Akt 5 listopada: Różnice pomiędzy wersjami

[[GrafikaPlik:Akt 5 listopada.jpeg|185px|thumb|<small>Plakat zawierający treść proklamacji</small>]]

'''5 listopada 1916''' roku w wyniku [[Konferencja w Pszczynie|konferencji]] w [[Pszczyna|Pszczynie]] władze [[Cesarstwo Niemieckie|niemieckie]] i [[Austro-Węgry|austro-węgierskie]] wydały proklamację, z podpisami swych [[Generalne Gubernatorstwo (1914-1918)|generalnych gubernatorów]] [[Hans Hartwig von Beseler|von Beselera]] i [[Karl Kuk|Kuka]], zawierającą obietnicę powstania [[Królestwo Polskie (1917–1918)|Królestwa Polskiego]], pozostającego w niesprecyzowanej ''łączności„łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami''mocarstwami”<ref>Proklamacja cesarza niemieckiego oraz cesarza Austrii i króla Węgier zapowiadająca utworzenie Królestwa Polskiego (Dz. Rozp. c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla Austryacko-Węgierskiego Obszaru Okupowanego w Polsce z 1916 r., Cz. XV).</ref>. W akcie tym nie określono granic przyszłej monarchii<ref>Akt poświęcał tej sprawie enigmatyczne zdanie: ''Dokładniejsze oznaczenie granic Królestwa Polskiego zastrzega się.''</ref>, a jej status wyrażało słowo ''samodzielne''„samodzielne” zamiast ''niepodległe''„niepodległe”. Dokument ten zawierał natomiast sformułowania dotyczące utworzenia armii polskiej.

Po [[Bitwa pod Kostiuchnówką|Bitwiebitwie]] pod [[Kościuchnówka|Kościuchnówką]], w której [[I Brygada Legionów Polskich]] walczącychwalcząca po stronie Austro-Węgier zapobiegła przerwaniu frontu przez wojska [[Imperium Rosyjskie|rosyjskie]], gen.generał [[Erich Ludendorff]], generalny kwatermistrz armii[[Armia niemieckiejCesarstwa Niemieckiego|Armii Cesarstwa Niemieckiego]], napisał list do władz w Berlinie[[Berlin]]ie, postulując utworzenie zależnego od Niemiec państwa polskiego i zbudowanie polskiej armii. Jego zdaniem mogło to dać Niemcom zwycięstwo na [[Front wschodni (I wojna światowa)|froncie wschodnim]]<ref>[http://wyborcza.pl/alehistoria/1,139189,16187880,O_wojne_powszechna_prosimy_cie__Panie.html O wojnę powszechną prosimy cię, Panie]</ref>. Wydanie aktu wiązało się z faktem, że przedłużająca się [[I wojna światowa]] zmusiła [[państwa centralne]] do próby wykorzystania na swoją rzecz zasobów mobilizacyjnych [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]]<ref>Było to tym bardziej oczywiste, że już 9 listopada ukazała się nowa proklamacja obu gubernatorów, w sprawie ochotniczego wstępowania do [[Polska Siła Zbrojna|wojska]], w której oświadczali m. in. ''Powaga i niebezpieczeństwa tych ciężkich chwil wojennych, oraz troska o wojska nasze, stojące w obliczu wroga, zmuszają nas zachować zarząd nowego państwa Waszego tymczasowo jeszcze w naszych rękach. Pragniemy jednak chętnie dać mu już teraz przy Waszym współudziale stopniowo urządzenia państwowe, które mają poręczyć trwałe ugruntowanie państwa Waszego, jego ukształtowanie i bezpieczeństwo. Na pierwszem więc miejscu wojsko polskie. Nie ustał jeszcze bój z Rosją: w walce tej i Wy pragniecie wziąć udział. Stańcie więc przy nas, jako ochotnicy i pomóżcie nam uwieńczyć zwycięstwo nasze nad Waszym prześladowcą.'' ([http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=83030 ''Do ludności Jeneralnych Gubernatorstw lubelskiego i warszawskiego!''])</ref><ref>W odpowiedzi na to [[Centralny Komitet Narodowy w Warszawie]] ogłosił [http://pbc.biaman.pl/Content/25008/Biuletyn%2030.pdf. odezwę] w której pisano: ''Armię, będącą najczystszym wyrazem woli i zapału narodu, musi powołać Rząd Polski, jedyny uprawniony szafarz krwi polskiej''.</ref>.

[[FilePlik:Akt 5 listopadaRadom.png|200px|thumb|<small>Ogłoszenie Aktu 5 listopada z balkonu [[Pałac Komisji Województwa Sandomierskiego w Radomiu|Pałacu Sandomierskiego]] w Radomiu</small>[[Radom]]iu]]

Akt 5 listopada wywołał protesty państw [[Ententa|Ententy]]. Rząd rosyjski 15 listopada 1916 roku zaprotestował przeciw rozporządzaniu Królestwem Polskim przez okupantów oraz ponowił uroczyście przyrzeczenie stworzenia całej Polski złożonej z wszystkich ziem polskich, która po zakończeniu wojny będzie miała prawo z całą swobodą samodzielnie urządzić swoje życie narodowe, kulturalne i gospodarcze pod berłem panujących rosyjskich na zasadzie jedności państwowej<ref>''Rząd rosyjski widzi w tym akcie Niemiec i Austro-Węgier wielkie naruszenie prawa międzynarodowego, które zakazuje zmuszania mieszkańców zajętego terytorium do podnoszenia broni przeciw ich własnej ojczyźnie. Rząd rosyjski uważa wydaną proklamację za bezwartościową. Rosja od początku wojny dwukrotnie [[odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków|wypowiedziała się w kwestii polskiej]] i ma na widoku utworzenie Królestwa Polskiego, które obejmować ma wszystkie ziemie polskie.'' (''Komunikat rządu rosyjskiego'' z 15 listopada, cyt. za: [[Kazimierz Władysław Kumaniecki]], [http://www.pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=23024 ''Odbudowa państwowości polskiej''] Warszawa - Kraków 1924, s. 52). Chodziło tu o [[konwencje haskie|IV Konwencję Haską]] z 1907 która w art. 23 zabrania stronom walczącym ''zmuszać poddanych strony przeciwnej do uczestnictwa w działaniach wojennych, skierowanych przeciwko ich krajowi'', a w art. 43 nakazuje okupantowi przestrzegać, ''z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód'', dotychczasowe prawa obowiązujące w okupowanym kraju.</ref><ref>Zręcznie zredagowana odpowiedź Rzeszy na komunikat z 15 listopada utrzymywała, że jedynym traktatem w sprawie Królestwa był Akt Końcowy [[Kongres wiedeński|Kongresukongresu Wiedeńskiegowiedeńskiego]] gdy ''jednością głosów wszystkich mocarstw europejskich utworzono [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Polskie]], koronę zaś tego Królestwa powierzono carowi. Rosja pochłonęła potem samodzielną Polskę, stosując swoją przewagę wojskową, bynajmniej zaś nie na zasadzie jakichkolwiek traktatów europejskich, a jeszcze mniej na zasadzie uroczyście zaprzysiężonych - i dalej idąc krok za krokiem, tak bardzo zrabowała jej samodzielność, że w końcu nawet zginęła nazwa Polski i pozostało tylko [[Kraj Nadwiślański|gubernatorstwo nadwiślańskie]].''. Zaś [[państwa centralne]] ''przywróciły zasady prawne z roku 1815'' (Kumaniecki, ''op.cit.'' s. 54). Oświadczenie to sugerowało odbudowę Królestwa w granicach z 1815, przeczyły temu jednak słowa Aktu 5 listopada o mającym nastąpić ''dokładniejszym oznaczeniu granic'', podobnie jak późniejszy [[Traktat brzeski (9 lutego 1918)]].</ref>. Oświadczenie to poparły [[Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii|Wielka Brytania]] i [[III Republika Francuska|Francja]], przyjmując je w telegramie do premiera rosyjskiego [[Boris Stürmer|Borisa Stürmera]] z dnia [[16 listopada]] 1916 do wiadomości, a w dniu następnym [[17 listopada]] uczyniły to samo [[Zjednoczone Królestwo Włoch|Włochy]]<ref>Kumaniecki, ''op.cit.'' s. 53. Telegramy te zawierały słowa solidarności z narodem polskim.</ref>. W [[Duma Państwowa Imperium Rosyjskiego|Dumie]] rosyjskiej premier [[Aleksander Trepow]] [[2 grudnia]] złożył oświadczenie, że ''ziemie odwiecznie polskie poza granicami Rosji będą odzyskane, a cała Polska w granicach etnograficznych będzie wolna w nierozerwalnym związku z Rosją''<ref>Stanisław Głąbiński,: Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939, s. 255.</ref>. Niemniej jednak w grudniu 1916 roku za niepodległością Polski wypowiedział się parlament [[Zjednoczone Królestwo Włoch|Królestwa Włoch]]<ref>7 grudnia włoska [[Izba Deputowanych (Włochy)|Izba Deputowanych]] przyjęła taką uchwałę na wniosek posła Montresora. [[Stanisław Kutrzeba]], [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=129564 ''Polska Odrodzona 1914 - 1928''], Warszawa 1928, s.25.</ref>. Zaś w styczniu 1917 roku, wkrótce przed przystąpieniem [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] do wojny, za niepodległością Polski wypowiedział się prezydent [[Woodrow Wilson]] (por.zobacz [[14Czternaście punktów Wilsona]]).

Choć sam akt 5 listopada nie dawał Polakom pewnej i konkretnej wizji przyszłej niepodległej Polski, to wywołał on na świecie tak szeroki oddźwięk, że jego ogłoszenie było kluczowym czynnikiem w polskich staraniach o odzyskanie niepodległości, ponieważ zmusił państwa Ententy do nacisku na Rosję, aby zaoferować będącym pod jej zaborem Polakom konkurencyjną ofertę. Pod wpływem tego nacisku car [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]] 12/25 grudnia 1916 roku wydał rozkaz, w którym do celów wojny zaliczył odbudowę ''Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych''<ref>''создание свободной Польши из всех её ныне разрозненных областей ещё не обеспечено'' ([http://dvoynik-nikolay.livejournal.com/28914.html ''Приказ Государя Императора Николая II по армии и флоту 12 декабря 1916 года'']).</ref> (jednak, jak należało przypuszczać na podstawie wcześniejszych oświadczeń, nadal w unii z [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]]). Po [[Rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]] w 1917 roku i obaleniu [[samodzierżawie|caratu]] rząd tymczasowy księcia [[Gieorgij Lwow|Lwowa]] 17/30 marca 1917 zadeklarował ''Naród rosyjski, który zrzucił jarzmo, przyznaje także polskiemu bratniemu narodowi pełne prawo stanowienia o swoim losie według własnej woli. Rząd Tymczasowy'' (...) ''dopomoże do utworzenia niezawisłego państwa polskiego ze wszystkich terytoriów, w których Polacy tworzą większość, jako rękojmię trwałego pokoju w przyszłej, nowo zorganizowanej, Europie''<ref>Kumaniecki, op.cit. s. 67. Na odezwę tę powołał się w 1919 [[mały traktat wersalski]] w słowach ''rząd rosyjski odezwą z 30 marca 1917 roku zgodził się na przywrócenie niepodległego Państwa Polskiego''.</ref>.

W dniu 15 stycznia 1917 roku rozpoczęła działalność [[Tymczasowa Rada Stanu|Tymczasowa Rada Stanu w Królestwie Polskim]], powołana przez niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne<ref>Rozporządzenie o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem (Rozporządzenie generalnego gubernatora warszawskiego oraz c. i k. generalnego gubernatora wojskowego z dnia 6 grudnia 1916 r. o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskiem (Dz. Rozp. dla Jeneralnego Gubernatorstwa Warszawskiego Nr 55, poz. 210, [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/doccontent?id=3064 Dz. Rozp. c i k. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla Austryacko-Węgierskiego Obszaru Okupowanego w Polsce z 1916 r., Cz. XIX, poz. 120]).</ref>. W październiku 1917 roku władze okupacyjne ustanowiły [[Rada Regencyjna|Radę Regencyjną]], która zgodnie ze słowami powołującego ją ''Patentu'' zastępowała króla i regenta<ref>''Patent w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem z dnia 12 września 1917 r.'' ([https://pl.wikisource.org/wiki/Dziennik_Rozporz%C4%85dze%C5%84_c._i_k._Zarz%C4%85du_Wojskowego_w_Polsce._Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_XVI._Wydana_w_Lublinie_i_rozes%C5%82ana_15._wrze%C5%9Bnia_1917_r./ca%C5%82o%C5%9B%C4%87 Dz. Rozp. c. i k. Zarządu Wojskowego w Polsce z 1917 r., Cz. XVI, poz. 75]).</ref>. Natomiast 26 listopada 1917 roku Rada Regencyjna powołała [[rząd Jana Kucharzewskiego]]. 13 lutego 1918 Rada protestując przeciw zawarciu pokoju brzeskiego 9 lutego, uznała go za ''pogwałcenie ducha i wewnętrznej treści wydanych aktów monarszych'' i oświadczyła, iż będzie ''czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu''<ref>[http://kielakowie.pl/mediawiki/index.php?title=58_-_Polska_w_latach_ruchu_niepodleg%C5%82o%C5%9Bciowego_1904-1918#Protest_Rady_Regencyjnej_przeciw_pokojowi_brzeskiemu. ''Orędzie do narodu polskiego z 13 lutego 1918 roku'']. Twierdzenie o ''woli narodu'' brzmiało iluzorycznie, dopiero 7 października Rada, wobec zgody państw centralnych na rokowania pokojowe, zapowiedziała utworzenie rządu, złożonego ''z przedstawicieli najszerszych warstw narodu i kierunków politycznych'', wypracowanie ordynacji wyborczej do Sejmu ''opartej na szerokich zasadach demokratycznych'' i poddanie ''jego postanowieniu dalsze urządzenie Władzy zwierzchniej państwowej, w której ręce Rada Regencyjna zgodnie ze złożoną przysięgą władzę swoją ma złożyć.'' ([http://dokumenty.rcl.gov.pl/D1918012002301.pdf ''Rada Regencyjna do Narodu Polskiego'']).</ref>.

* [[Historia Polski (1914-19181914–1918)]]