Wersja z 12:09, 5 sie 2018 edytuj RedRad (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 793 edycje m drobne redakcyjne Znacznik: VisualEditor ← poprzednia edycja		Wersja z 11:31, 23 lis 2018 edytuj anuluj edycję Mechanik rowerowy (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 1728 edycji na zlecenie Centrum Badań nad Centrum i Okolicą (edycja niepłatna) następna edycja →
Linia 1: '''Skrzydlate słowa'''<ref>{{cytuj książkę \| autor =Henryk Markiewicz\| autor2 =Andrzej Romanowski\| tytuł =Skrzydlate słowa\| wydawca =Państwowy Instytut Wydawniczy\| miejsce =Warszawa\| rok =1990\| strony =5–6, 275\| isbn =83-06-01141-4}}</ref> (gr. ''ἔπεα πτερόεντα'', epea pteroenta) – powszechnie znane i często przytaczane wypowiedzi, których autorstwo lub okoliczności powstania da się ustalić. Są obrazowe, barwne i aluzyjne. Skrzydlate słowa zazwyczaj składają się z niewielu komponentów (zazwyczaj od jednego do czterech wyrazów)<ref>J. Tarsa, ''Dyskretny urok nagłówka, czyli skrzydlate słowa na łamach dzisiejszej prasy'', „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Filologia Rosyjska” 1994, z. 33, s. 102</ref>. [[Pole semantyczne]] skrzydlatych słów oprócz warstwy dosłownego znaczenia ([[denotacja\|denotacji]]) obejmuje warstwę [[konotacja (logika)\|konotacyjną]]. Oznacza to, że aby zrozumieć sens skrzydlatego słowa w kontekście wypowiedzi, odbiorca powinien znać treści nadpisane na nich kulturowo<ref>W. Chlebda, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole 2005</ref>. Na przykład znaczenie tytułu ''[[Jesień średniowiecza]]'' (1919) nie kończy się na znaczeniu dosłownym, a więc pory roku w średniowieczu, ani nawet na [[metafora\|metaforze]] schyłku wieków średnich. Przenośnia ta przywołuje na myśl również jej autora, [[Johan Huizinga\|Johana Huizingę]] (a także fragment polskiego tłumaczenia dialogu z filmu ''[[Pulp Fiction#Polskie tłumaczenia\|Pulp fiction]]''). Na przykład znaczenie tytułu ''[[Jesień średniowiecza]]'' (1919) nie kończy się na znaczeniu dosłownym, a więc pory roku w średniowieczu, ani nawet na [[metafora\|metaforze]] schyłku wieków średnich. Przenośnia ta przywołuje na myśl również jej autora, [[Johan Huizinga\|Johana Huizingę]] (a także fragment polskiego tłumaczenia dialogu z filmu ''[[Pulp Fiction#Polskie tłumaczenia\|Pulp fiction]]''). == Źródła skrzydlatych słów == Linia 11 ⟶ 10: * imiona czy nazwiska '''postaci fikcyjnych''' używane zamiast rzeczowników pospolitych (''[[Batman]], [[Raskolnikow]], Mała Mi, [[Wielki Brat]]'') * autorskie '''terminy''' i '''pojęcia''', np. [[era atomu]], [[globalna wioska]], [[zasada nieoznaczoności]] Na to, czy dany cytat stanie się skrzydlatym słowem, wpływ mogą mieć: schemat rytmiczny; umiejscowienie na początku lub na końcu utworu; efekt zaskoczenia; werbalizacja pewnych sensów, których nie było wcześniej w zbiorze pojęć używanych w danej wspólnocie, a wobec których pojawiło się zapotrzebowanie{{odn\|Tarsa\|2017\|s=172-173}}. == Historia skrzydlatych słów == W Polsce sformułowanie ''skrzydlate słowa'' zaczęło się upowszechniać dopiero pod koniec lat 50. dwudziestego wieku, dzięki [[Henryk Markiewicz\|Henrykowi Markiewiczowi]], który opublikował w tygodniku „[[Przekrój (czasopismo)\|Przekrój]]” cykl artykułów pt. ''Kto tak powiedział? czyli skrzydlate słowa literatury polskiej'', w których wymieniane były najbardziej znane i lubiane cytaty m.in. z literatury, filmu, historii<ref name=autonazwa1>W. Chlebda, ''Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne'', Opole 2005, s. 15-17</ref>. Dzięki serii artykułów o takim właśnie nagłówku, termin ''skrzydlate słowa'' upowszechnił się najpierw wśród czytelników "Przekroju", a potem wśród większej grupy użytkowników języka. W 1968 roku hasło skrzydlate słowa pojawiło się w słowniku. Po raz pierwszy zdefiniowane było w II tomie "Słownika frazeologicznego języka polskiego" [[Stanisław Skorupka\|Stanisława Skorupki]] (Warszawa 1967-1968) jako ''utarte wyrażenia i zwroty, utarte przenośnie''. W 1990 roku wydany został słownik [[Henryk Markiewicz\|Henryka Markiewicza]] i [[Andrzej Romanowski (literaturoznawca)\|Andrzeja Romanowskiego]] pt. "Skrzydlate słowa", w którym zgromadzone zostały tysiące znanych i powtarzanych cytatów, sloganów i tytułów. Słownik ten cieszy się dużą popularnością wśród czytelników, był kilkakrotnie rozbudowywany i wznawiano jego wydania (w 1998, 2005 i 2007 roku). W ten sposób skrzydlate słowa zyskały w Polsce status terminu. Skrzydlate słowa to kalka niemieckiego sformułowania ''Geflügelte Worte'', którym [[Georg Büchmann]] w 1864 r. zatytułował niemiecki zbiór skrzydlatych słów. Do dzisiaj zbiór ten uzupełniano i wydawano ponad 40 razy. To dzięki Büchmannowi termin zaczął być tłumaczony na różne języki i zauważono jego przydatność w języku. Büchmann znalazł to określenie u [[Homer]]a. W [[Iliada\|Iliadzie]] i [[Odyseja\|Odysei]] wielokrotnie mówi się o lotnych, uskrzydlonych, skrzydlatych słowach (''epea pteronea''), które rozchodzą się pomiędzy ludźmi w zaskakującym tempie. Przenośnię tę stosował również Heinrich von Meissen w XIV wieku, w XVIII wieku – [[Friedrich Gottlieb Klopstock\| Friedrich Klopstock]], a w 1838 r. – [[Thomas Carlyle]] w eseju o [[Walter Scott\|Walterze Scotcie]], ale nie był to jeszcze wtedy termin literacki. Linia 23 ⟶ 24: == Modyfikacje skrzydlatych słów == Skrzydlate słowa są dość elastycznymi [[jednostka języka\|jednostkami języka]]. Oznacza to, że możliwe jest modyfikowanie ich struktury (np. ''Przeminęło z wiadrem'', ''Miłość ci wszystko wypaczy'') czy znaczenia (''A jednak się kręci!'' – w odniesieniu do ekonomii, ''Gwiezdne wojny'' – jako kłótnia celebrytów), a mimo to nie przestają być one dla czytelników aluzyjne i czytelne. Skrzydlate słowa są strukturalnie modyfikowane w 50-90% wypadkach ich użycia<ref> W. Chlebda, ''Król bywa nagi. Między cytatem a skrzydlatym słowem'' w: "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska" Sectio FF Philologiae, 2000, t. XVIII, s.88</ref>. Możliwość ciągłych modyfikacji skrzydlatych słów i twórczego ich użycia, sprawia, że sformułowania te, choć ze względu na swoje rozpowszechnienie są ~~oklepane i~~ znane wszystkim, to szybko się nie nudzą. Większość z nich jest zapamiętywana zgodnie z wersją pierwotną, dla części skrzydlatych słów częściej pamiętane są formy zmodyfikowane (np. „a tu rzeczywistość skrzeczy” zamiast „a tu pospolitość skrzeczy”). W niektórych przypadkach wyrażenie nie pojawia się w tekście źródłowym, natomiast upowszechnia się jako skrót dłuższego cytatu lub jako wyrażenie oddające sens cytatu (np. „król jest nagi” wobec cytatu z baśni [[Hans Christian Andersen\|Andersena]] ''[[Nowe szaty króla]]'': „Popatrzcie, przecież on jest nagi, powiedziało jakieś dziecko”){{odn\|Tarsa\|2017\|s=173}}. W XX wieku źródłem skrzydlatych słów były głównie środki masowego przekazu (prasa, telewizja) oraz szkolne lektury, w XXI wieku ich źródłem stają się reklamy, teksty piosenek oraz wypowiedzi polityków{{odn\|Tarsa\|2017\|s=173-174}}. Skrzydlate słowa ze względu na swoją aluzyjność, obrazowość i metaforyczność są chętnie używane jako [[nagłówek\|nagłówki]] artykułów prasowych. == Przypisy ==▼ {{Przypisy}}▼ == Zobacz też == * [[Szlagwort]] * [[Buzzword]] ▲== Przypisy == ▲{{Przypisy}} == Bibliografia == * {{Cytuj pismo \| odn = tak \| nazwisko = Tarsa \| imię = Jadwiga \| tytuł = Skrzydlate słowa – (nie)stałe elementy pamięci zbiorowej \| url = http://www.memetyka.us.edu.pl/dokumenty/pliki/TZU2017-09_tarsa.pdf \| czasopismo = Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny \| rok = 2017 \| wolumin = 18 \| issn = 2081-397X }} [[Kategoria:Cytaty]]

Skrzydlate słowa: Różnice pomiędzy wersjami