|
'''Czmoń''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], w [[powiat poznański|powiecie poznańskim]], w [[Kórnik (gmina)|gminie Kórnik]].
[[Podział administracyjny Polski 1975–1998|W latach 1975-1998]] miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo poznańskie (1975–19981975-1998)|województwa poznańskiego]]
== Historia miejscowości ==
W początkach XIV w. znana była jako Czmaniewo (1310), a pod koniec tego stulecia (1394) jako Czman. W 1310 roku biskup poznański Jędrzej przekazał dziesięciny z Czmonia wielkiej almarii w katedrze poznańskiej. W dwa wieki później – w 1510 roku – wieś należała do parafii w Radzewie.
W końcu XIV wieku wieś była własnością Błażejewskich z Błażejewa. W roku 1394 Mikołaj z Błażejewa pisał się z Czmonia, Błażejewa i Młynów (późniejsze Trzykolne Młyny). W rok później, razem z bratem Janem, spierał się z siostrzeńcem Szczepanem Skórą między innymi o Konarskie. Mikołaj znany był z tego, że procesował się w rozmaitych drobnych sprawach, na przykład w 1397 roku o 50 grzywien z bratową Małgorzatą Młyńską.
W 1422 roku Jan z Młynów pozwolił Małgorzacie z Czołowa na wyrąb drzew w lasach i zaroślach, które należały do jego części w Czmoniu i Ręce. Żona Jana, Anna, toczyła spory sąsiedzkie i broniła swej oprawy na Czmoniu. W 1423 roku wystąpiła przeciw Andrzejowi Błażejewskiemu, oskarżając go o wyrąb 20 dębów i zagarnięcie 60 kop drewna na wianie w Czmoniu i Ręce. W następnym roku zagroziła Błażejewskim kmieciom, którzy - jej zdaniem – rąbali drewno na terenie do niej należącym i nakazała rządcy, by odebrał im trzy załadowane już wozy. Procesowała się też z Małgorzatą, żoną Andrzeja Błażejewskiego, której bydło i konie zajęła, ponieważ pasły się na jej łąkach. W późniejszych latach Czmoń należał do Jarosława z Młynów, którego syn Mikołaj odziedziczył wieś w 1472 roku.
Zapewne na przełomie XV i XVI w wieś przeszła w ręce potężnych Górków. W 1508 roku jej właścicielem był już Łukasz Górka i płacił z niej czynsz. W kilkadziesiąt lat później, w 1578 roku wymieniona została w składzie klucza kórnickiego. W imieniu Stanisława Górki zarządzał nią w tym czasie Jerzy Kołaczek. Były wtedy we wsi 3 łany osiadłe, 2 łany puste i 2 komorników. W 1582 roku toczył się spór o granicę między Czmoniem a Trzykolnymi Młynami pomiędzy Stanisławem Górką a właścicielem Radzewa, Stanisławem Radzewskim, który pozwał Górkę za to, że nakazał on wyrąbać dębinę i drzewo sosnowe na terenie Radzewa.
W 1638 roku Czmoń był już własnością Zygmunta Grudzińskiego, który w tym roku ustanowił specjalny fundusz na rzecz ubogich, pochodzących również z tej wioski. W inwentarzu z 1653 roku sporządzonym w związku z przejęciem dóbr kórnickich przez Katarzynę z Komorowskich Grudzińską w imieniu małoletniego syna Zygmunta, wymienieni zostali mieszkający wówczas w Czmoniu kmiecie: Sośnia, Dupnik, Tomek, Slatala, Grzech i Dziatek. Płacili oni czynsz w wysokości 1 zł i 14 gr. Ten sam inwentarz zawiera także imiona ówczesnych czmońskich komorników: Płóciennika, Luki, Wojciecha, Stacha, Kuby i Jana.
W roku 1676 Andrzej Karol Grudziński sprzedał Czmoń swemu siostrzeńcowi Zygmuntowi Działyńskiemu. Od tego momentu dzieje tej wsi były podobne do dziejów wsi tworzących klucz kórnicki. W XVIII wieku jej właścicielką stała się niezwykle inteligentna Teofila z Działyńskich Szołdrska Potulicka. Dzięki jej mądrości w 1742 roku mieszkańcy Czmonia zostali oczynszowani. Zobowiązani byli odtąd płacić raz w roku, z każdej morgi po 2 zł i 2 gr. Mieli prawo wybrać z własnego grona dwóch „starszych”, by pilnowali we wsi ładu i rozsądzali wszelkie sprawy partykularne; sprawy kryminalne natomiast rozpatrywać miał dwór. Przed domem jednego ze „starszych”, dla postrachu, należało ustawić gąsior, by za jego pomocą można było łatwiej utrzymać właściwy porządek i wymierzyć zasądzoną karę. Do obowiązków wszystkich gospodarzy należało między innymi pożyczanie zboża na obsiewanie pańskiej ziemi (na folwarku) i zwożenie drewna na potrzeby dworu. Oni sami mogli korzystać z drewna pańskiego, ale „za kwitem zamkowym” i w obecności borowego, aby nie poczynili w lesie szkody. Wymagano również od nich zachowania szczególnej ostrożności wobec ognia, a w przypadku pożaru mieli go gasić pod groźbą wysokiej kary pieniężnej. Dla bezpieczeństwa w każdym gospodarstwie musiała znajdować się drabina, umieszczona na kominie budynku mieszkalnego, same zaś kominy należało kontrolować raz w tygodniu, co sobotę. Gospodarze zmuszeni byli budować studnie w podwórzu, żeby w razie potrzeby nie brakowało wody. Także piece do pieczenia chleba i suszenia lnu musiały znajdować się w znacznym oddaleniu od domostw.
W 1780 roku Czmoń zamieszkiwało 17 gospodarzy, którzy w tym czasie zapłacili właścicielce majętności kórnickiej 1751 zł i 15 gr czynszu. Byli wśród nich: Bartłomiej Kania, Michał Redman, Kasper Przybył, Błażej Goździak, Andrzej Rybarczyk, Szymon Kromołka, Andrzej Beger, Bartłomiej Nowak, Maciej Goździak, Szymon Siejak, Wojciech Rozmiarek i Paweł Kalarus.
Wioska w 1801 roku przeszła w ręce Ksawerego Działyńskiego, a potem jego następców. Pod koniec XIX wieku znajdowały się tu 34 domy mieszkalne, w których mieszkało 329 osób; 221 osób było katolikami, a 108 – wyznania ewangelickiego. Aż 132 osoby były analfabetami. Od zakończenia II wojny światowej wieś znajduje się w obrębie gminy Kórnik.
== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|I|867}}
|
