Pałac Sandomierski w Radomiu: Różnice pomiędzy wersjami

W 1816 Radom stał się siedzibą władz jednego z [[Województwo sandomierskie (Królestwo Polskie)|województw]] utworzonego rok wcześniej [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]]. W związku z brakiem w mieście zadbanego budynku pozwalającego pomieścić odpowiednią liczbę urzędników podjęto decyzję o wystawieniu nowej siedziby komisji wojewódzkiej. Pod budowę nowego gmachu przeznaczono parcelę znajdującą się przy [[Ulica Stefana Żeromskiego w Radomiu|przedmieściu lubelskim]], w pobliżu granicy z wsią [[Dzierzków (Radom)|Dzierzków]]. Projekt realizacyjny autorstwa [[Antonio Corazzi]]ego z 1822 został zatwierdzony przez namiestnika [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa]], generała [[Józef Zajączek|Józefa Zajączka]]. Gmach wybudowano w latach 1825 – 1827 pod nadzorem [[Stefan Baliński (architekt)|Stefana Balińskiego]]<ref> red. W. Kalinowski, ''Urbanistyka i architektura Radomia'', Lublin 1979, ss. 140 - 141</ref><ref>red. J. Sekulski, ''Encyklopedia Radomia'', Radom 2009, s. 27</ref>.

Z balkonu Pałacu Sandomierskiego ogłoszono wydanie Aktu 5 listopada. Zmianę przyniosło [[Narodowe Święto Niepodległości|odzyskanie przez Polskę niepodległości]], w wyniku którego Radom został zdegradowany do roli miasta na prawach powiatu, a dawny gmach komisji wojewódzkiej stał się siedzibą starostwa powiatowego<ref> red. S. Witkowski, ''Radom: dzieje miasta w XIX i XX w.'', Warszawa 1985, ss. 175, 278</ref>.

W okresie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Radom odzyskał pozycję ośrodka regionalnego jako siedziba władz, wchodzącego w skład [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnej Guberni]], [[dystrykt radomski|dystryktu radomskiego]]. Pałac Sandomierski, zajęty przez urząd dystryktu, został wówczas rozbudowanym w kierunku północnym<ref> red. S. Witkowski, ''Radom: dzieje miasta w XIX i XX w.'', Warszawa 1985, s. 278</ref><ref> name="W. Kalinowski, 1979">red. W. Kalinowski, ''Urbanistyka i architektura Radomia'', Lublin 1979, s. 201</ref>.

Po zakończeniu II wojny światowej przywrócono [[Podział administracyjny Polski (1944–1946)|dawny podział administracyjny państwa]], w wyniku którego Radom po raz kolejny utracił status siedziby władz regionalnych. W gmachu dawnej komisji wojewódzkiej ulokowano prezydium miejskiej i powiatowej [[Rada Narodowa (PRL)|Rady Narodowej]]<ref>red. J. Sekulski, ''Encyklopedia Radomia'', Radom 2009, ss. 227 - 228</ref><ref> J. Łoziński, B. Wolff, ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'', t. III, z. 10, Warszawa 1961, s. 33</ref>. W 1964 roku na dziedzińcu pałacu wybudowano salę koncertową [[Radomska Orkiestra Kameralna|Radomskiej Orkiestry Symfonicznej]]<ref>red. J. Sekulski, ''Encyklopedia Radomia'', Radom 2009, s. 28</ref>. W latach 1975 – 1998 część gmachu była siedzibą władz [[Województwo radomskie|województwa radomskiego]]. Od 1998 budynki zajmuje Urząd Miejski oraz delegatury mazowieckich instytucji wojewódzkich<ref name=a>red. J. Sekulski, ''Encyklopedia Radomia'', Radom 2009, ss. 27 - 28</ref>.

Bryła projektu Corazziego składa się z dwupiętrowego korpusu głównego (od strony [[Ulica Stefana Żeromskiego w Radomiu|ulicy Żeromskiego]]) i skrzydeł bocznych o tej samej wysokości (od strony ulic Kilińskiego i Niedziałkowskiego). Piętnastoosiowa [[elewacja]] frontowa posiada trzy [[ryzalit]]y – środkowy, trzyosiowy, ozdobiony jest czterokolumnowym [[portyk]]iem toskańskim zwieńczonym trójkątnym [[tympanon]]em. Dwa skrajne zdobią natomiast wnęki ujęte pojedynczymi kolumnami, zwieńczone murkami [[attyka (architektura)|attykowymi]]. Parter [[boniowanie|boniowany]], kondygnacje oddzielają gzymsy, drugie piętro zwieńczone belkowaniem z fryzem [[tryglif]]owym oraz gzymsem [[modylion]]owym. Budynek pierwotnie [[trakt (architektura)|dwutraktowy]] (wejścia umieszczone były w ryzalitach skrajnych), po przebudowie z okresu okupacji hitlerowskiej jednotraktowy, z wejściem głównym umieszczonym w ryzalicie środkowym<ref> J. Łoziński, B. Wolff, ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'', t. III, z. 10, Warszawa 1961, ss. 33 - 34</ref>.

Rozbudowa Pałacu Sandomierskiego była związana z realizacją przez [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|Niemców]] planów przekształcenia rejonu obecnej ulicy Kelles – Krauza w centrum administracyjne [[Dystrykt radomski|dystryktu radomskiego]]. Projekt dotyczący dawnego gmachu komisji przewidywał uzupełnienie gmachu Corazziego o nowe skrzydła i nowy front, usytuowane od strony północnej. Budynki w stylu [[Konserwatywna architektura XX wieku|faszystkowskiego modernizmu]] wzniesiono do 1945. Nie zrealizowano do końca założeń urbanistycznych z tego okresu<ref> red. name="W. Kalinowski, ''Urbanistyka i architektura Radomia'', Lublin 1979, s. 201<"/ref>.