Teodycea: Różnice pomiędzy wersjami

'''Teodycea''' – gałąź [[teologia|teologii]] zajmująca się problemem, jak pogodzić istnienie [[dobro|dobrego]], miłosiernego [[Bóg|Boga]] z istnieniem [[zło|zła]].

Termin ten pochodzi od greckiego θεός (''theós'' – bóg) i δίκη (''díkē'' – słuszny, sprawiedliwy), można go tłumaczyć dwojako: albo jako "oddanie sprawiedliwości Bogu", albo "sprawiedliwość Boga". Słowa tego po raz pierwszy w 1710 roku użył niemiecki filozof [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Gottfried Leibniz]] w pracy zatytułowanej ''Théodicée sur la bonté de Dieu, la liberté de l'homme et l'origine du mal'' ("Teodycea o dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła"), poświęconej obronie sprawiedliwości Bożej w odpowiedzi na zarzuty przeciw istnieniu Opatrzności oparte na stwierdzeniu zła w świecie. Swoją pracę Leibniz głównie skierował głównie polemicznie przeciw sceptykom [[hugenoci|hugenockim]] i wolnomyślicielom, na czele z [[Pierre Bayle|Pierrem Baylem]], który wydał swój "Słownik historyczny i krytyczny" w 1697, a powiększył w drugim wydaniu w 1702, korzystając z [[protestantyzm|protestanckiej]] tolerancji w Holandii.

== Teodycea [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniza]] ==

Jednak skoro [[chrześcijaństwo|religia chrześcijańska]] w Bogu znalazła źródło stworzenia, to jakie jest pochodzenie zła? Leibniz tworzy pojęcie niedoskonałości pierwotnej, tkwiącej w stworzeniu. Logicznie rozumując, to, co stworzone jest przez doskonałego Boga, nie może być również doskonałe, ponieważ stałoby się mu równe. Według Leibniza niedoskonałość pierwotna wyprzedza również [[grzech]],; świat był niedoskonały także przed jego popełnieniem, ponieważ ''„to, co stworzone, jest ze swej istoty ograniczone. A stąd wynika, że nie jest ono zdolne widzieć wszystkiego i że może się mylić oraz popełniać inne błędy”''.

[[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] zastanawia się zarówno nad [[Platon|koncepcją platońską]] – odnajdującą źródło świata w rozumie w połączeniu z koniecznością, ajak takżeteż nad [[Baruch Spinoza|spinozjańskim]] [[panteizm]]em – Bóg to [[natura]]. Odnajduje tam pewne elementy, które skłonny jest uznać. Bóg stanowi Rozum, a Konieczność to istotna Natura rzeczy, stanowiąca ''„przedmiot rozumu o tyle, że stanowi treść praw wiecznych. Ale jest to przedmiot wewnętrzny i znajduje się w boskim rozumie”''. Zawiera on w sobie pierwotną formę zła, jak również źródło zła. Podążając za Platońskim sposobem rozumowania, Leibniz sądzi, że ową Dziedzinę prawd wiecznych można utożsamić z przyczyną idealną zła, a także dobra. Zło pojmowane jest tutaj w sposób podobny do [[scholastyka (filozofia)|scholastycznego]] – tzn. jako forma braku, coś, co jest ''„obce przyczynie sprawczej ”'', czyli Bogu.

Zło fizyczne i moralne jest jedynie możliwe na mocy Boskich wiecznych prawd, przetowięc nie jest konieczne tak jak zło metafizyczne. Bez tego ostatniego stworzenie bytów jednostkowych jest niemożliwe, a wszystko to, co jest niemożliwe, pociąga za sobą sprzeczność. A jak powiada Leibniz, sprzeczności nie istnieją. Dziedzina prawd wiecznych zawiera wszystkie możliwości stworzenia. Z tego wynika, że jeżeli wykluczymy świat idealny, który jest niemożliwy z powodów wyłożonych powyżej, to zło musi wchodzić w ich skład. Zawiera się nawet w świecie najdoskonalszym, najlepszym z możliwych. Z tego też powodu Leibniz twierdzi, że Bóg zezwolił na zło.

"Ale co oznacza to zezwolenie? Czy to, że pozwalając na jego zaistnienie stał się tym, kto czyni źle, kto chce zła?" Aby wyjaśnić tę kwestię, niemiecki filozof zaczął najpierw od zdefiniowania pojęcia zezwolenia i woli, – jako kluczowego do zrozumienia całego zagadnienia. Według niego wolę można stopniować. Podzielił ją na dwa takie stopnie:

* wola realizująca (volonte consequente) – do niej należy ostateczny wynik. Leibniz opisuje ją jako decyzję globalną, na którą składają się wszystkie decyzje zapowiadające, te których celem jest dobro (dążenie), jak również te, które stawiają sobie za cel zapobieżenie złu. Pomiędzy nimi wynika konflikt, a z niego – wola realizująca. Leibniz odwołuje się do porównania [[mechanicyzm|mechanicystycznego]]: ''„(…) tak jak w mechanice ruch złożony wynika ze wszystkich tendencji współdziałających w tej samej sile napędowej i czyni zadość każdej az nich, o ile jest możliwe uczynić to zarazem ”.''

Bóg pragnie dobra zarówno w swej woli zapowiadającej, a ''„tego, co lepsze, w swej woli realizującej ”.'' Leibniz szczególnie dużo miejsca poświęca usprawiedliwieniu Boga w aspekcie zła fizycznego, jako tego najbardziej odczuwalnego i dokuczliwego. Twierdzi, że Bóg nie chce go w sposób absolutny, tylko używa w pewnych celach, które i tak ostatecznie prowadzą do dobra, a więc realizowane jest założenie woli zapowiadającej. Doskonałym przykładem jest tutaj męka [[Jezus Chrystus|Chrystusa]], który poprzez cierpienie doprowadzi do ogromnego dobra – zbawienia. Zło fizyczne to kara za grzechy, ale także coś na kształt „zła mniejszego”, to znaczy używanego przez Stwórcę w celu zapobieżenia większemu złu lub wręcz jako drogi dla zapewnienia dobra. Fizyczne cierpienia, – jako jeden z niezbędnych elementów kary, – to bardzo skuteczny środek odstraszający dla ludzi, którzy dzięki temu łatwiej wystrzegają się grzechu. Poza tym, człowiek cierpiący w większym stopniu docenia dobro, – po zakończeniu męki. Filozof porównuje tutaj człowieka do ziarna, które zasiane – a więc poddane cierpieniu pod ziemią, zniszczone wręcz – zakiełkuje. Tak samo człowiek dzięki złu fizycznemu często przechodzi proces doskonalenia wewnętrznego.

* Zło pobudza ewolucjeewolucję ludzkości.

* Za zło odpowiedzialny jest [[Szatan]].

* Zło jest funkcją zawężonego poznania; to, co wydaje się nam złe, brzydkie czy wstrętne, w miarę poszerzania pola widzenia zajmuje swoje coraz bardziej sensowne miejsce, nabiera znaczącego kształtu i wreszcie staje się zrozumiałą częścią większego obrazu rzeczy. Na przykład jeden centymetr kwadratowy dywanu może się wydawać brudną plamką, ale im większy kawałek dywanu zobaczymy, tym więcej sensu, a nawet piękna i nieodzowności początkowego fragmentu, będziemy w stanie doświadczyć.

* [[JakubJakob Böhme]]