|
'''Cząsteczka''', ('''molekuła)'''<ref>[http://www.slownik-online.pl/kopalinski/CCFE86A718A8E0C0C12565DB005D88D1.php ''Słownik Wyrazów Obcych'']</ref> – neutralna elektrycznie grupa dwóch lub więcej [[atom]]ów utrzymywanych razem [[Wiązanie kowalencyjne|kowalencyjnym wiązaniem chemicznym]]{{r|zum|Lag}}. Cząsteczki różnią się od cząstek (np. [[jon]]ów) brakiem [[ładunek elektryczny|ładunku elektrycznego]]. Jednakże, w [[Mechanika kwantowa|fizyce kwantowej]], [[chemia organiczna|chemii organicznej]] i [[biochemia|biochemii]] pojęcie ''cząsteczka'' jest zwyczajowo używane do określania [[jony wieloatomowe|jonów wieloatomowych]].
Cząsteczki różnią się od innych cząstek chemicznych (np. [[jon]]ów) brakiem [[ładunek elektryczny|ładunku elektrycznego]] – jednak {{fakt|w [[Mechanika kwantowa|fizyce kwantowej]], [[chemia organiczna|chemii organicznej]] i [[biochemia|biochemii]] pojęcie ''cząsteczka'' jest zwyczajowo używane do określania [[jony wieloatomowe|jonów wieloatomowych]]|data=2016-02}}.
W [[Kinetyczno-molekularna teoria gazów|teorii kinetycznej]] [[gaz]]ów pojęcie ''cząsteczka'' często jest używane do opisu gazowej cząstki bez względu na jej budowę. Według tej teorii [[helowce|gazy szlachetne]] składają się z cząsteczek, pomimo że składają się z pojedynczego, niezwiązanego wiązaniem chemicznym atomu{{r|ng}}. ▼
▲W [[Kinetyczno-molekularna teoria gazów|teorii kinetycznej ]] [[gazgazów]] ów pojęcie ''cząsteczka'' często jest używane do opisu gazowej cząstki bez względu na jej budowę. Według tej teorii [[helowce|gazy szlachetne]] składają się z cząsteczek, pomimo że składają się z pojedynczego, niezwiązanego wiązaniem chemicznym atomu{{r|ng}}.
Cząsteczka może się składać z atomów jednego [[pierwiastek chemiczny|pierwiastka]], jak np. [[tlen]]u ({{chem|O|2}}) lub [[Układ okresowy pierwiastków|różnych]], jak np. [[woda]] ({{chem|H|2|O}}). Atomy i struktury powiązane wiązaniem niekowalencyjnym, takim jak [[wiązanie wodorowe]] lub [[wiązanie jonowe]] ogólnie nie są traktowane jako pojedyncze cząsteczki. ▼
▲Cząsteczka może się składać z atomów jednego [[pierwiastek chemiczny|pierwiastka]], jak np.w przypadku [[tlen]]u ({{chem|O|2}}) , lub [[Układ okresowy pierwiastków|różnych]], jakczego np.przykładem jest [[woda ]] ({{chem|H|2|O}}). Atomy i struktury powiązane wiązaniem niekowalencyjnym , takim jak ([[wiązanie wodorowe |wodorowym]] lub, [[wiązanie jonowe |jonowym]] ) ogólnie nie są traktowaneuważane jakoza pojedyncze cząsteczki.
Cząsteczki jako składniki materii są powszechne wśród [[Związki organiczne|substancji organicznych]] (tym samym w biochemii). Tworzą także większą część [[hydrosfera|hydrosfery]] i [[atmosfera|atmosfery]]. Jednakże, większość znanych [[Ciało stałe|stałych]] substancji na [[Ziemia|Ziemi]], włączając w to [[minerał]]y tworzące [[Skorupa ziemska|skorupę ziemską]], [[Płaszcz ziemski|płaszcz]] i [[jądro Ziemi]], zawierają wiele [[Wiązanie chemiczne|wiązań chemicznych]], ale nie są zbudowane z „rozpoznawalnych” cząsteczek. Do substancji zawierających struktury, dla których nie można wyróżnić pojedynczych cząsteczek zaliczane są również [[kryształy jonowe]] ([[sole]]) i [[kryształy kowalencyjne]] (takie jak [[diament]], [[kwarc]] czy [[chlorek sodu|sól kuchenna]]). Układ powtarzających się jednostek-komórek-struktur występuje również w ciałach z [[wiązanie metaliczne|wiązaniem metalicznym]], co oznacza, że metale w postaci stałej również nie są zbudowane z cząsteczek. W [[szkło|szkłach]] (ciała stałe posiadającą bezpostaciową, nieuporządkowaną strukturę) atomy mogą być utrzymywane ze sobą poprzez wiązania chemiczne bez tworzenia jakiejkolwiek określonej cząsteczki oraz bez regularności powtarzających się jednostek, co jest cechą charakterystyczną [[ciało krystaliczne|kryształów]]. ▼
▲Cząsteczki jako składniki materii są powszechne wśród [[Związki organiczne|substancji organicznych]] (tym samym w biochemii). Tworzą także większą część [[hydrosfera|hydrosfery]] i [[atmosfera|atmosfery]]. Jednakże,Jednak większość znanych [[Ciało stałe|stałych]] substancji na [[Ziemia|Ziemi ]], włączając w to [[minerał]]y tworzące [[Skorupa ziemska|skorupę ziemską]], [[Płaszcz ziemski|płaszcz]] i [[jądro Ziemi]], zawierajązawiera wiele [[Wiązanie chemiczne|wiązań chemicznych]], ale nie są one zbudowane z „rozpoznawalnych” cząsteczek. Do substancji zawierających struktury, dla których nie można wyróżnić pojedynczych cząsteczek , zaliczane są również [[kryształy jonowe]] ([[sole]]) i [[kryształy kowalencyjne]] ( takie jak [[diament]], [[kwarc]] czy, [[chlorek sodu |sól kuchenna]]). Układ powtarzających się jednostek-komórek-struktur występuje również w ciałach z [[wiązanie metaliczne|wiązaniem metalicznym]], co oznacza, że metale w postaci stałej również nie są zbudowane z cząsteczek. W [[szkło|szkłach]] ( ciałaciałach stałestałych posiadającąposiadających bezpostaciową, nieuporządkowaną strukturę) atomy mogą być utrzymywane zez sobą poprzez wiązania chemiczne , bez tworzenia jakiejkolwiek określonej cząsteczki oraz bez regularności powtarzających się jednostek , co(charakterystycznych jest cechą charakterystycznądla [[ciało krystaliczne|kryształów]] ).
== Nauka ==
Nauka o cząsteczkach jest nazywana chemią molekularną lub [[fizyka molekularna|fizyką molekularną]], w zależności od tego, czy skupia się na zagadnieniach związanych z chemią, lubczy fizyką. Chemia molekularna zajmuje się prawami rządzącymi oddziaływaniami między cząsteczkami, które wpływają na tworzenie lub rozpadanie się wiązań chemicznych, podczas gdynatomiast fizyka molekularna zajmuje się prawami rządzącymi ich strukturą i właściwościami. W rzeczywistości granica między nimi jest bardzo niewyraźna. W naukach molekularnych molekuła,cząsteczka składa się ze stabilnego układu ([[stan związany|stanu związanego]]) zawierającego dwa lub więcej atomów. Jony wieloatomowe są na ogół traktowane jako elektrycznie naładowane cząsteczki. Określenie ''cząsteczki niestabilne'' może odnosić się do bardzo dynamicznych układów cząsteczek, tj.to znaczy krótkotrwałych zespołów [[elektron]]ów i [[jądro atomowe|jąder]] ([[Rezonans chemiczny|strukturystruktur rezonansowerezonansowych]]), takichna jakprzykład [[rodniki|rodników]], jonyjonów cząsteczkowe, [[cząsteczki rydbergowskie]]cząsteczkowych, [[stan przejściowy|stanystanów przejścioweprzejściowych]], lub układów zderzających się zez sobą atomów, takich jakprzykładowo [[kondensat Bosego-Einsteina|kondensatu Bosego-Einsteina]].
== Rozmiary cząsteczek ==
Większość cząsteczek jest zdecydowanie za mała, by można było je zobaczyć dziękiza wykorzystaniupomocą metod optycznych, – ale są wyjątki. [[Kwas deoksyrybonukleinowyMakromolekuła|DNAmakrocząsteczka]], [[MakromolekułaKwas deoksyrybonukleinowy|makrocząsteczkaDNA]], może osiągnąć rozmiary [[skala makroskopowa|makroskopowe]], tak jak inne cząsteczki [[Polimery|polimerów]]. Cząsteczki powszechnie używane jako jednostki budulcowe syntezy organicznej mają wymiary od kilku do kilkudziesięciu [[Angstrem|Å]]. Niewielkie cząsteczki (poniżej 800 [[Jednostka masy atomowej|daltonów]]) mogą być obserwowane przy użyciu [[Mikroskop sił atomowych|mikroskopii sił atomowych]].
Najmniejszą cząsteczką jest [[cząsteczka dwuatomowa|dwuatomowa cząsteczka]] [[wodór|wodoru]] ({{chem|H|2}}) z długością wiązania 0,74 Å{{r|bond}}. Z kolei największą, znaną obecnie, cząsteczką jest syntetyczna struktura o nazwie PG5, która charakteryzuje się średnicą 10 nm i masie cząsteczkowej na poziomie 200 mln [[Jednostka masy atomowej|Da]]{{r|large|phys}}.
| 