Operacja smoleńska: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
poprawa linków |
poprawy merytoryczne i redakcyjne |
||
Linia 4:
|konflikt = [[II wojna światowa]], [[Front wschodni (II wojna światowa)|front wschodni]]
|grafika = Map of dnieper battle grand.jpg
|opis = Mapa operacji
|data = [[7 sierpnia]] – [[2 października]] [[1943]]
|miejsce = [[Smoleńsk]] i okolice
Linia 16:
|siły1 = 850 000 żołnierzy<br />ok. 8800 dział i moździerzy<br />500 czołgów i dział samobieżnych<br />700 samolotów
|siły2 = 1 253 000 żołnierzy<br />20 640 dział i moździerzy<br />1436 czołgów i dział samobieżnych<br />1100 samolotów
|straty1 = 200 000 – 250 000 zabitych, rannych, zaginionych lub
|straty2 = 107 645 zabitych
}}
'''Operacja smoleńska''', znana także jako '''operacja
Mimo imponującej obrony niemieckiej Armia Czerwona przełamała i wyzwoliła wiele miast, w tym z większych Smoleńsk i [[Rosław (miasto)|Rosławl]], co zlikwidowało bezpośrednie zagrożenie dla Moskwy. Dzięki sukcesowi operacji radzieckie dowództwo mogło rozpocząć planowanie operacji wyzwolenia Białorusi. Oprócz swej własnej wagi militarnej
== Tło operacji ==
Po [[Bitwa na Łuku Kurskim|bitwie na Łuku Kurskim]]
Po radzieckiej stronie [[Józef Stalin|Stalin]] był zdeterminowany, aby kontynuować wyzwalanie terenów okupowanych przez Niemców. Proces ten rozpoczął się pod koniec 1942 roku poprzez przeprowadzenie [[Operacja Uran|operacji
== Plany, przygotowania i siły obu stron ==
Linia 32:
Zainteresowanie dowództwa Armii Czerwonej kierunkiem południowym była uzasadnione potrzebą odzyskania rejonów przemysłowych i rolniczych. Po uzyskaniu zdecydowanej przewagi na tym odcinku frontu przyszła pora, aby oddalić zagrożenie dla rejonu [[Moskwa|Moskwy]]. Odległość frontu od stolicy wahała się w granicach 250–300 km, co dawało [[Luftwaffe]] możliwość atakowania zarówno samego miasta, jak i ośrodków przemysłowych wokół niego. Patrząc od drugiej strony – tędy prowadziła najkrótsza droga do [[Berlin]]a. Po zwycięstwie pod [[Kursk]]iem Stalin miał przed sobą już tylko jeden cel – za wszelką cenę chciał być pierwszy w Berlinie. Jak ważna była dla niego ta operacja, świadczy fakt, że na początku sierpnia pojawił się na tym odcinku frontu<ref name=autonazwa1>''Encyklopedia II wojny światowej nr 38...'', s. 674.</ref><ref>Konecki, s. 414.</ref>.
Ofensywa na odcinku zajmowanym przez fronty
Jednak przed planowaną ofensywą Front Zachodni wzmocniono [[21 Armia (ZSRR)|21.]] i [[68 Armia (ZSRR)|68. Armią]], [[5 Korpus Zmechanizowany (ZSRR)|5. Korpusem Zmechanizowanym]] i [[6 Gwardyjski Korpus Kawalerii|6. Gwardyjskim Korpusem Kawalerii]] oraz przydzielono do niego po korpusie lotnictwa bombowego, myśliwskiego i szturmowego. Do Frontu Kalinińskiego włączono [[3 Gwardyjski Korpus Kawaleri|3. Gwardyjski Korpus Kawalerii]]. Obydwa fronty otrzymywały liczne kompanie [[Wojska inżynieryjne|saperów]], a większość ich wojsk zgrupowano na głównych kierunkach, co spowodowało, że jedna dywizja strzelecka nacierała w pasie szerokości 2-2,5 km. W pasie Frontu Zachodniego koncentracja artylerii dochodziła do 165 luf na kilometr, a pasie Frontu Kalinińskiego – do 130 luf. Teoretycznie fronty miały potrzebny zapas amunicji, w praktyce okazał się on niewystarczający. Od początku operacji brakowało paliw. W momencie rozpoczęcia ofensywy siły obu frontów liczyły 1 mln 253 tys. żołnierzy, 20 640 dział i moździerzy, 1436 czołgów i dział samobieżnych oraz 1100 samolotów<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 38...'', s. 674–675.</ref>.
=== III Rzesza ===
[[Plik:General map of smolensk region.png|thumb|300px|
Front ustabilizował się na przestrzeni pięciu miesięcy (w niektórych miejscach nie zmieniał się do 18 miesięcy) poprzedzających ofensywę Armii Czerwonej i charakteryzował się korzystną, z punktu widzenia skutecznej obrony, topografią. Niemieccy żołnierze mieli bardzo dużo czasu na zbudowanie skutecznych linii obronnych liczących od 5 do 6 pasów obrony, które rozciągały się na głębokość od 100 do 130 km<ref name=autonazwa1 />.
Linia 44:
Druga strefa obrony była położona ok. 10 km za pierwszą, pokrywając najważniejsze kierunki prawdopodobnych ataków radzieckich i składała się ze stanowisk ogniowych z rowami strzeleckimi. Chroniona była przez [[zasieki]] z [[Drut kolczasty|drutu kolczastego]] jak i pola minowe w miejscach, gdzie spodziewano się ataków czołgów. Pomiędzy pierwszą i drugą strefą obrony znajdowały się stanowiska ogniowe i garnizony, które miały na celu spowalniać natarcie radzieckie w wypadku gdyby Rosjanie przerwali pierwszą linię obrony. Za drugą strefą ulokowano także ciężkie działa. Na koniec, daleko za linią frontu, możliwe było ustawienie trzech lub czterech dodatkowych linii obrony. Przykładowo takie linie obrony ustawione zostały na zachodnim brzegu Dniepru i [[Desna (rzeka)|Desny]]<ref name=autonazwa1 />. Oprócz tego wzmocniono i przekształcono w twierdze najważniejsze miasta takie jak Jelnia, Duchowszczyna i Spas-Diemieńsk, a wsie i osady przekształcono w punkty oporu<ref name=autonazwa1 />. Drogi zostały zaminowane i uzbrojone w zapory przeciwczołgowe. Snajperów ulokowano w najwyższych i najważniejszych budynkach.
Grupa Armii
== Przebieg operacji ==
=== Działania Frontu Zachodniego i Kalinińskiego ===
[[Plik:Map detail of smolensk operation.jpg|thumb|
Koncentracja wojsk radzieckich została rozpoznana przez niemiecki wywiad i kiedy 7 sierpnia ruszył Front Zachodni, przeciwnik był przygotowany na uderzenie. Grupa uderzeniowa frontu, składająca się z [[10 Gwardyjska Armia|10. Gwardyjskiej Armii]] oraz [[5 Armia (ZSRR)|5.]] i [[33 Armia (ZSRR)|33. Armii]], zaatakowała z rejonu na wschód od Spas-Diemieńska. Mimo silnego wsparcia lotnictwa i artylerii przełamanie obrony przychodziło z trudem i do wieczora grupa przesunęła się zaledwie o 4 km. Kiedy Niemcy sprowadzili na front dwie dywizje ściągnięte z rejonu Orła, dowództwo frontu zdecydowało się na użycie 68. Armii. Jednak nawet to nie pomogło i tempo natarcia wynosiło 2,5-3 km dziennie. Dopiero po czterech dniach [[10 Armia (ZSRR)|10. Armia]] przerwała główną linię obrony w rejonie Kirowa. By mogła kontynuować działania przydzielono jej 5. Korpus Zmechanizowany, ale niemiecka obrona była zbyt silna i nie zdołano przerwać linii kolejowej Jelnia – Spas-Diemieńsk. Jednak ogólnie nacisk Rosjan był tak silny, że 12 sierpnia oddziałom niemieckim pod Spas-Diemieńskim zaczęło zagrażać okrążenie. Tego samego dnia Front Centralny wyzwolił [[Dmitrowsk Orłowski]], a Front Briański doszedł do Karaczewa. Zmusiło to oddziały niemieckie do opuszczenia zagrożonego rejonu. Następnego dnia po pokonaniu oddziałów osłonowych Armia Czerwona wyzwoliła Spas-Diemieńsk<ref name=autonazwa2>''Encyklopedia II wojny światowej nr 38...'', s. 675.</ref>.
Linia 58:
Front Zachodni wznowił swoje działania ofensywne 28 sierpnia. Już pierwszego dnia przy silnym wsparciu artylerii i lotnictwa niemiecka obrona została przerwana na długości 25 km i szerokości 6-8 km. W powstałą wyrwę wprowadzono 5. Korpus Zmechanizowany, który natychmiast podjął działania w głębi obrony. Następnego dnia wyłom w obronie miał 30 km szerokości i 12-15 km głębokości. Teraz skierowano na ten odcinek 6. Gwardyjski Korpus Kawalerii. 30 sierpnia udział w akcji wziął kolejny korpus, tym razem [[2 Gwardyjski Korpus Pancerny|2. Gwardyjski Korpus Pancerny]]. W ciągu dnia wszedł on na 20 km w głąb obrony. Głównym celem w tych dniach była Jelnia, miasto będące dużym węzłem kolejowym, które od wschodu broniło dostępu do Smoleńska. Mimo ufortyfikowania okolic i licznych kontrataków z udziałem kilkudziesięciu czołgów Rosjanie parli na przód. Wojska 10. Gwardyjskiej Armii oraz [[21 Armia (ZSRR)|21.]] i 33. Armii wspólnie z 2. Gwardyjskim Korpusem Pancernym jeszcze 30 sierpnia wyzwoliły tę miejscowość. Niemiecka obrona zaczęła się załamywać i Front Zachodni mógł teraz atakować na całej szerokości (150 km)<ref name=autonazwa3>''Encyklopedia II wojny światowej nr 38...'', s. 676.</ref>.
W tym samym czasie wojska Frontu Centralnego przerwały obronę w rejonie [[Siewsk]]a i wchodząc na tereny północnej Ukrainy, wbiły klin na styku Grupy Armii
Działania ofensywne wznowiono 15 września. Już pierwszej doby uderzenie w kierunku Jarcewa przerwało obronę i [[31 Armia (ZSRR)|31. Armia]] Frontu Zachodniego jeszcze tego samego dnia sforsowała rzekę Wop, a następnie wyzwoliła miasto. Także na Froncie Kalinińskim 39. i [[43 Armia (ZSRR)|43. Armia]] pokonały pierwszą linię obrony i weszły w jej głąb. Duchowszczyna, kolejne miasto na drodze do Smoleńska, została wyzwolona przez 39. Armię 19 września. Jednocześnie lewe skrzydło Frontu Zachodniego odnosiło sukcesy. 10. Armia tego frontu uniemożliwiła Niemcom zorganizowanie obrony na rzece Desna i w wielu punktach ją sforsowała. W ciągu zaledwie pięciu dni Front Zachodni zdołał przemieścić się o 40 km, a w drugiej połowie września linia frontu w pasie szerokości 250 km została przesunięta na zachód o 120-130 km<ref name=autonazwa3 />.
Linia 66:
Dzięki znacznej przewadze Front Zachodni miał nacierać na Smoleńsk całą swoją długością. Już 23 września jego wojska przecięły linię kolejową i drogi na trasie Smoleńsk – Rosławl i następnego dnia doszły do rzeki [[Soż]], zamykając pierścień okrążenia od południa. Jednocześnie od północy zbliżały się wojska Frontu Kalinińskiego. Smoleńsk został wyzwolony rano 25 września. Tego samego dnia oddziały 10. i [[49 Armia (ZSRR)|49. Armii]] Frontu Zachodniego wyzwoliły Rosławl i posunęły się w kierunku Mohylewa. Do 2 października fronty Zachodni i Kaliniński na odcinku długości 400 km przesunęły linię frontu o 200-225 km na zachód i weszły na terytorium [[Białoruś|Białorusi]]. Nie zdołano jednak wyzwolić Orszy, Witebska i Mohylewa<ref name=autonazwa3 />.
W tych miesiącach aktywne działania podejmowały także fronty: [[Front Leningradzki|Leningradzki]], [[Front Wołchowski|Wołchowski]] i [[Front Północno-Zachodni (radziecki)|Północno-Zachodni]]. Ich operacje angażowały liczące 60 dywizji siły [[Grupa Armii Północ|Grupy Armii
=== Działania Frontu Briańskiego ===
Konkretne zadanie do wypełnienia Front Briański otrzymał 16 sierpnia. Miał on nacierać w kierunku Briańska i po
Natarcie wznowiono 7 września i 50. Armia przerwała niemiecką obronę, a w wyłom wprowadzono korpus kawaleryjski. Po czterech dniach kawalerzyści sforsowali Desnę i uchwycili przyczółek pod Żukowką. Następnie przecięli linię kolejową Briańsk – Smoleńsk i wyszli na tyły przeciwnika. Ponieważ 9. Armii zaczęło zagrażać okrążenie, niemieckie dowództwo postanowiło wycofać ją za Desnę. Odchodzące oddziały były nękane na ziemi przez [[Partyzantka radziecka|partyzantów]], a z powietrza przez [[
Do wyzwolenia miasta niezbędne było sforsowanie rzeki Desna. [[11 Gwardyjska Armia|11. Gwardyjska Armia]] przekroczyła rzekę na południe od miasta, a [[11 Armia (ZSRR)|11. Armia]] – w jego rejonie. Ich działania wspierała utworzona na brzegu i strzelająca na wprost artyleria, a także lotnictwo. Po wyzwoleniu okolicy Briańska 11. Armia 17 września wyzwoliła samo miasto, a przy okazji Bieżycę. W walkach wokół Briańska brały także udział oddziały [[3 Armia (ZSRR)|3.]] i 50. Armii. Po jego upadku dalsza obrona na linii Desny stała się niemożliwa i Niemcy podjęli decyzję o wycofaniu się na linie rzek Soż i [[Pronia]], gdzie utworzono pozycję obronną
Wycofującego się przeciwnika miała nękać grupa specjalna złożona z oddziałów pancernych i zmechanizowanych. Wchodzące w jej skład oddziały [[1 Korpus Pancerny (ZSRR)|1. Korpusu Pancernego]] 25 września wyzwoliły [[Nowozybkow]], a następnie doszły do
== Rezultat ==
Linia 85:
Po raz pierwszy też [[Armia Czerwona]] wyzwoliła tereny okupowane przez ponad dwa lata przez siły niemieckie. Dokonano w związku z tym odkryć przerażających zbrodni wojennych dokonanych przez [[Schutzstaffel|SS]], [[Einsatzgruppen]] oraz sam Wehrmacht. Na zdobytym terenie Niemcy stosowali metodę spalonej ziemi. Prawie cały przemysł oraz olbrzymia cześć gruntów rolnych została niemal całkowicie zniszczona.
Po operacji smoleńskiej front ustabilizował się do lata 1944 roku. Jedynie w styczniu 1944 roku front przesunął się na północy, co doprowadziło do zakończenia [[Blokada Leningradu|oblężenia Leningradu]], które trwało przez 900 dni. W końcu, w czerwcu 1944 roku, rozpoczęto [[Operacja Bagration|operację
{{uwagi}}
Linia 97 ⟶ 93:
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia II wojny światowej nr 38: Przerwanie blokady Leningradu. Walki na Ukrainie| wydawca = Oxford Educational sp. z o.o.| rok = 2008| isbn = 978-83-252-0061-9}}
* {{cytuj książkę | autor = Tadeusz Konecki| tytuł = Operacja
[[Kategoria:Front wschodni (II wojna światowa)]]
|