Wersja z 08:11, 20 kwi 2017 edytuj Mathiasrex (dyskusja \| edycje) 345 374 edycje szablon ← poprzednia edycja		Wersja z 21:16, 5 cze 2017 edytuj anuluj edycję John Belushi (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 117 892 edycje drobne techniczne następna edycja →
Linia 1: [[Plik:Religie w I Rz-plitej 1573.svg\|366px\|thumb\|right\|Sytuacja wyznaniowa w I Rzeczypospolitej 1573]] [[Plik:Irp1569.jpg\|366px\|thumb\|Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1569 roku]] '''Zgoda sandomierska''' (ugoda sandomierska) – porozumienie pomiędzy wyznaniami reformowanymi w [[rzeczpospolita Obojga Narodów\|I Rzeczypospolitej]]: [[luteranizm\|luteranami]], [[kalwinizm\|kalwinami]] oraz [[bracia czescy\|braćmi czeskimi]] zawarte [[14 kwietnia]] [[1570]] roku w [[Sandomierz]]u. Nie brali w nim udziału [[bracia polscy]]. Intencją była wspólna obrona przed [[kontrreformacja\|kontrreformacją]] i zaprzestanie walk między różnymi wyznaniami [[protestantyzm\|protestanckimi]]. Postanowiono uznawać wzajemnie [[sakrament]]y oraz kaznodziejów. Planowano wspólne [[synod]]y. Stworzono projekt [[konstytucja\|konstytucji]] (ustawy sejmowej), w której postulowano zrównanie prawne z [[Kościół katolicki\|katolikami]]. Chciano również zniesienia jurysdykcji kościelnej w odniesieniu do osób świeckich, darowania zaległych [[dziesięcina\|dziesięcin]] oraz wprowadzenia wolności wyznania. Linia 8: == Protestantyzm polski w okresie potrydenckim == Szeroka tolerancja religijna w [[Polska\|Polsce]] sprzyjała rozbiciu obozu protestanckiego. To wewnętrzne rozbicie oraz plany stworzenia narodowego Kościoła protestanckiego w Polsce i podjęta przez Kościół katolicki skuteczna kontrakcja spowodowały wysunięcie postulatu unii wyznaniowej protestantyzmu polskiego. Zabiegi o taką unię, zwłaszcza [[Jan Łaski (młodszy)\|Jana Łaskiego]], były początkowo bezskutecznie. W [[1555]] r. obóz protestancki zdobył się na wspólną akcję przedłożenia królowi na sejmie wspólnego wyznania wiary, ale w latach ~~[[1562]]-[[1565]]~~1562–1565 powstający ruch braci polskich (zwanych przez współczesnych ''arianami'') zapoczątkował rozbicie [[kalwinizm\|obozu kalwińskiego]], które przybrało formę stałą w dziesięć lat później. Dzięki zabiegom [[Feliks Krzyżak\|Feliksa Krzyżaka]] ze [[Szczebrzeszyn]]a doszło na [[Synod w Koźminku\|synodzie w Koźminku]] do unii między [[bracia czescy\|braćmi czeskimi]] a kalwinami małopolskimi. Przyszłość unii była od samego początku pod znakiem zapytania ze względu na różnice dogmatyczne między bardziej liberalnymi kalwinami a bardziej rygorystycznymi braćmi polskimi. Jedynie dzięki ogromnym wysiłkom Jana Łaskiego unia formalnie istniała. Po jego śmierci ([[1560]]) doszło do rozłamu w obozie kalwińskim na zbór większy i mniejszy ([[1565]]). Pojednanie z radykalnym dogmatycznie i społecznie stronnictwem braci polskich okazało się niemożliwe.▼ ▲Szeroka tolerancja religijna w [[Polska\|Polsce]] sprzyjała rozbiciu obozu protestanckiego. To wewnętrzne rozbicie oraz plany stworzenia narodowego Kościoła protestanckiego w Polsce i podjęta przez Kościół katolicki skuteczna kontrakcja spowodowały wysunięcie postulatu unii wyznaniowej protestantyzmu polskiego. Zabiegi o taką unię, zwłaszcza [[Jan Łaski (młodszy)\|Jana Łaskiego]], były początkowo bezskutecznie. W [[1555]] r. obóz protestancki zdobył się na wspólną akcję przedłożenia królowi na sejmie wspólnego wyznania wiary, ale w latach [[1562]]-[[1565]] powstający ruch braci polskich (zwanych przez współczesnych ''arianami'') zapoczątkował rozbicie [[kalwinizm\|obozu kalwińskiego]], które przybrało formę stałą w dziesięć lat później. Dzięki zabiegom [[Feliks Krzyżak\|Feliksa Krzyżaka]] ze [[Szczebrzeszyn]]a doszło na [[Synod w Koźminku\|synodzie w Koźminku]] do unii między [[bracia czescy\|braćmi czeskimi]] a kalwinami małopolskimi. Przyszłość unii była od samego początku pod znakiem zapytania ze względu na różnice dogmatyczne między bardziej liberalnymi kalwinami a bardziej rygorystycznymi braćmi polskimi. Jedynie dzięki ogromnym wysiłkom Jana Łaskiego unia formalnie istniała. Po jego śmierci ([[1560]]) doszło do rozłamu w obozie kalwińskim na zbór większy i mniejszy ([[1565]]). Pojednanie z radykalnym dogmatycznie i społecznie stronnictwem braci polskich okazało się niemożliwe. === Wspólna idea === W efekcie powstała myśl: ''aby połączyć wszystkie stronnictwa w jedno wyznanie augsburskie, a przynajmniej podciągnąć je pod tę nazwę, aby tym sposobem ukryć rozmaitość odszczepieństw''<ref>Była to idea F. Commendone.</ref>. Dzieła tego miał dokonać synod w [[Gostyń\|Gostyniu]] (1565), ale przyczynił się on jedynie do zwiększenia dystansu między braćmi polskimi, kalwinami i luteranami. Kością niezgody w obozie protestanckim była nade wszystko podstawa dogmatyczna, każdy bowiem z trzech odłamów protestantyzmu spodziewał się, że jego konfesja będzie przyjęta jako wspólne wyznanie wiary. [[9 kwietnia]] [[1570]] r. rozpoczęły się w [[Sandomierz]]u obrady synodu generalnego przy licznym udziale [[szlachta\|szlachty]] protestanckiej. Na synod przybyli przedstawiciele braci czeskich, konfesji augsburskiej i Kościoła reformowanego. [[Plik:Sandomierz V 2006-1961.JPG\|center\|thumb\|600px\|Panorama Sandomierza]] Linia 20 ⟶ 19: * odrzucono i wyklęto ze społeczności protestanckiej braci polskich; * każde wyznanie zachowało własną [[Teologia dogmatyczna\|dogmatykę]], a tylko poświadczono sobie formalnie prawowierność; * w nauce o [[Msza\|Eucharystii]], przy powołaniu się na Ojców Kościoła, przyjęto za prawowiernymi luteranami, że „''"Ciało i Krew Pana naszego istotnie jest udzielane pod postacią chleba i wina";''”; * każde z wyznań zachowało własną obrzędowość. Linia 26 ⟶ 25: == Organizacja i życie religijne Kościołów reformacyjnych == W Polsce [[król]] był katolikiem, stąd cały ciężar stworzenia nowej, protestanckiej organizacji kościelnej spoczął na szlachcie, która odcisnęła na nim swoje piętno. Szlachta, a zwłaszcza możnowładcy, decydowali o najważniejszych sprawach gminy, określali przynależność wyznaniową członków, instytuowali i deponowali kaznodziejów. Podrzędniejszą rolę obok szlachty odgrywali kaznodzieje. W [[Wielkopolska\|Wielkopolsce]] opiekunem gmin luterańskich był [[Stanisław Ostroróg (kasztelan międzyrzecki)\|Stanisław Ostroróg]], a na czoło [[Superintendent (religia)\|superintendentów]] wysunął się tu [[Erazm Gliczner]]. Braćmi czeskimi opiekował się Jakub Ostroróg i [[Rafał Leszczyński (ok. ~~1526 - 1592~~1526–1592)\|Rafał Leszczyński]], a pierwszym superintendentem był tu Jerzy Izrael. Na [[Litwa\|Litwie]] protektorem kalwinów był książę [[Mikołaj Radziwiłł Czarny\|Radziwiłł Czarny]], a głównym superintendentem został Szymon Zaciusz. === Szlachta a synody === Terytorialną organizację przeprowadzały synody, a kaznodziejów mieli wybierać członkowie poszczególnych gmin – w praktyce głos decydujący posiadała [[szlachta]]. W [[Małopolska\|Małopolsce]] na czele zorganizowanych gmin protestanckich stanął [[Feliks Krzyżak]], wybrany superintendentem przez kaznodziejów i szlachtę. [[Synod]]y wydawały przepisy odnośnie do wizytacji kościołów, zaopatrzenia i postępowania pastorów, ich zależności od patronów. Synod w Pińczowie z [[1556]] r., biorąc pod uwagę pobożność i mądrość szlachty (''praecipua membra Ecclesiae''), nakazał wybierać tak seniorów, jak i pastorów w obecności szlachty. Szlachta też miała doglądać osobistej prawowierności i postępowania seniorów. W [[1559]] r. na synodzie w [[Wodzisław]]iu postanowiono, że w każdym z 9 małopolskich okręgów będzie odtąd dwóch seniorów świeckich ze szlachty i jeden duchowny. Z biegiem czasu prawa synodów do wyboru seniorów zostały ograniczone przez stawianie kandydatur ze strony szlachty. W podobną zależność od szlachty popadły zbory wielkopolskie i litewskie. Nieco większą swobodę zatrzymali bracia czescy, ale ci przenieśli gotowe wzory organizacyjne swego Kościoła z [[Czechy\|Czech]]. [[Plik:Belarus-Niasvizh-Radziwill Castle-8.jpg\|thumb\|200px\|[[Zamek w Nieświeżu\|Nieśwież - zespół zamkowo-pałacowy]], dawna rezydencja Radziwiłłów]] Nawrócenia na [[katolicyzm]], które zaznaczyły się wśród szlachty po [[1565]] r., przybierały na sile i osłabiały wyraźnie obóz protestancki. Ekspansja braci czeskich i polskich została po [[1577]] r. wyraźnie zatrzymana, a od końca [[XVI ~~wiek\|XVI]]~~ stulecia, datuje się również wyraźny spadek wpływów kalwińskich. Jedynie luteranizm, mający silne wpływy wśród mieszczaństwa niemieckiego i będący częściowo w zwartej masie na pograniczu [[Śląsk Cieszyński\|Śląska Cieszyńskiego]], utrwalił swój stan posiadania. Cofanie się protestantyzmu było widoczne zwłaszcza w pierwszej połowie [[XVII ~~wiek\|XVII]]~~ w. Według ostatnich szacunków liczba zborów kalwińskich w [[Małopolska\|Małopolsce]] spadła z 260 do 155, na Litwie ze 191 do 140, jako że szlachta po powrocie na katolicyzm zaczęła przekazywać świątynie katolikom. W wielu wypadkach budowano wówczas nowe świątynie lub też lokowano je w domach prywatnych. Poważnym osiągnięciem Kościołów reformowanych była rozbudowa drukarń, a do głównych centrów wydawniczych należały [[Pińczów]], [[Leszno]], [[Nieśwież]], [[Łask]], [[Lusławice (województwo małopolskie)\|Lusławice]], [[Raków (powiat kielecki)\|Raków]], [[Toruń]]. Przy większości zborów zakładano szkoły parafialne. {{Przypisy}}

Zgoda sandomierska: Różnice pomiędzy wersjami