Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy
WP:SK+ToS+mSI+Bn, usunięcie zbędnych linków do dat, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 1:
{{Polityka Chińskiej Republiki Ludowej}}
'''Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej''' ([[uproszczone pismo chińskie|chin.upr.]] 中华人民共和国宪法, [[Hanyu pinyin|pinyin]]: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó Xiànfǎ) - podstawa i najwyższy [[akt prawny]] [[system prawny Chińskiej Republiki Ludowej|systemu prawnego Chińskiej Republiki Ludowej]]. Obecnie obowiązująca wersja konstytucji została uchwalona przez [[Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych]] [[4 grudnia]] [[1982]] roku. Uzupełniają ją cztery nowelizacje z [[12 kwietnia]] [[1988]], [[29 marca]] [[1993]], [[15 marca]] [[1999]] oraz [[14 marca]] [[2004]].
 
== Historia konstytucji ChRL ==
=== Wspólny program Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin z 1949 ===
Pierwszym dokumentem o charakterze tymczasowej ustawy zasadniczej był wspólny program Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin, przyjęty podczas I sesji tego organu w [[Pekin]]ie w dniach 21-3021–30 września [[1949]] i wszedł w życie wraz w utworzeniem [[Chińska Republika Ludowa|ChRL]] [[1 października]] [[1949]]. Wprowadzała ona w kraju ustrój socjalistyczny, oparty na [[dyktatura proletariatu|dyktaturze proletariatu]] i [[centralizm demokratyczny|centralizmie demokratycznym]]. Najwyższym organem władzy państwowej ustanowiona została Centralna Ludowa Rada Rządowa, której podlegały m.in. siły zbrojne i sądownictwo. Funkcje parlamentu pełniła [[Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna Chin]].
 
=== Konstytucja z [[20 września]] [[1954]] ===
W styczniu [[1953]] Centralna Ludowa Rada Rządowa rozpoczęła prace nad projektem konstytucji ChRL. [[14 czerwca]] [[1954]] ogłoszono jej ostateczny projekt. W okresie pomiędzy majem a sierpniem [[1954]] w drodze wielostopniowych wyborów utworzono nowy parlament - [[Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych]], które na swojej pierwszej sesji [[20 września]] [[1954]] przyjęło proponowany projekt konstytucji.
Konstytucja z 1954 sankcjonowała przewodnią rolę [[Komunistyczna Partia Chin|KPCh]] i sojusz z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i innymi państwami socjalistycznymi. Najwyższym organem władzy państwowej stało się [[Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych|OZPL]], a zwłaszcza jego Stały Komitet. Utworzone zostało także stanowisko Przewodniczącego ChRL.
Konstytucja wprowadzała także formalną niezawisłość sądów, wykluczając je spod władzy zgromadzeń ludowych.
 
Postanowienia konstytucji stały się jednak bardzo szybko jedynie prawami spisanymi na papierze, co uwidoczniła już [[kampania przeciwko prawicowcom]] w latach 1957-19581957–1958. Po rozpoczęciu w [[1966]] [[rewolucja kulturalna|rewolucji kulturalnej]] konstytucja stała się fikcją prawną.
 
=== Konstytucja z 1975 ===
W czerwcu [[1970]] [[Mao Zedong]] powołał Komisję Konstytucyjną (na której czele sam stanął), która miała przygotować projekt nowej konstytucji. Projekt był już gotowy i został zatwierdzony już we wrześniu tego samego roku. Zawirowania polityczne na szczytach władzy (eliminacja [[Lin Biao]]) spowodowały jednak opóźnienie prac nad nową konstytucją.
W sierpniu [[1973]] KC KPCh ogłosił nowy projekt konstytucji. Dla formalnego jej zatwierdzenia zwołano w lipcu [[1974]], po raz pierwszy od 9 lat, OZPL.
Konstytucja została ostatecznie przyjęta na plenum KC KPCh w dniach 8-108–10 stycznia [[1975]]. Preambuła nowej konstytucji zawierała typowe slogany rewolucji kulturalnej, m.in. "zaostrzenie„zaostrzenie walki klas"klas”, "bezwzględną„bezwzględną rozprawę"rozprawę” z politycznymi przeciwnikami [[Mao Zedong|Mao]] i wezwanie do "obrony„obrony przed agresją"agresją” USA i ZSRR. Konstytucja wprowadzała szerokie kompetencje armii, której podporządkowano wewnętrzne siły bezpieczeństwa i uprawniono do walki z "działalnością„działalnością wywrotową"wywrotową”. Wprowadzono komitety rewolucyjne, mające być terenowymi organami władzy wykonawczej oraz system zarządzanych przez państwo [[komuny ludowe|komun ludowych]]. Zniesione zostało stanowisko Przewodniczącego ChRL i drastycznie ograniczono kompetencje OZPL i jego członków (m.in. odbierając im immunitet i prawo składania interpelacji).
Konstytucja sankcjonowała totalitarny system maoistowski. Znosiła prokuratury, powierzając ich funkcje organom służby bezpieczeństwa. Zniesiono jawność rozpraw sądowych, prawo oskarżonego do obrony, niezawisłość sądów i równość wobec prawa.
Konstytucja wprowadzała również prawo do [[strajk]]ów, które ''de facto'' miało być usankcjonowaniem prawnym działań [[hunwejbini|hunwejbinów]].
 
=== Konstytucja z [[5 marca]] [[1978]] ===
Po śmierci [[Mao Zedong]]a i aresztowaniu [[banda czworga|bandy czworga]], w [[1977]] przystąpiono niezwłocznie do opracowywania projektu nowej konstytucji, która została przyjęta przez OZPL [[5 marca]] [[1978]].
Konstytucja z [[1978]] była wyrazem linii politycznej reprezentowanej przez [[Hua Guofeng]]a. Nie wprowadzała zasadniczo żadnych istotnych zmian, ograniczając się do wycięcia propagandowych sformułowań, m.in. z preambuły. Przywrócono niektóre postanowienia konstytucji z [[1954]], jak zasady poszanowania praw obywatelskich. Nie przywrócono jednak stanowiska Przewodniczącego ChRL czy kompetencji odebranych OZPL w 1975.
Przywrócone zostały prokuratury i niezawisłość sądów, jednak nie zrezygnowano ze zdobyczy rewolucji kulturalnej - komitetów rewolucyjnych, zarządzanych przez państwo [[komuny ludowe|komun ludowych]] i prawa do strajku.
Konstytucja z 1978 przekazała kontrolę nad armią Przewodniczącemu KC KPCh.
 
Wraz z dojściem [[Deng Xiaoping]]a do władzy wprowadzono do konstytucji dwie nowelizacje (w [[1979]] i [[1980]]), które m.in. znosiły komitety rewolucyjne. [[28 kwietnia]] [[1980]] opublikowano projekt nowej konstytucji, którą w ogromnym stopniu oparto na konstytucji z [[1954]].
 
== Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej ==
Obecnie obowiązująca konstytucja została uchwalona przez V sesję [[Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych|OZPL]] dnia [[4 grudnia]] [[1982]].
 
Składa się z 5 części:
Linia 39:
 
Obowiązuje do dnia dzisiejszego, wraz z czterema nowelizacjami:
=== Nowelizacja z [[12 kwietnia]] [[1988]] ===
Przyjęta w 1988 nowelizacja uznała sektor prywatny za "uzupełnienie gospodarki opartej na systemie własności publicznej". Dopuściła także możliwość obrotu prawem użytkowania gruntów.
=== Nowelizacja z [[29 marca]] [[1993]] ===
Nowelizacja z 1993 wprowadziła do preambuły konstytucji zapis o "reformach i otwarciu" i "socjalizmie o chińskiej specyfice". Stwierdzono także, że Chiny "znajdują się w początkowej fazie budowy socjalizmu".
 
=== Nowelizacja z [[12 kwietnia]] [[1988]] ===
Nowelizacja ta odegrała niezwykle ważną rolę w rozwoju chińskiej gospodarki, gdyż wykreślała z konstytucji zapis o [[gospodarka planowa|gospodarce planowej]], zastępując ją "[[socjalizm|socjalistyczną]] [[gospodarka rynkowa|gospodarką rynkową]]". Zdjęto także obowiązek realizowania przez podmioty gospodarcze państwowych planów gospodarczych. Komuny i spółdzielnie ludowe zostały wyłączone z bezpośredniego zarządzania przez państwo i zorganizowane na zasadzie odpowiedzialności kontraktowej.
Przyjęta w 1988 nowelizacja uznała sektor prywatny za "uzupełnienie„uzupełnienie gospodarki opartej na systemie własności publicznej"publicznej”. Dopuściła także możliwość obrotu prawem użytkowania gruntów.
 
=== Nowelizacja z [[29 marca]] [[1993]] ===
W preambule znalazł się również nowy zapis o "wielopartyjnym systemie współpracy i konsultacji" pod przewodnictwem [[Komunistyczna Partia Chin|KPCh]].
Nowelizacja z 1993 wprowadziła do preambuły konstytucji zapis o "reformach„reformach i otwarciu"otwarciu” i "socjalizmie„socjalizmie o chińskiej specyfice"specyfice”. Stwierdzono także, że Chiny "znajdują„znajdują się w początkowej fazie budowy socjalizmu"socjalizmu”.
=== Nowelizacja z [[15 marca]] [[1999]] ===
Przyjęta w 1999 nowelizacja wprowadziła [[Teoria Deng Xiaopinga|Teorię Deng Xiaopinga]] jako ideologiczny drogowskaz dla partii i państwa. Stwierdzała także, że budowa socjalizmu "będzie trwała przez długi czas". Sektor prywatny przestał być "uzupełnieniem" gospodarki i stał się jej "ważną częścią składową", wprowadzono też możliwość "różnych form własności".
 
Nowelizacja ta odegrała niezwykle ważną rolę w rozwoju chińskiej gospodarki, gdyż wykreślała z konstytucji zapis o [[gospodarka planowa|gospodarce planowej]], zastępując ją "[[socjalizm|socjalistyczną]] [[gospodarka rynkowa|gospodarką rynkową]]". Zdjęto także obowiązek realizowania przez podmioty gospodarcze państwowych planów gospodarczych. Komuny i spółdzielnie ludowe zostały wyłączone z bezpośredniego zarządzania przez państwo i zorganizowane na zasadzie odpowiedzialności kontraktowej.
Po raz pierwszy znalazł się w konstytucji zapis o tym, że ChRL jest państwem prawa. Wykreślono też zapis o zwalczaniu przez państwo "działalności kontrrewolucyjnej", zastępując go "działalnością zagrażającą bezpieczeństwu państwa".
 
W preambule znalazł się również nowy zapis o "wielopartyjnym„wielopartyjnym systemie współpracy i konsultacji"konsultacji” pod przewodnictwem [[Komunistyczna Partia Chin|KPCh]].
=== Nowelizacja z [[14 marca]] [[2004]] ===
 
Nowelizacja z 2004 wprowadziła jako nowy drogowskaz ideologiczny [[Zasada Trzech Reprezentacji|Zasadę Trzech Reprezentacji]] i zapis o budowie "cywilizacji materialnej, politycznej i duchowej". Wprowadzono konstytucyjną gwarancję nienaruszalności własności prywatnej i odszkodowań za mienie przejęte przez państwo. Przewiduje również stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego.
=== Nowelizacja z [[15 marca]] [[1999]] ===
Przyjęta w 1999 nowelizacja wprowadziła [[Teoria Deng Xiaopinga|Teorię Deng Xiaopinga]] jako ideologiczny drogowskaz dla partii i państwa. Stwierdzała także, że budowa socjalizmu "będzie„będzie trwała przez długi czas"czas”. Sektor prywatny przestał być "uzupełnieniem"„uzupełnieniem” gospodarki i stał się jej "ważną„ważną częścią składową"składową”, wprowadzono też możliwość "różnych„różnych form własności"własności”.
 
Po raz pierwszy znalazł się w konstytucji zapis o tym, że ChRL jest państwem prawa. Wykreślono też zapis o zwalczaniu przez państwo "działalności„działalności kontrrewolucyjnej"kontrrewolucyjnej”, zastępując go "działalnością„działalnością zagrażającą bezpieczeństwu państwa"państwa”.
 
=== Nowelizacja z [[14 marca]] [[2004]] ===
Nowelizacja z 2004 wprowadziła jako nowy drogowskaz ideologiczny [[Zasada Trzech Reprezentacji|Zasadę Trzech Reprezentacji]] i zapis o budowie "cywilizacji„cywilizacji materialnej, politycznej i duchowej"duchowej”. Wprowadzono konstytucyjną gwarancję nienaruszalności własności prywatnej i odszkodowań za mienie przejęte przez państwo. Przewiduje również stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego.
Do konstytucji wpisano zapis o obronie [[prawa człowieka|praw człowieka]].
Wprowadzono również poprawkę, która po 55 latach usankcjonowała ''[[Hymn Chińskiej Republiki Ludowej|Marsz Ochotników]]'' jako hymn państwowy.
Linia 66 ⟶ 69:
Suwerenem jest [[lud]], który sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli.
 
Podstawą ustroju gospodarczego jest socjalistyczna gospodarka rynkowa, podlegająca kontroli państwa. Zasoby naturalne i grunty są właśnością państwa. Zakazany jest obrót prawem własności gruntów, dopuszczalny jest jedynie obrót prawem do ich użytkowania.
 
Konstytucja nakłada na państwo obowiązek ochrony środowiska, utrzymywania porządku publicznego i kontrolę urodzeń.