Ośrodek międzygalaktyczny: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ośrodek międzygalaktyczny''' – niezwykle rozrzedzona [[materia (fizyka)|materia]] składająca się przede wszystkim z [[wodór|wodoru]] i [[Hel (pierwiastek)|helu]], wypełniająca [[przestrzeń kosmiczna|przestrzeń]] pomiędzy [[galaktyka]]mi. Średnie [[gęstość|gęstości]] ośrodka międzygalaktycznego są nieporównywalniewielokrotnie mniejsze od gęstości [[plazma|plazmy]] osiągalnej w laboratoryjnej [[próżnia|próżni]]. Materia ośrodka międzygalaktycznego, aż do odległości kosmologicznych odpowiadających [[przesunięcie ku czerwieni|przesunięciu ku czerwieni]] około 6, jest bardzo niejednorodna i silnie [[jonizacja|zjonizowana]].

Ze względu na to, że ośrodek międzygalaktyczny praktycznie nie wysyła [[promieniowanie|promieniowania]], jego własności można badać przede wszystkim w oparciu o wpływ ([[Absorpcja (optyka)|pochłanianie]]), jaki wywiera na promieniowanie przechodzące przez ośrodek i docierające do nas z odległych [[Ciało niebieskie|obiektów]], takich jak [[kwazar]]y czy [[rozbłysk gamma|rozbłyski gamma]]. Udaje się także obserwować [[Emisja promieniowania|emisję]] tego ośrodka pochodzącą z obszarów o większej niż typowo [[gęstość|gęstości]].

Poza gromadami galaktyk ośrodek jest rzadszy i ma niższą temperaturę, typowo 10⁵ – 10⁷ K, jest nazywany ośrodkiem „ciepłym” ([[język angielski|ang.]] ''Warm-Hot Intergalactic Medium'', w skrócie WHIM), istnieją też jeszcze chłodniejsze obłoki czy [[filamenty]] gazu. Obecność tych chłodniejszych obłoków zaznacza się wyraźnie w widmach promieniowania odległych kwazarów. Ponieważ wodór w tych obłokach nie jest całkowicie [[jonizacja|zjonizowany]], w promieniowaniu kwazarów pojawiają się wąskie [[Linie spektralne|linie absorpcyjne]], związane głównie z [[seria Lymana|linią Lyman-alfa]] wodoru. Im bardziej odległy kwazar, tym więcej obłoków jest na linii widzenia pomiędzy namiZiemią a kwazarem, a w widmie kwazara pojawia się wtedy cały ''las linii'', stąd zjawisko nazywane jest „lasem Lymana”. Ze względu na kosmologiczną [[ekspansja Wszechświata|ekspansję Wszechświata]], linie odpowiadające poszczególnym obłokom są przesunięte względem linii obserwowanej w laboratorium (im bliżej Ziemi jest obłok, tym linia jest mniej przesunięta ku czerwieni). Dla kwazarów o przesunięciu ku czerwieni ponad 6 zjawisko praktycznie uniemożliwia badanie części widma promieniowania kwazara (jest to tzw. [[efekt Gunna-Petersona]]).

Wysoka temperatura ośrodka międzygalaktycznego, znacznie wyższa niż temperatura promieniowania tła wypełniającego Wszechświat, jest wynikiem procesu formowania się niejednorodności w rozkładzie materii, w tym galaktyk i [[Gwiazda|gwiazd]]. Materia opadająca na centrum grawitacyjne gromady galaktyk rozgrzewa się w wyniku procesu [[dyssypacja|dyssypacji]] [[Energia potencjalna|energii potencjalnej]]. Do podgrzania ośrodka międzygalaktycznego przyczyniły się też kwazary i młode galaktyki o silnej [[Powstawanie gwiazd|aktywności gwiazdotwórczej]], które są silnymi źródłami [[Ultrafiolet|promieniowania nadfioletowego]], a także [[Promieniowanie kosmiczne|energetycznych cząstek]]. Niewykluczony jest udział hipotetycznych masywnych gwiazd [[Populacje gwiazdowe|III populacji]].

Ośrodek międzygalaktyczny to rozrzedzona [[Bariony|barionowa]] składowa materii międzygalaktycznej; pozostałe jej składniki to [[Gwiazda międzygalaktyczna|gwiazdy]] występujące poza galaktykami (w tym [[czarna dziura|czarne dziury]]) oraz [[ciemna materia]]. Gwiazdy mogą być wyrzucane poza obręb galaktyk w wyniku oddziaływań [[grawitacja|grawitacyjnych]]: obserwowane są tzw. [[Gwiazda hiperprędkościowa|gwiazdy hiperprędkościowe]], których ruch prowadzi poza obszar galaktyki. Obecność ciemnej materii, nieobserwowanej bezpośrednio, ma wielkie znaczenie w wielu rozważaniach [[kosmologia|kosmologicznych]], wpływając na formowanie się struktur we Wszechświecie i tempo ekspansji Wszechświata.