Język aramejski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m lit. |
|||
Linia 23:
Języka tego używali początkowo jedynie [[Aramejczycy]], ale na początku [[I tysiąclecie p.n.e.|I tysiąclecia p.n.e.]] rozpowszechnił się na całym Bliskim Wschodzie stając się tamtejszym ''[[lingua franca]]''. Sukces tego języka był w dużej mierze zasługą [[Asyria|asyryjskich]] władców, którzy swoimi przesiedleniami rozproszyli Aramejczyków po asyryjskim imperium. Drugim, może nawet istotniejszym, czynnikiem było zaadaptowanie przez Aramejczyków [[Alfabet fenicki|pisma fenickiego]], które jako prostsze zaczęło błyskawicznie wypierać [[pismo klinowe]]. W połowie [[VIII wiek p.n.e.|VIII w. p.n.e.]] aramejski stał się drugim obok [[język akadyjski|akadyjskiego]] oficjalnym językiem Asyrii. Gdy około [[V wiek p.n.e.|500 roku p.n.e.]] [[Persowie]] poszukiwali języka zrozumiałego dla wszystkich mieszkańców ich rozległego imperium, wybrali aramejski.
Pod koniec pierwszego tysiąclecia p.n.e. aramejski dominował już zdecydowanie. Język [[język sumeryjski|sumeryjski]] był już martwy. [[
Współczesny stan badań nie daje nam pewności czy [[Jezus Chrystus|Jezus]] i jego uczniowie używali na co dzień języka aramejskiego czy hebrajskiego<ref>Por. [https://www.academia.edu/12299996/Aramaic_or_Hebrew_behind_the_Greek_Gospels Jan Joosten, ''Aramaic or Hebrew behind the Greek Gospels?'']'';'' H. Birkeland, ''The Language of Jesus,'' (Oslo 1954).
Według Wrighta nie wyklucza się zarameizowanej ludowej wersji hebrajskiego: G. E. Wright, ''Biblical Archaeology'', 1962, s. 243</ref>. Aramejski, jakim posługiwano się na terenie [[Palestyna|Palestyny]] posiadał swoje [[dialekt]]y: [[Galilea|galilejski]] oraz [[Judea|judejski]]. Różnice wynikały z religijnej separacji [[Żydzi|Żydów]] i [[Samarytanie|Samarytan]]<ref>George M. Lamsa, ''Holy Bible from the Ancient Eastern Text'', Harper&Row, 1985, s. VII</ref><ref>''The Jewish Encyclopedia'', Vol. II</ref>.
Po aramejsku spisane są niektóre fragmenty [[Stary Testament|Starego Testamentu]] (Ezd 4,8−6,18; 7,12−26; Dn 2,4b−7,28; Jr 10,11; Rdz 31,47). Poza tym hebrajski biblijny odznacza się wieloma naleciałościami z aramejskiego (na poziomie ortograficznym, fleksyjnym, gramatycznym czy składniowym). Być może niektóre księgi [[Nowy Testament|Nowego Testamentu]] zostały początkowo spisane po aramejsku, nie ma na to jednak żadnych dowodów, dlatego za tekst oryginału [[Nowy Testament|Nowego Testamentu]] uznaje się język grecki [[koine]].
Linia 40 ⟶ 39:
* aramejski oficjalny (imperialny, standardowy) (mniej więcej 700−200 r. p.n.e.) − nie tylko wersja bardzo ujednolicona, ale także szeroko rozpowszechniona pod względem geograficznym: od [[Egipt]]u, przez [[Palestyna|Palestynę]], [[Syria starożytna|Syrię]] aż po [[Azja Mniejsza|Azję Mniejszą]] oraz [[Asyria|Asyrię]], [[Babilonia|Babilonię]] i [[Armenia|Armenię]]. Zawarty zarówno w listach, umowach, dziełach literackich, jak i inskrypcjach na różnych materiałach. Do tego okresu przypisuje się także aramejski ksiąg [[Księga Ezdrasza|Ezdrasza]] i [[Księga Daniela|Daniela]].
* średnioaramejski (mniej więcej 200 r. p.n.e. − 200 r. n.e.) − zwykle dzielony na 2 główne odmiany geograficzne: [[Palestyna]] i Arabia (dialekty: nabatejski, qumrański, Murabbaat, inskrypcje różnych [[Ossuarium|ossuariów]] czy grobowców, aramejskie słowa zachowane w greckich tekstach NT czy [[Józef Flawiusz|Józefa Flawiusza]], tzw. listy [[Szymon Bar-Kochba|Bar Kochby]]) oraz [[Syria starożytna|Syria]] i [[Mezopotamia]] (dialekty: palmyreński, [[Şanlıurfa|Edessa]], Hatra)
* późnoaramejski (mniej więcej 200−700 r. n.e.) − zaznacza się w nim wyraźny podział na grupę wschodnią i zachodnią. podobnie jak średnioaramejski dzieli się na 2 grupy: zachodnią i wschodnią. Grupa zachodnia obejmuje odmianę judeo-palestyńską (w którym spisano [[Talmud]] Palestyński, żydowskie [[midrasz]]e i [[targum]]y), samarytańską (język sakralnej literatury [[Samarytanie|Samarytan]]) oraz chrześcijańską syro-palestyńską. Grupa wschodnia obejmuje [[język syryjski]] (później dzielący się na wersję zachodnią i wschodnią), język sakralnej literatury [[mandaizm|mandejskiej]] oraz [[Język aramejski judeo-babiloński|aramejski talmudyczny-babiloński]] (język [[Talmud]]u Babilońskiego)<ref>{{otwarty dostęp}} {{Cytuj|autor=Marcin Majewski|redaktor=J. Uliasz|tytuł=Klasyfikacja języków semickich|czasopismo=Studia Leopoliensia|data=2011|data dostępu=2016-07-13|wydanie=4 (2011)|opis=Materiały z międzynarodowego sympozjum w Lwowie-Brzuchowicach; licencja CC-by 3.0|s=137-155|url=https://depot.ceon.pl/handle/123456789/3145|archiwum=https://www.academia.edu/5330400/Klasyfikacja_j%25C4%2599zyk%25C3%25B3w_semickich?auto=download|język=pl|odn=tak}}</ref>
* [[dialekty nowoaramejskie]] (aramejski współczesny) − istnienie potwierdzone od XVI wieku, wciąż mówione w niektórych rejonach Syrii, Iranu, Iraku (pojedyncze wioski)
Linia 78 ⟶ 77:
== Pismo ==
W starożytności język aramejski zapisywany był [[alfabet aramejski|alfabetem aramejskim]]. Współcześnie niektóre dialekty nowoaramejskie wciąż korzystają z [[alfabet syryjski|pisma syryjskiego]], inne zapisywane są w [[
== Zobacz też ==▼
* [[alfabet aramejski]]▼
{{Przypisy}}▼
== Bibliografia ==
Linia 84 ⟶ 88:
* F. Rosenthal. ''An Aramaic handbook''. Harrassowitz: Wiesbaden 1967.
* M. Parchem, ''Biblijny język aramejski: gramatyka, kompletne preparacje, słownik'' (Biblica et Judaica, 5), Wydawnictwo "Bernardinum": Pelplin 2016.
▲== Zobacz też ==
▲* [[alfabet aramejski]]
▲{{Przypisy}}
{{Języki semickie}}
| |||