Gregory|tytuł=Die griechischen Handschriften des Neuen Testament |url=http://www.archive.org/stream/diegriechischen00greggoog#page/n5/mode/2up |rok=1908|wydawca=J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung|miejsce=Leipzig|język=de}} </ref>.
== Zobacz też ==
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | autor = C. R. Gregory | tytuł = Textkritik des Neuen Testaments | wydawca = J.C. Hinrichs | miejsce = Leipzig | rok = 1900-1909 | tom = Bd. 1-3}}
* {{Cytuj książkę | autor = D. Diringer | tytuł= The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental | wydawca = Dover Publications | miejsce = New York | rok = 1982}}
* C. H. Roberts – T. C. Skeat, "The Birth of the Codex, Oxford University Press", New York – Cambridge 1983.
* {{Cytuj książkę | autor = [[Kurt Aland|K. Aland]], B. Aland | tytuł = Der Text des Neuen Testaments | wydawca = Deutsche Bibelgesellschaft | miejsce = Stuttgart | wydanie = 2 | rok = 1989 | strony = 113-137 | isbn = 3-438-06011-6}}
* {{Cytuj książkę | autor = B. M. Metzger | tytuł = Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography | wydawca = Oxford University Press | miejsce = Oxford | rok = 1981 | isbn = 978-0-19-502924-6}}
| 