|
'''Sultan Muhammad''' (w formie [[język perski|perskiej]] '''Soltan Mohammad''', '''سلطان محمد'''),; ur. 1418 w [[Herat (miasto)|Heracie]] -, zm. 9 stycznia 1452 roku w pobliżu [[Gorgan|Astarabadu]]) -– władca z dynastii [[Timurydzi|Timurydów]] panujący w zachodnim [[Iran]]ie w latach 1447 - 1452.
Był drugim synem [[Bajsunkur]]a. Jego matką była jedna z konkubin jego ojca. Po śmierci Bajsunkura w roku 1433 jego stanowiska przejął jego najstarszy syn, [[Ala ad-Daula Mirza|Ala ad-Daula]] (1447 - 1448, 1450, 1458), zaś Sultan Muhammad i jego drugi przyrodni brat, [[Abu al-Kasim Babur|Babur]] (1447 - 1457), musieli zadowolić się jedynie częścią majątku ojca. Sultan Muhammad mieszkał w Heracie i w kronikach zachowały się informacje o pijackich wybrykach jego młodości.
W roku 1442/1443 jego dziadek, [[Szahruch]] (1405 - 1447), ustanowił go zarządcą [[Soltanije]], [[Kazwin (miasto)|Kazwinu]], [[Rej]]u i [[Kom (miasto)|Komu]]. Szybko przybyły do niego delegacje z trybutem, także spoza obszaru jego władzy, Sultan Muhammad zaś, zamiast zatrzymać go w skarbie, zaczął go rozdawać celem zdobycia popularności. W odpowiedzi Szahruch zabrał Kazwin i Soltanije spod jego zarządu, a namiestnikiem [[Jazd (miasto)|Jazdu]] mianował doświadczonego Dżalad ad-Dina Czakmaka, któremu kazał fortyfikować miasto. Wiosną roku 1445 Sultan Muhammad pokonał i zabił miejscowego władcę [[Hamadan]]u, Hadżdżi Hosejna, który odmówił uznania jego władzy. To zwycięstwo bardzo podniosło prestiż Sultana Muhammada w regionie. Powiadomiony o nim Szahruch zrugał swojego wnuka za samowolne zabicie przedstawiciela rodu, który dotąd wiernie służył Timurydom. Wkrótce potem bez konsultacji z Sultanem Muhammadem Szahruch ustanowił nowym namiestnikiem Isfahanu Sa’adata-e Firuzszaha, jego dotychczasowego podwładnego. Wrogość pomiędzy Szahruchem a Sultanem Muhammadem była już wówczas faktem powszechnie znanym, toteż kiedy mieszkańcy [[Isfahan (miasto)|Isfahanu]] nie mogli spłacić długu wobec rządu centralnego, zwrócili się o pomoc do syna Bajsunkura. Ten zajął Isfahan 2 maja 1446 roku, a Sa’adat uciekł.
Większość opisów postępowania Sultana Muhammada wiąże moment rozpoczęcia jego otwartego buntu właśnie z tym faktem, ponieważ zajął on terytorium znajdujące się w sposób niewątpliwy poza jego domeną. Następnie wezwał on wielu regionalnych władców i namiestników, także poza swoją pierwotną domeną, do okazania mu lojalności. Wezwanie to spotkało się z entuzjastycznym poparciem, co najłatwiej wytłumaczyć oczekiwaniem przez większość poddanych schorowanego Szahrucha jego śmierci i wybuchu wojny o dziedzictwo po nim. Mieszkańcy regionu widzieli w Sultanie Muhammadzie naturalnego kandydata do roli obrońcy ich życia i mienia podczas nadciągającego zamętu. Podporządkowania się mu odmówił [[Fars]], którego nominalnym władcą był inny wnuk Szahrucha, trzynastoletni [[Abdallah Mirza|Abdallah]] (1450 - 1451) i Sultan Muhammad wkrótce wyruszył ze swoją armią przeciwko [[Sziraz]]owi. W międzyczasie Szahruch wyruszył osobiście stłumić rebelię i na wieść o jego pochodzie Sultan Muhammad odstąpił od oblężenia Szirazu, pozwolił odejść tym swoim żołnierzom, którzy nie chcieli z nim pozostać, i udał się w kierunku [[Lorestan]]u. Szahruch zajął Isfahan, jednak zmarł 13 marca 1447 roku na kwaterze zimowej w Reju i jego armia zawróciła do Heratu pod tymczasowym dowództwem jego kolejnego wnuka, [[Abd al-Latif]]a (1449 - 1450). Ala ad-Daula, którego Szahruch pozostawił w Heracie, wkrótce ogłosił się w nim sułtanem, podczas gdy drugi brat Sultana Muhammada, Babur, zajął dla siebie [[Mazandaran]].
Sultan Muhammad dowiedział się o śmierci Szahrucha w Hamadanie i wkrótce zawrócił do Komu, dokąd szybko pośpieszyło wielu lokalnych władców by ponownie uznać jego zwierzchność. Wśród nich byli między innymi wspomniany już Dżalad ad-Din Czakmak z Jazdu oraz rządzący w [[Kerman (ostan)|Kermanie]] Hadżdżi Muhammad. Jesienią Sultan Muhammad wyruszył na podbój Farsu i 5 października 1447 roku zdobył Sziraz. Małoletni Abdallah został wysłany do [[Chorasan]]u. Kiedy Sultan Muhammad przebywał w Szirazie [[Kara Kojunlu]] zajęli większość północnego Iranu aż po Sawe. Jednocześnie wczesną wiosną 1448 roku [[Uług Beg]] (1447 - 1449), jedyny żyjący syn Szahrucha, zaatakował Ala ad-Daulę i zajął Herat. Wkrótce Ala ad-Daula wraz z babką synów Bajsunkura, [[Gouharszad Agha|Gouharszad]], znaleźli się na dworze Sultana Muhammada. Sultan Muhammad wykorzystał bliskie relacje łączące Gouharszad i władcę Kara Kojunlu, [[Dżahanszah]]a (1438 - 1467), by ta w jego imieniu wynegocjowała rozejm. Ustalono że Sultan Muhammad otrzyma córkę Dżahanszaha za żonę ten zaś przyjmie Hamadan, Kazwin i Soltanije jako swoistą zapłatę za jej rękę. W ten sposób Sultan Muhammad uzyskał spokój ze strony Kara Kojunlu, tak potrzebny w sytuacji gdy wrogi synom Bajsunkura Uług Beg zajął Chorasan. Na początku 1449 roku Babur odbił Herat z rąk Uług Bega i ogłosił się sułtanem, przy czym chcąc zabezpieczyć się ze strony Sultana Muhammada uznał jego zwierzchność w kwietniu/maju tego samego roku. Niemniej Sultan Muhammad zmierzał do bezpośredniego zajęcia Heratu, do czego prawdopodobnie zachęcali go Ala ad-Daula i Gouharszad. Wyruszył on na północny wschód jesienią 1449 roku i kiedy Babur odrzucił jego wezwanie podporządkowania się pokonał go nieopodal [[Dżam]]u 30 października 1449 roku, po czym zajął Herat.
Podobnie jak Babur Sultan Muhammad obawiał się popularności Ala ad-Dauli w regionie i wysłał go jako swojego namiestnika do [[Kabul]]u. Tymczasem niekompetentne rządy głównego emira Sultana Muhammada, Hadżdżi Muhammada, sprawiły iż niezadowolenie mieszkańców z nowych rządów zaczęło narastać. Na wiosnę 1450 roku Sultan Muhammad wyruszył przeciwko Baburowi, który jednak pokonał jego straż przednią 16 maja 1450 roku, w bitwie w której zginął dowodzący nią Hadżdżi Muhammad. Kiedy Sultan Muhammad zaatakował go z resztą swojej armii Babur zarządził odwrót. Pomimo to Sultan Muhammad był niechętny ściganiu przeciwnika, szczególnie kiedy dowiedział się iż wykorzystując jego nieobecność Ala ad-Daula zajął Herat. Kiedy dodatkowo ujawnił się spisek krewnych Gouharszad w jego armii zmierzający do wydania go jego przeciwnikom Sultan Muhammad opuścił swoje wojsko i z grupą zwolenników uciekł do Jazdu.
Po powrocie do Jazdu Sultan Muhammad ponownie zdobył Sziraz, w międzyczasie zajęty przez prawnuka [[Timur Chromy|Timura]] (1370 - 1405) Chalila Sultana, by następnie w lutym/marcu 1451 roku udać się do Kermanu i skonfiskować majątek rodu Hadżdżi Muhammada. Ten ostatni czyn można uznać za część jego kampanii wymuszeń i nadużyć w celu ściągnięcia jak największych podatków. Po tym jak ponownie umocnił swoją władzę w podległych mu prowincjach Sultan Muhammad jeszcze raz wyruszył przeciwko Baburowi, jednak 9 stycznia 1452 roku został pokonany w bitwie nieopodal Astarabadu. Według [[Daulatszah Samarkandi|Daulatszaha]] jego [[emir]]owie przyrzekli mu lojalność przed bitwą jednak większość przeszła na drugą stronę w jej trakcie. Sultan Muhammad dostał się do niewoli i postawiony przed swoim bratem, który zdecydował o jego śmierci.
== Bibliografia ==
|
