Döme Sztójay: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
|||
Linia 18:
== Historia ==
Urodził się w serbskiej rodzinie jako '''Dmitrije Stojaković''' (''Димитрије Стојаковић'') w komitacie Temes. Wstąpił w szeregi [[Armia Austro-Węgier|Armii Austro-Węgier]] i
Od 1925 do 1933 pełnił funkcję [[attaché wojskowy|attaché wojskowego]] w poselstwie węgierskim w Berlinie w randze pułkownika Sztabu Generalnego. W 1933 uzyskał stopień generała. W 1927 zmienił nazwisko na '''Döme Sztójay'''. Od 1933 do 1935 pełnił urzędy w ministerstwie obrony. W 1935 [[Gyula Gömbös]] mianował go ambasadorem w Niemczech. Był przekonany o potrzebie nawiązania jak najściślejszej współpracy Węgier z III Rzeszą<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>. Stanowisko to zajmował do marca 1944, gdy po okupacji przez [[Wehrmacht]] terytorium [[Królestwo Węgier|Królestwa Węgier]] {{Link-interwiki|pl=Operacja Margarethe|lang=de|tam= Unternehmen Margarethe|tekst=(Operacja „Margarethe”)}} regent [[Miklós Horthy]] został zmuszony do zdymisjonowania premiera [[Miklós Kállay|Miklósa Kállaya]] i nominacji na jego następcę germanofilskiego Sztójayego. Objął ten urząd na żądanie Niemców w dniu 22 marca 1944 po zajęciu Węgier przez hitlerowskich okupantów. Jednocześnie sprawował funkcję ministra spraw zagranicznych.
Podporządkował ojczyznę Niemcom. Partie opozycyjne zostały rozwiązane i wprowadzono całkowitą cenzurę prasy. Żydzi zostali zamknięci w gettach i rozpoczęto wywożenie ich do obozów koncentracyjnych. Liczba żołnierzy węgierskich walczących na froncie została zwiększona do 300 000. Sztójay zezwolił na działalność faszystowskiego i antysemickiego ugrupowania [[Strzałokrzyżowcy|strzałokrzyżowców]], zdelegalizował [[związek zawodowy|związki zawodowe]], więził przeciwników politycznych, wymuszał posłuszeństwo na [[lewica|lewicowych]] politykach i aktywistach, sprzeciwił się zaakceptowaniu władzy Horthyego, ten jednak nie zgadzał się na antysemicką politykę [[III Rzesza|III Rzeszy]]. Pod koniec czerwca 1944 Horthy wystąpił przeciwko Sztojayemu i zakazał deportacji Żydów z Budapesztu. Po obaleniu 23 sierpnia 1944 proniemieckich władz [[Królestwo Rumunii|Królestwa Rumunii]] ([[Ion Antonescu]]), które przeszło na stronę aliantów, regent zdymisjonował 29 sierpnia Sztójayego i odsunął go od władzy. Sztojay wycofał się z życia publicznego i nie zaangażował się w nie nawet po ustąpieniu Horthy'ego i przejęciu władzy przez strzałokrzyżowców. Mimo że w listopadzie 1944 został awansowany do stopnia generała broni w stanie spoczynku, były premier nie przyjmował żadnych funkcji<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>.
Po okupacji Węgier przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] i kapitulacji III Rzeszy przebywał na terytorium okupowanych Niemiec, dokąd uciekł na początku 1945. Został aresztowany w maju przez [[United States Army|Armię Stanów Zjednoczonych]] i [[ekstradycja|przekazany]] Węgrom w październiku 1945. Trybunał Ludowy uznał go winnym zbrodni wojennych za rozporządzenia wydane przez niego podczas pełnienia urzędu szefa rządu i skazał na śmierć przez rozstrzelanie. Wyrok, utrzymany przez sąd w drugiej instancji, został wykonany w więzieniu w Budapeszcie<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>.
Jego żoną była Jozefa Landgráf. W [[Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”|ekranizacji]] historii obozu [[Auschwitz-Birkenau]] w rolę Sztójayego wcielił się [[Mikołaj Müller]].
Linia 26 ⟶ 30:
== Zobacz też ==
* [[Béla Imrédy]]
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* [[Thomas Sakmyster]], ''A Hungarian Diplomat in Nazi Berlin: Sztójay Döme'' [w:] ''Hungarian history - world history, szerkesztette Ránki György'', Budapeszt, Akadémiai Kiadó, 1984
* Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1252-1253.
* ''A magyar Quisling-kormány: Sztójay Döme és társai a népbíróság elõtt'' / [szerk. Simándi Irén]; [bevezető tanulmányt írta, sajtó alá rend. és a mutatókat készítették: Karsai László, Molnár Judit] Budapeszt: 1956-os KHT, 2004.
|