|
}}
[[Plik:Shatranj.jpg|thumb|243px|Bierki do szatrandża z XII wieku]]
'''Szatrandż''' -– arabska nazwa gry [[szachy|szachowej]], wywodząca się od [[Iran|perskiej]] gry [[czaturanga]], która ukształtowała się na terenie [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]] w VII-VIII wieku. Do Europy została sprowadzona przez Arabów w VIII-IX w. po podboju Hiszpanii i była pierwowzorem współczesnych szachów.
== Zasady i historia ==
Celem gry był [[mat (szachy)|mat]], choć zwycięstwo można było również osiągnąć poprzez ustawienie pozycji [[pat]]owej bądź zbicie wszystkich bierek przeciwnika. Bierki posiadały następujące nazwy:
* al-szach ([[król (szachy)|król]]),
* al-firzan ("mędrzec"„mędrzec” -– [[hetman (szachy)|hetman]]),
* al-roch ("zamek"„zamek” -– [[wieża (szachy)|wieża]]),
* al-fil ("słoń"„słoń” -– [[goniec (szachy)|goniec]]),
* al-faras ("jeździec"„jeździec” -– [[skoczek (szachy)|skoczek]]),
* al-beizaq ("piechur"„piechur” -– [[pion (szachy)|pion]]).
Pozycja początkowa była niemalże identyczna, jak we współczesnych szachach, jedynie króle oraz hetmany zamienione były między sobą polami. Król, wieża i skoczek poruszały się tak samo, jak według dzisiejszych zasad, natomiast hetman -– tylko o jedno pole po przekątnych, a goniec -– o dwa pola po przekątnych. Piony mogły poruszać się tylko o jedno pole do przodu, z jedyną możliwością [[promocja (szachy)|promocji]] na hetmana. [[Roszada|Roszady]] nie znano. Ograniczenia w stosunku do hetmana i gońca powodowały, iż partie rozwijały się stosunkowo wolno, dlatego niekiedy rozpoczynały się one nie od ustawienia początkowego, ale od określonych pozycji [[otwarcie szachowe|debiutowych]], zwanych ''tabiami''.
Rozkwit szatrandża nastąpił w IX-XI wieku. Zaczęto stosować notację opisową, pojawiła się literatura poświęcona teorii, kompozycji (tzw. ''mansuby''), zapisy partii oraz zbiory zadań. Wprowadzono klasyfikację zawodników z podziałem na pięć kategorii, najlepszych tytułowano "ali"„ali” (wyróżnienie na kształt dzisiejszego tytułu [[arcymistrz]]a). Do grupy tej zaliczano m.in. al-Adliego, al-Ladżladża, Abu'n N'ama, ar-Raziego, as-Suliego, as-Saraksiego, Rabraba oraz Abulfatha. Byli oni również autorami podręczników<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.schemingmind.com/journalarticle.aspx?article_id=3&page=1|tytuł=The Time of Shatranj and the Aliyat|data dostępu=2010-02-18}}</ref>, np.:
* al-Adli ''Kitab ash-shatranj''
* ar-Razi ''Al-lutf fy ash-shatranj''
| 