Język maryjski: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
JCRZ (dyskusja | edycje)
m {{Kontrola autorytatywna}}, WP:SK
Linia 3:
|kraj, region1 = [[Rosja]]
|liczba = 388 tys. (2010)<ref name="spis2010">http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm</ref>
|pozycja =
|rodzina = [[Języki uralskie]]
* [[Języki ugrofińskie]]
|kraj, region2 = [[Mari El]]
|agencja =
|rodzaj = [[grażdanka]]
|iso1 = | iso2 = | iso3 = chm | sil =
|kod = | kod2 = | kod3 = | kod4 =
|język =
|wikisłownik =
|z języka =
|język2 =
|wikisłownik2 =
|z języka2 =
|język3 =
|wikisłownik3 =
|z języka3 =
|język4 =
|wikisłownik4 =
|z języka4 =
}}
 
Linia 48:
Duże różnice między dialektem górskim i łąkowym, głównie w zakresie fonetyki i słownictwa, przyczyniły się do powstania dwóch standardów literackich, rozwijających się szczególnie wyraźnie od lat dwudziestych XX wieku, po powstaniu [[Maryjski Obwód Autonomiczny|Maryjskiego Obwodu Autonomicznego]].
 
W 2010 roku w Rosji język maryjski był używany przez ok. 388 tys. osób, z czego ok. 23 tys. przypadało na użytkowników dialektu górskiego.<ref name="spis2010"/>.
 
== Standardy literackie ==
Linia 57:
 
== Alfabet ==
[[Plik:Mari alphabet (1887).jpg|right|thumb|Alfabet języka maryjskiego (1887)]]
Alfabet maryjski jest oparty na rosyjskiej [[Grażdanka|grażdance]] i składa się z 31 liter:
* ''а'', ''б'', ''в'', ''г'', ''д'', ''е'', ''ж'', ''з'', ''и'', ''й'', ''к'', ''л'', ''м'', ''н'', ''ҥ'', ''о'', ''ӧ'', ''п'', ''р'', ''с'', ''т'', ''у'', ''ӱ'', ''ч'', ''ш'', ''ъ'', ''ы'', ''ь'', ''э'', ''ю'', ''я''.
 
Alfabet dialektu zachodniomaryjskiego posiada dodatkowo litery ''ӓ'' i ''ӹ'', ale nie używa ''ҥ''. W nowych zapożyczeniach występują ponadto pozostałe litery [[alfabet rosyjski|alfabetu rosyjskiego]]: ''ё'', ''ф'', ''х'', ''ц'' i ''щ''.
Linia 84:
 
== Wymowa ==
 
=== Samogłoski ===
 
Linia 117 ⟶ 116:
 
=== Spółgłoski ===
 
{| class="wikitable" style="text-align: center"
!
! wargowe
! przednio-<br />językowe
! środkowo-<br />językowe
! tylno-<br />językowe
|-
! zwarte
Linia 169 ⟶ 167:
 
== Gramatyka ==
=== Rzeczowniki ===
 
=== Rzeczowniki===
 
[[deklinacja (językoznawstwo)|Deklinacja]] w języku maryjskim obejmuje dziewięć [[przypadek|przypadków]]:
Linia 207 ⟶ 204:
 
=== Zaimki osobowe ===
 
W przeciwieństwie do większości rzeczowników zaimki osobowe odmieniają się tylko przez cztery przypadki. Pozostałe funkcje [[Syntaktyka (językoznawstwo)|składniowe]] są wyrażane połączeniami z [[Poimek|poimkami]].
 
Linia 213 ⟶ 209:
! colspan=4 | liczba pojedyncza
|-
| [[Mianownik_Mianownik (przypadek)|M.]]
| ''мый'' ‘ja’
| ''тый'' ‘ty’
Linia 223 ⟶ 219:
| ''тудым''
|-
| [[Dopełniacz_Dopełniacz (przypadek)|D.]]
| ''мыйын''
| ''тыйын''
| ''тудын''
|-
| [[Celownik_Celownik (przypadek)|C.]]
| ''мыланем''
| ''тыланет''
Linia 235 ⟶ 231:
! colspan=4 | liczba mnoga
|-
| [[Mianownik_Mianownik (przypadek)|M.]]
| ''ме'' ‘my’
| ''те'' ‘wy’
Linia 245 ⟶ 241:
| ''нуным''
|-
| [[Dopełniacz_Dopełniacz (przypadek)|D.]]
| ''мемнан''
| ''тендан''
| ''нунын''
|-
| [[Celownik_Celownik (przypadek)|C.]]
| ''мыланна''
| ''тыланда''
Linia 257 ⟶ 253:
 
=== Przymiotniki ===
 
Wykładnikiem stopnia wyższego przymiotników jest końcówka ''-рак'', np.:
 
Linia 305 ⟶ 300:
 
=== Liczebniki główne ===
 
{| class="wikitable"
! colspan = 3 | jedności
Linia 341 ⟶ 335:
 
=== Liczebniki porządkowe ===
 
Liczebniki porządkowe są tworzone na podstawie liczebników głównych przy pomocy przyrostka ''-ымше''/ ''-ымшо''.
 
Linia 369 ⟶ 362:
|}
 
=== Czasowniki ===
Czasowniki w [[Tryb (językoznawstwo)|trybtrybie]]ie [[tryb orzekający|oznajmującym]] odmieniają się przez trzy [[Czas (językoznawstwo)|czasy]] proste: teraźniejszy, przeszły 1 i przeszły 2. Dwa pozostałe tryby, wolitywny i rozkazujący, nie mają opozycji czasowych.
 
Czasowniki w [[Tryb (językoznawstwo)|tryb]]ie [[tryb orzekający|oznajmującym]] odmieniają się przez trzy [[Czas (językoznawstwo)|czasy]] proste: teraźniejszy, przeszły 1 i przeszły 2. Dwa pozostałe tryby, wolitywny i rozkazujący, nie mają opozycji czasowych.
 
====Bezokolicznik====
 
==== Bezokolicznik ====
Czasowniki w bezokoliczniku są zakończone na ''-аш'', np.:
{| class="wikitable"
Linia 388 ⟶ 379:
|}
 
==== Czas teraźniejszy ====
 
Czasowniki odmieniają się według dwóch typów koniugacji: „-ам” i „-ем”. Poniżej czasowniki ''кочкаш'' 'jeść' i ''малаш'' 'spać' ilustrują odmianę w [[Czas teraźniejszy|czasie teraźniejszym]]. Formy przeczące są tworzone analitycznie i podobnie jak np. w [[Język fiński|języku fińskim]] składają się z [[Czasownik posiłkowy|posiłkowego czasownika]] przeczącego, odmiennego przez [[Osoba (językoznawstwo)|osoby]] i [[Liczba (językoznawstwo)|liczby]], oraz formy tematycznej głównego czasownika.
 
Linia 474 ⟶ 464:
<div style="clear: both;"></div>
 
==== Czas przeszły 1 ====
 
Poniżej czasowniki ''кочкаш'' 'jeść' i ''малаш'' 'spać' ilustrują odmianę w [[Czas przeszły|czasie przeszłym]] 1. Podobnie jak w czasie teraźniejszym formy przeczące w czasie przeszłym również składają się z [[Czasownik posiłkowy|posiłkowego czasownika]] przeczącego oraz formy tematycznej głównego czasownika.
 
Linia 562 ⟶ 551:
<div style="clear: both;"></div>
 
==== Czas przeszły 2 ====
 
Poniżej czasowniki ''кочкаш'' 'jeść' i ''малаш'' 'spać' w [[Czas przeszły|czasie przeszłym]] 2. Przeczenie składa się z [[Imiesłów przysłówkowy|imiesłowu przysłówkowego]] (gerundium) i odpowiednich form czasownika przeczącego.
 
Linia 648 ⟶ 636:
<div style="clear: both;"></div>
 
==== Tryb wolitywny ====
 
Poniżej czasowniki ''кочкаш'' 'jeść' i ''малаш'' 'spać' w [[Tryb wolitywny|trybie wolitywnym]], którego wykładnikiem jest [[afiks]] ''-не-''. Przeczenie składa się z odpowiednich form posiłkowego czasownika przeczącego oraz formy tematycznej głównego czasownika.
 
Linia 736 ⟶ 723:
<div style="clear: both;"></div>
 
==== Tryb rozkazujący ====
 
Poniżej czasowniki ''кочкаш'' 'jeść' i ''малаш'' 'spać' w [[Tryb rozkazujący|trybie rozkazującym]].
 
Linia 823 ⟶ 809:
 
== Słownictwo ==
 
Ogół słownictwa maryjskiego tworzą trzy warstwy [[Słownictwo|leksykalne]]. Najstarsza warstwa to rodzime słownictwo, odziedziczone z czasów wspólnoty [[Języki ugrofińskie|ugrofińskiej]]. Druga warstwa to dawne zapożyczenia z [[Języki tureckie|języków turkijskich]], na ogół w formie dostosowanej do systemu fonetycznego języka maryjskiego. Trzecia warstwa to w większości względnie niedawne zapożyczenia z [[Język rosyjski|języka rosyjskiego]], widoczne szczególnie wyraźnie w takich dziedzinach, jak technika czy polityka.
 
=== Słownictwo ugrofińskie ===
 
{| class="wikitable"
|-
Linia 853 ⟶ 837:
|}
 
=== Zapożyczenia z języków turkijskich ===
 
{| class="wikitable"
! colspan=2 | język maryjski !! w językach turkijskich
Linia 879 ⟶ 862:
|}
 
=== Zapożyczenia z języka rosyjskiego ===
 
{| class="wikitable"
|-
Linia 911 ⟶ 893:
 
== Bibliografia ==
 
* {{Cytuj książkę | autor = P. Hajdú | tytuł = Narody i języki uralskie | data = 1971 | miejsce = Warszawa}}
* {{Cytuj książkę | autor r = E. Kangasmaa-Minn | rozdział = Mari | inni = D. Abondolo (red.) | tytuł = The Uralic Languages | miejsce = London | rok = 1998 | strony = 219–248 | isbn = 0-415-08198-X}}
Linia 920 ⟶ 901:
{{Języki ugrofińskie}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
{{DEFAULTSORT:Maryjski}}
 
{{DEFAULTSORTSORTUJ:Maryjski}}
[[Kategoria:Języki ugrofińskie]]
[[Kategoria:Języki Rosji]]