Rumunia w okresie komunizmu: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) |
→Walka o władzę w nowej republice: drobne redakcyjne |
||
Linia 186:
Od 1947 roku niepodzielną władzę w kraju sprawowali komuniści. Na czele rządu stał Petru Groza z sojuszniczego Frontu Oraczy, ale faktyczną władzę posiadali komuniści. W 1948 roku partia komunistyczna wchłonęła partię [[socjaldemokracja|socjaldemokratyczną]] (powstała wówczas Rumuńska Partia Robotnicza, RPR, na jej czele stał nadal Gheorghiu-Dej). Drobniejsze partie, włączone w powołany w 1948 r. Front Demokracji Ludowej rozwiązywały się stopniowo, ostatnia z nich – Front Oraczy w 1953 roku. W wyborach do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego 28 marca 1948 r. według oficjalnych wyników frekwencja miała wynieść 91%, a Front Demokracji Ludowej miał otrzymać 91% głosów, co dało mu 405 z 414 mandatów. 13 kwietnia tego samego roku Zgromadzenie uchwaliło nową konstytucję Rumunii. Wzorowana była na konstytucji ZSRR i zapowiadała przemiany w duchu socjalistycznym. Na czele państwa znalazło się Prezydium Zgromadzenia jako kolegialny urząd prezydencki. Partia dokonała serii zmian gospodarczych: [[Narodowy Bank Rumunii]] został w pełni przekazany w skład własności publicznej (grudzień 1946)<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.72-73</ref> i przeprowadziła reformy walutowe<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.73-74</ref>. Rząd ponadto jawnie potępił [[plan Marshalla]]<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.74</ref>. Od 11 czerwca 1948 roku postępowała [[nacjonalizacja]] i wdrażanie [[Gospodarka planowa|gospodarki planowanej]]<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.74</ref>. W 1950 roku przyjęty został pierwszy [[plan pięcioletni]] opracowany przez komisję Mirona Constantinescu<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.74-75</ref>. Inaczej sprawa wyglądała z kolektywizacją która była wdrażana stopniowo aż do początku lat 60. W 1950 roku partia (która sama określała się jako awangardę klasy pracującej<ref>US Library of Congress: „The Communist Party”; Deletant & Ionescu, s.3</ref>) stwierdziła że osoby pochodzenia proletariackiego sprawują 64% urzędów partyjnych i 40% wyższych stanowisk państwowych (co i tak było wskaźnikiem niższym niż zakładano)<ref>US Library of Congress: „The Communist Party”</ref>.
W 1949 roku Rumunia stała się członkiem [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej]], a w 1955 r. także [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. Wewnątrz Rumunii narastała centralizacja władzy. Faktyczną kontrolę nad państwem sprawowało biuro polityczne RPR, kierowane przez Gheorghiu-Deja. Inne instytucje państwowe miały rolę w coraz większym stopniu fasadową, a wybory parlamentarne stanowiły jedynie formalność. Na początku lat 50. doszło do walki frakcyjnej w partii. Konflikt toczył się pomiędzy ''
== Rządy Gehorghiu-Deja ==
Po 1956 roku Gehorghiu-Deja poparł [[Nikita Chruszczow|Nikitę Chruszczowa]] w procesie destalinizacji (według samego Gheorghiu-Deja destalinizacja w Rumunii ruszyła już po 1952 roku gdy przejął on w partii pełnię władzy<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.206, 217; Deletant & Ionescu, s.8, 9; Frunză, s.430-434; Tismăneanu, s.15-16, 18–19</ref>). Gheorgiu-Dej oskarżył w tym czasie dawną rywalkę polityczną Pauker i jej frakcję za stalinowskie ekscesy partii w latach 40. i na początku 50. (w szczególności w odniesieniu do kolektywizacji) i określił ich jako partyjnych stalinowców (choć niejednokrotnie byli oni nie mniej radykalni niż Gheorgiu-Dej)<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.76, 181–182, 206; Frunză, s.393-394</ref>. Rozpoczynając destalinizację Gheorghiu-Dej otoczył się działaczami lojalnymi wobec jego własnych poglądów politycznych, wśród nich znaleźli się [[Nicolae Ceaușescu]]<ref>Cioroianu, Pe umerii..., s.391-394; Deletant & Ionescu, s.7, 20–21; Tismăneanu, s.12, 27–31</ref>, Gheorghe Stoica, Ghizela Vass<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.201</ref>, Grigore Preoteasa<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.210-211</ref>, Alexandru Bârlădeanu<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.207, 375; Frunză, s.437</ref>, [[Ion Gheorghe Maurer]], Gheorghe Gaston Marin, Paul Niculescu-Mizil i Gheorghe Rădulescu<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.375; Frunză, s.437</ref>. Lider rumuńskich komunistów potępił ponadto dziedzictwo [[Józef Stalin|Józefa Stalina]], potępił jego [[kult jednostki]] i zachęcał stalinistów do samokrytyki<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.206, 217–218; Deletant & Ionescu, s.7-8, 9; Frunză, s.424-425; Tismăneanu, s.9, 16</ref>.
W pierwszej fazie rządów Gehorghiu-Dej prowadził proradziecką politykę zagraniczną. Rumunia poparła interwencję ZSRR przeciwko [[Powstanie węgierskie 1956|rewolucji węgierskiej 1956 roku]] oraz potępiła jej przywódców w tym [[Imre Nagy]]ego<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.198-200, 207; Deletant & Ionescu, s.9-13; Frunză, s.426-428-434; Tismăneanu, s.19-23</ref>. Na przełomie lat 50. i 60. zaostrzył jednak kurs wobec ZSRR a po destalinizacji komunizm i [[nacjonalizm]] przeniknął się tworząc tzw. narodowy komunizm. Kurs był podyktowany w dużej mierze
W marcu 1961 Gehorghiu-Dej objął funkcję przewodniczącego Prezydium Wielkiego Zgromadzenia Narodowego, stając się formalną głową państwa. W tym samym roku rozpoczęła się drastyczna rozbieżność ideologiczna między ZSRR a Rumunią<ref>Tismăneanu, s.37-38, 47–48</ref>. Choć Rumunia w trakcie [[rozłam radziecko-chiński|rozłamu chińsko-radzieckiego]] pod koniec lat 50. i [[Albania|albańsko]]-radzieckiego w 1961 roku poparła początkowo stanowisko Chruszczowa<ref>Tismăneanu, s.34-36</ref>, utrzymała wyjątkowe dobre stosunki zarówno z [[Chińska Republika Ludowa|Chinami]]<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.215, 218; Frunză, s.437, 449, 452–453; Tismăneanu, p.14-15, 43–44, 50</ref> i Albanią<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.215; Frunză, s.437, 449; Tismăneanu, s.14-15, 50</ref>. Rumuńskie media jako jedyne spośród [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] nie skrytykowały Chin<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.215; Frunză, s.438</ref>, w zamian za co urzędnicy [[maoizm|maoistowscy]] poparli rumuński nacjonalizm twierdząc, że Besarabia (zajęta przez ZSRR w pierwszej fazie II wojny światowej) jest ofiarą tradycyjnego rosyjskiego [[imperializm]]u<ref>Frunză, s.452-453</ref>. W 1964 roku rząd odrzucił radziecki plan utworzenia ponadnarodowych jednostek gospodarczych Europy Środkowo-Wschodniej (w ramach którego Rumunia miała dostarczać produktów rolnych) i zgłosiła kilka kontrpropozycji<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'', s.216; Frunză, s.440-441, 454–457; Deletant & Ionescu, s.17; Iordachi I.2, II.1; Tismăneanu, s.45-46</ref>. W tym samym roku doszło do kilku radykalnych zmian w doktrynie państwowej – Gheorghiu
Polityka Gheorhiu-Deja zaowocował tym, że Rumunia zdobyła większą swobodę w realizacji własnego programu rozwojowego<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.216-217, 220–221; Deletant & Ionescu, s.15-19; Frunză, s.445-449, 458–461; Tismăneanu, s.32-34</ref>. Uniezależnienie się dotyczyło głównie stosunków gospodarczych i współpracy wojskowej<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.320-325</ref>. Mimo nacjonalizmu, Partia Robotnicza stała się coraz bardziej popularna wśród rumuńskich nacjonalistów a ostatni etap rządów Gheorghiu-Deja była powszechnie utożsamiany z liberalizacją systemu<ref>Cioroianu, ''Pe umerii...'' s.221-223, 275–276; Frunză, s.458</ref>.
== Rządy Nicolae Ceaușescu ==
Linia 202:
Gheorghe Gheorghiu-Dej zmarł w marcu 1965 roku. Zaraz po jego śmierci rozpoczęła się rywalizacja o kierownictwo w RPR, z której zwycięsko wyszedł Nicolae Ceaușescu uważany za kandydata kompromisowego<ref>Sebetsyen, Victor (2009). ''Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire''. New York City: Pantheon Books. {{ISBN|0-375-42532-2}}.</ref>. Już latem tego roku najpierw przywrócił kierowanej przez siebie partii jej dawną nazwę (Rumuńska Partia Komunistyczna, RPK), a następnie (21 sierpnia) zmieniona została konstytucja. Zmiany te wynikały z uznania przez Ceaușescu, że w Rumunii zbudowano już [[socjalizm]]. Ceaușescu stanął na czele Rady Państwa powołanej w miejsce Prezydium Wielkiego Zgromadzenia Narodowego, uprawnionej do wydawania dekretów (później, w 1974 roku, powołano stanowisko prezydenta, które objął także Ceaușescu). Konstytucja zapewniała władzę RPK. Zmieniono też nazwę państwa na Socjalistyczną Republikę Rumunii (rum. ''Republica Socialistă de România'').
W 1966 roku Ceaușescu cieszący się opinią purytanina wprowadził politykę mającą na celu podniesienie bardzo niskiego wskaźnika rozrodczości w tym celu wprowadzono całkowity zakaz [[aborcja|aborcji]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.country-studies.com/romania/demographic-policy.html|tytuł=Polityka demograficzna|data dostępu=2009-08-16}}</ref>. Rząd wprowadził również dekret zakazujący rozwodów
W 1968 roku niezależność Rumunii od Związku Radzieckiego znalazła swój wyraz w nieuczestniczeniu przez Rumunię w [[Operacja „Dunaj”|interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji]] a ponadto otwarcie potępił interwencję. Już na tydzień przed interwencją, rumuński przywódca odwiedził [[Praga|Pragę]], gdzie udzielił poparcia tamtejszemu liberalnemu przywódcy [[Alexander Dubček|Alexandrowi Dubčekowi]]<ref>Sebetsyen, Victor (2009). ''Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire''. New York City: Pantheon Books. {{ISBN|0-375-42532-2}}.</ref>. Ceaușescu po interwencji zdecydował się na tworzenie ochotniczych oddziałów mających bronić niepodległości kraju w przypadku zagrożenia radziecką interwencją<ref>Julian Hale, ''Ceaușescu’s Romania'', cyt. za: Shelley Klein,''Najgroźniejsi dyktatorzy'' s. 148.</ref>. Ceaușescu kontynuował antyradziecki kurs i potępił aneksję Besarabii przez ZSRR a do problemu besarabskiego powrócił nawet u schyłku władzy w 1989 roku<ref>Charles King, ''The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture'', s.105, Hoover Institution Press, 2000</ref>. Niezależność od ZSRR powodowała odosobnienie Rumunii w [[blok wschodni|bloku wschodnim]] i skłoniła Rumunię do poszukiwania nowych sojuszników – już w 1965 roku Ceaușescu spotkał się z delegacją chińską a rok później osobiście spotkał się z przywódcą Jugosławii będącej liderem [[Ruch Państw Niezaangażowanych|Ruchu Państw Niezaangażowanych]], [[Josip Broz Tito|Josipem Broz Tito]]<ref>''Radio Free Europe Research: Rumania'' s.251</ref>. Do kolejnego spotkania przywódców doszło w 1969 roku a w jej trakcie obaj przywódcy opowiedzieli się za polityką niezaangażowania w [[zimna wojna|zimną wojnę]]<ref>David Turnock ''The Economy of East Central Europe, 1815-1989 Stages of Transformation in a Peripheral Region'' s.584</ref>. W latach 70. Rumunia aktywnie wspierała zagraniczne ruchy rewolucyjne, w tym te będące przeciwnikiem państw bloku wschodniego<ref>Beit-Hallahmi, Benjamin (1988). ''The Israeli Connection: Whom Israel Arms and Why''. s. 65.</ref><ref>Walker, John Frederick (2004). ''A Certain Curve of Horn: The Hundred-Year Quest for the Giant Sable Antelope of Angola''. s. 143.</ref>.
Rumunia rozpoczęła również politykę otwartości wobec [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i Europy Zachodniej. Seria oficjalnych wizyt w krajach Zachodu (w tym w USA, Francji, Wielkiej Brytanii i [[Hiszpania|Hiszpanii]]) sprawiło, że Ceaușescu zyskał na Zachodzie opinię reformowanego komunisty i oświeconego przywódcy. Rumunia była pierwszym i jedynym krajem bloku wschodniego, który nawiązał oficjalne umowy handlowe ze [[Wspólnota Europejska|Wspólnotą Europejską]]. W 1971 roku kraj dołączył do [[GATT]] (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu)<ref>Martin Sajdik, Michaël Schwarzinger (2008). ''European Union enlargement: background, developments, facts''. New Jersey, USA: Transaction Publishers. s. 10. {{ISBN|978-1-4128-0667-1}}.</ref>. Ponadto jako pierwszy kraj Układu Warszawskiego, Rumunia oficjalnie uznała [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]]
Pod jego rządami w ideologii państwowej coraz wyraźniej pojawiły się elementy nacjonalizmu. Nowa ideologia państwowa łączyła ze sobą marksizm-leninizm i [[skrajna prawica|skrajnie prawicowy]] nacjonalizm okresu międzywojennego<ref>[http://www.eurhistxx.de/spip.php%3Farticle78&lang=en.html http://www.eurhistxx.de/spip.php%3Farticle78&lang=en.html „Rethinking National Identity after National-Communism? The case of Romania (by Cristina Petrescu, University of Bucharest)”. www.eurhistxx.de.]</ref>. Zrehabilitowano część dawnych działaczy [[prawica|prawicowych]]<ref>Lucian Boia, ''History and Myth in Romanian Consciousness'', s.76, Central European University Press, Budapest, 2001. {{ISBN|963-9116-96-3}}</ref>. Nagłaśniano tradycje [[Dakowie|dackie]] Rumunii i [[języki romańskie|romańskość]] ich języka podkreślając w ten sposób związki Rumunii z [[Cywilizacja zachodnia|Zachodem]].
Linia 216:
Obalenie rządów komunistycznych w Rumunii nastąpiło w drodze [[Rewolucja w Rumunii|przewrotu zbrojnego]] (był to jedyny taki przypadek w krajach europejskich bloku wschodniego). Początkowo wydarzenia [[Jesień Ludów|Jesieni Ludów]] w sąsiednich krajach nie znajdywały szerszego oddźwięku w Rumunii, a Nicolae Ceaușescu wyraźnie deklarował wolę utrzymania rządów komunistycznych. Dużą rolę odgrywał tutaj brak zorganizowanej opozycji antykomunistycznej.
Przełom nastąpił w grudniu 1989
Jednocześnie 22 grudnia grupa działaczy, w większości z Rumuńskiej Partii Komunistycznej, proklamowała powstanie [[Front Ocalenia Narodowego|Frontu Ocalenia Narodowego]] i ogłosiła odsunięcie Ceaușescu oraz przejęcie władzy, a także zapowiedziała zaprowadzenie demokracji i przywrócenie swobód obywatelskich. 24 grudnia [[Ion Iliescu]], były członek Komitetu Centralnego RPK, został ogłoszony przez Front tymczasowym prezydentem Rumunii. Jednocześnie nadal trwały, choć z coraz mniejszym nasileniem, walki z Securitate, a także przeprowadzono szybki proces Ceaușescu i jego żony. Sąd wojskowy wydał 25 grudnia wyrok śmierci wobec obojga, który natychmiast wykonano.
Front Ocalenia Narodowego poszerzył swój skład i 29 grudnia przejął rolę tymczasowego parlamentu. Następnego dnia wydał dekret o rejestracji partii politycznych. 1 stycznia 1990 roku została oficjalnie rozwiązana Securitate, w lutym Front Ocalenia Narodowego przekształcił się w partię polityczną (nadal jednak sprawował władzę), a w maju 1990 r. odbyły się wolne
{{Przypisy|2}}
|