Wikipedia

Döme Sztójay: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Linia 18:
== Historia ==
Urodził się w serbskiej rodzinie jako '''Dmitrije Stojaković''' (''Димитрије Стојаковић'') w komitacie Temes. Wstąpił w szeregi [[Armia Austro-Węgier|Armii Austro-Węgier]] i dosłużyłw 1902 ukończył szkołę kadetów w Pecs. Studia wojskowe kontynuował w Budapeszcie, a odbywszy służbę w różnych oddziałach podjął studia w wiedeńskiej Akademii Wojskowej w latach 1907-1910. W 1910 skierowano go do prac sztabowych. Dosłużył się stopnia [[pułkownik]]a podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. PoW jej zakończeniutrakcie działałsłużył wrównież [[kontrwywiad]]ziedo kontrrewolucyjnej1917 armiiw admirałasztabie [[Miklóskierującym Horthy|Miklósaoddziałami Horthyego]],w aBośnie poi jegoHercegowinie dojściuoraz dow władzyDalmacji. zyskałPotem stopieńdowodził generałaXXI Brygadą górską i [[attachégrupą wojskowy|attaché wojskowego]]bałkańską w BerlinieWydziale (odWywiadowczym 1925przy dodowództwie 1933)naczelnym armii. WPo 1927zwycięstwie zmieniłwęgierskiej nazwiskorewolucji narepublikańskiej '''Dömew Sztójay'''.październiku Od1918 1933stanął dona 1935czele pełniłdepartamentu urzędywywiadu, kontrwywiadu oraz ewidencji w ministerstwieMinisterstwie Spraw obronyWojskowych. W 1935latach [[Gyulaistnienia Gömbös]]Węgierskiej mianowałRepubliki goRad ambasadorembył w Niemczech.1919 Stanowiskoszefem towywiadu zajmowałi dokontrwywiadu marcawęgierskiej 1944,Armii Czerwonej. Po upadku gdyWRR po okupacjiraz przezkolejny [[Wehrmacht]]został terytoriumszefem [[Królestwowywiadu Węgier|Królestwaw Węgier]]Ministerstwie {{Link-interwiki|pl=OperacjaSpraw Margarethe|lang=de|tam=Wojskowych, Unternehmena Margarethe|tekst=(Operacjaod „Margarethe”)}}listopada regentbył [[Miklósszefem Horthy]]grupy zostałwywiadowczej zmuszonyprzy dodowództwie zdymisjonowaniaArmii premieraNarodowej [[MiklósMiklosa Kállay|MiklósaHorthy'ego. Kállaya]]Od ilipca nominacji1920 nado jego1925 następcębył germanofilaszefem Wydziału Wywiadu i SztójayegoKontrwywiadu.
 
Od 1925 do 1933 pełnił funkcję [[attaché wojskowy|attaché wojskowego]] w poselstwie węgierskim w Berlinie w randze pułkownika Sztabu Generalnego. W 1933 uzyskał stopień generała. W 1927 zmienił nazwisko na '''Döme Sztójay'''. Od 1933 do 1935 pełnił urzędy w ministerstwie obrony. W 1935 [[Gyula Gömbös]] mianował go ambasadorem w Niemczech. Był przekonany o potrzebie nawiązania jak najściślejszej współpracy Węgier z III Rzeszą<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>. Stanowisko to zajmował do marca 1944, gdy po okupacji przez [[Wehrmacht]] terytorium [[Królestwo Węgier|Królestwa Węgier]] {{Link-interwiki|pl=Operacja Margarethe|lang=de|tam= Unternehmen Margarethe|tekst=(Operacja „Margarethe”)}} regent [[Miklós Horthy]] został zmuszony do zdymisjonowania premiera [[Miklós Kállay|Miklósa Kállaya]] i nominacji na jego następcę germanofilskiego Sztójayego. Objął ten urząd na żądanie Niemców w dniu 22 marca 1944 po zajęciu Węgier przez hitlerowskich okupantów. Jednocześnie sprawował funkcję ministra spraw zagranicznych.
Sztójay zezwolił na działalność faszystowskiego i antysemickiego ugrupowania [[Strzałokrzyżowcy|strzałokrzyżowców]], zwiększył oddziały węgierskie na [[Front wschodni (II wojna światowa)|froncie wschodnim]], zdelegalizował [[związek zawodowy|związki zawodowe]], więził przeciwników politycznych, wymuszał posłuszeństwo na [[lewica|lewicowych]] politykach i aktywistach, sprzeciwił się zaakceptowaniu władzy Horthyego, rozpoczął prześladowanie i i pomoc przy wywożeniu do [[Auschwitz-Birkenau]] ludności [[Żydzi|żydowskiej]] Węgier. Horthy, chociaż desygnował pod przymusem Sztojayego na szefa rządu, nie zgadzał się z antysemicką politykę [[III Rzesza|III Rzeszy]] i w sierpniu 1944, po obaleniu 23 sierpnia 1944 proniemieckich władz [[Królestwo Rumunii|Królestwa Rumunii]] ([[Ion Antonescu]]) zdymisjonował 29 sierpnia Sztójayego i odsunął go od władzy. Po okupacji Węgier przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] i kapitulacji III Rzeszy przebywał na terytorium okupowanych Niemiec. Został schwytany przez [[United States Army|Armię Stanów Zjednoczonych]] i [[ekstradycja|wydany]] Węgrom w październiku 1945. Trybunał Ludowy uznał go winnym zbrodni wojennych i skazał na śmierć przez rozstrzelanie.
 
Podporządkował ojczyznę Niemcom. Partie opozycyjne zostały rozwiązane i wprowadzono całkowitą cenzurę prasy. Żydzi zostali zamknięci w gettach i rozpoczęto wywożenie ich do obozów koncentracyjnych. Liczba żołnierzy węgierskich walczących na froncie została zwiększona do 300 000. Sztójay zezwolił na działalność faszystowskiego i antysemickiego ugrupowania [[Strzałokrzyżowcy|strzałokrzyżowców]], zdelegalizował [[związek zawodowy|związki zawodowe]], więził przeciwników politycznych, wymuszał posłuszeństwo na [[lewica|lewicowych]] politykach i aktywistach, sprzeciwił się zaakceptowaniu władzy Horthyego, ten jednak nie zgadzał się na antysemicką politykę [[III Rzesza|III Rzeszy]]. Pod koniec czerwca 1944 Horthy wystąpił przeciwko Sztojayemu i zakazał deportacji Żydów z Budapesztu. Po obaleniu 23 sierpnia 1944 proniemieckich władz [[Królestwo Rumunii|Królestwa Rumunii]] ([[Ion Antonescu]]), które przeszło na stronę aliantów, regent zdymisjonował 29 sierpnia Sztójayego i odsunął go od władzy. Sztojay wycofał się z życia publicznego i nie zaangażował się w nie nawet po ustąpieniu Horthy'ego i przejęciu władzy przez strzałokrzyżowców. Mimo że w listopadzie 1944 został awansowany do stopnia generała broni w stanie spoczynku, były premier nie przyjmował żadnych funkcji<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>.
 
Po okupacji Węgier przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] i kapitulacji III Rzeszy przebywał na terytorium okupowanych Niemiec, dokąd uciekł na początku 1945. Został aresztowany w maju przez [[United States Army|Armię Stanów Zjednoczonych]] i [[ekstradycja|przekazany]] Węgrom w październiku 1945. Trybunał Ludowy uznał go winnym zbrodni wojennych za rozporządzenia wydane przez niego podczas pełnienia urzędu szefa rządu i skazał na śmierć przez rozstrzelanie. Wyrok, utrzymany przez sąd w drugiej instancji, został wykonany w więzieniu w Budapeszcie<ref>Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1253.</ref>.
 
Jego żoną była Jozefa Landgráf. W [[Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”|ekranizacji]] historii obozu [[Auschwitz-Birkenau]] w rolę Sztójayego wcielił się [[Mikołaj Müller]].
Linia 26 ⟶ 30:
== Zobacz też ==
* [[Béla Imrédy]]
 
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* [[Thomas Sakmyster]], ''A Hungarian Diplomat in Nazi Berlin: Sztójay Döme'' [w:] ''Hungarian history - world history, szerkesztette Ránki György'', Budapeszt, Akadémiai Kiadó, 1984
* Janós Tischner, ''Döme Sztójay'' w: [[Wojciech Roszkowski]], [[Jan Kofman]] (red.), ''Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku'', Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, ISBN -88490-67-2, s. 1252-1253.
* ''A magyar Quisling-kormány: Sztójay Döme és társai a népbíróság elõtt'' / [szerk. Simándi Irén]; [bevezető tanulmányt írta, sajtó alá rend. és a mutatókat készítették: Karsai László, Molnár Judit] Budapeszt: 1956-os KHT, 2004.
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Döme_Sztójay”