Socjobiologia: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m dodałem przypis
na zlecenie Centrum Badań nad Centrum i Okolicą (edycja niepłatna)
Linia 1:
'''Socjobiologia''' jest syntetycznąsyntetyczna dyscyplinądyscyplina naukową, której celem jest wyjaśnianie zachowań społecznych, także zachowań ''Homo sapiens'', poprzez rozpatrywanie tych zachowańich w kontekście działania sił [[dobór naturalny|doboru naturalnego]]. Dobór naturalny jest rozpatrywany jako mechanizmmechanizmu działającydziałającego na poziomie organizmu lub poszczególnych genów ([[samolubny gen|egoizm genetyczny]]). Socjobiologia jest często traktowana jako część [[biologia|biologii]] i [[socjologia|socjologii]], ma związki z [[etologia|etologią]], [[ewolucjonizm (biologia)|ewolucjonizmem]], [[zoologia|zoologią]], [[genetyka populacyjna|genetyką populacyjną]], i innymi dyscyplinami. W ramach studiów nad społecznościami ludzkimi socjobiologia jest ściśle związana z [[ekologia behawioralna|ekologią behawioralną]] i [[psychologia ewolucyjna|psychologią ewolucyjną]]. Celem socjobiologii człowieka jest uporządkowanie faktów dotyczących organizacji społecznej z punktu widzenia przystosowywania się [[grupa społeczna|grup społecznych]] do środowiska w wyniku ewolucji{{odn|Wilson|1998|s=27}}.
 
Socjobiologia stosuje ścisłe matematyczne modele do opisu zachowania zwierząt oraz ich stabilności ewolucyjnej. Ponieważ dzięki temu możliwe są matematyczne dowody poprawności teorii socjobiologicznych, symulacje komputerowe oraz tworzenie hipotez falsyfikowalnych, metody socjobiologiczne wyparły wcześniejszą metodykę wyjaśniania zachowań zwierząt opartą na zasadzie "to brzmi przekonująco, więc to musi być prawda". Najszerzej znanym sukcesem socjobiologii jest wyjaśnienie [[altruizm|zachowań altruistycznych]]. Modele socjobiologiczne wyjaśniły też wiele trudnych faktów dotyczących struktury społecznej i zachowań seksualnych zwierząt. Socjobiologia używa szeroko wyników [[teoria gier|teorii gier]], szczególnie ważny jest tu [[dylemat więźnia]].
Nazwa została stworzona przez [[Edward Osborne Wilson|Edwarda Osborne'a Wilsona]] w latach 70. XX wieku. Pierwotnie głównym obszarem zainteresowania socjobiologii były [[owady społeczne]] ([[Mrówkowate|mrówki]], [[Pszczoła|pszczoły]], [[osy]], [[termity]]) oraz [[naczelne]] inne niż człowiek. W mniejszym stopniu były to inne zwierzęta, które wykazują zachowania społeczne na mniejszą skalę{{r|eowilson}}. W ostatnich latach jednym z głównych propagatorów i popularyzatorów socjobiologii stał się [[Richard Dawkins]].
 
== Rozwój socjobiologii ==
Socjobiologia stosuje ścisłe matematyczne modele do opisu zachowania zwierząt oraz ich stabilności ewolucyjnej. Ponieważ dzięki temu możliwe są matematyczne dowody poprawności teorii socjobiologicznych, symulacje komputerowe oraz tworzenie hipotez falsyfikowalnych, metody socjobiologiczne wyparły wcześniejszą metodykę wyjaśniania zachowań zwierząt opartą na zasadzie "to brzmi przekonująco, więc to musi być prawda". Najszerzej znanym sukcesem socjobiologii jest wyjaśnienie [[altruizm|zachowań altruistycznych]]. Modele socjobiologiczne wyjaśniły też wiele trudnych faktów dotyczących struktury społecznej i zachowań seksualnych zwierząt. Socjobiologia używa szeroko wyników [[teoria gier|teorii gier]], szczególnie ważny jest tu [[dylemat więźnia]].
Socjobiologia powstała jako reakcja na rozwijające się na początku drugiej połowy XX wieku koncepcje [[dobór grupowy|doboru grupowego]]. [[George C. Williams]] zaproponował koncepcję, w której jednostką doboru może być gen, co zostało rozwinięte przez [[William Donald Hamilton|Williama Hamiltona]] w koncepcji [[łączna wartość dostosowawcza|łączne wartości dostosowawczej]] (inclusive fitness){{odn|Turner|2004|s=106-107}}. Termin ''socjobiologia'' został stworzony przez [[Edward Osborne Wilson|Edwarda Osborne'a Wilsona]] w latach 70. XX wieku. Pierwotnie głównym obszarem zainteresowania socjobiologii były [[owady społeczne]] ([[Mrówkowate|mrówki]], [[Pszczoła|pszczoły]], [[osy]], [[termity]]) oraz [[naczelne]] inne niż człowiek, ale także zwierzęta, które wykazują zachowania społeczne w mniejszym zakresie{{r|eowilson}}. W odróżnieniu od zajmującej się zachowaniem zwierząt etologii, socjobiologia była tworzona z myślą o zastąpieniu nią nauk humanistycznych, które ignorowały biologiczną naturę człowieka. Przebudowanie nauk społecznych wiązało się z odkrywaniem głębokich struktur natury ludzkiej, zdeterminowanych przez cztery kategorie zachowań: altruizm, agresję, religię oraz seksualność{{odn|Lejman|2014|s=42-44}}.
 
Jednym z głównych propagatorów i popularyzatorów socjobiologii stał się [[Richard Dawkins]]. Dziedziną, która wywodzi się z badań socjobiologicznych ludzi, jest [[memetyka]], analizująca ewolucję [[mem]]ów, który to termin został wprowadzony przez Dawkinsa. Powstała ona jako efekt krytyki socjobiologii niepotrafiącej odpowiednio wyjaśniać zagadnień dotyczących świadomości oraz kultury{{odn|Lejman|2014}}. W ''Konsiliencji'' Edward O. Wilson zauważa, że neurobiologiczne podejście do kultury mogłoby wzbogacić [[semiotyka (językoznawstwo)|semiotykę]] {{odn|Wilson|2002|s=206}}. Wcześniej z [[Charles Lumsden|Charlesem Lumsdenem]] Wilson, uznając część postulatów przedstawianych przez krytyków socjobiologii zgodził się, że nie jest ona w stanie wyjaśnić ludzkiej umysłowości, zaproponował koncepcję [[koewolucja genetyczno-kulturowa|koewolucji genetyczno-kulturowej]]{{odn|Lejman|2014|s=46}}{{odn|Wilson|Lumsden|1983}}.
Socjobiologia stała się polem wielkich naukowych kontrowersji. Krytyka, której prominentnymi przedstawicielami byli [[Richard Lewontin]] i [[Stephen Jay Gould]], koncentruje się na socjobiologicznym założeniu, że [[gen]]y grają podstawową rolę w kształtowaniu ludzkiego zachowania i że istnieją nieprzezwyciężalne ograniczenia w redukowaniu takich cech jak np. agresywność. Inną tezą często obecną w koncepcji socjobiologii, krytykowaną z perspektywy filozofii nauki, jest nie dający się udowodnić z przesłanek socjobiologicznych (a mimo to postulowany jako ich wniosek) naturalizm (np. w przypadku E.O. Wilsona)<ref>Mickiewicz-Olczyk, Elżbieta. 1986, "O socjolobiologicznym naturalizmie Edwarda O. Wilsona", w:
KiS XXX, 3, s. 165-198</ref>.
 
Część krytyki socjobiologii ma swoje źródła raczej w poglądach religijnych i politycznych niż w problemach naukowych{{fakt|data=2016-05}}. Główny zarzut dotyczący "tolerowania" czy wręcz "akceptowania" zachowań uchodzących w naszej kulturze za niemoralne wynika w znacznej części z niezrozumienia istoty założeń socjobiologii. Teorie socjobiologiczne nie wypowiadają się wcale na temat "słuszności" jakichś zachowań i nie wartościują ich, oraz nie twierdzą, że kultura nie powinna na te zachowania wpływać.
 
Dziedziną, która wywodzi się z badań socjobiologicznych ludzi, jest [[memetyka]] odnosząca się do ewolucji wzorców kulturowych.
 
== Podział socjobiologii ==
Linia 17 ⟶ 13:
* narrow – w którym przedmiotem zainteresowania są inne gatunki
 
: '''4 Filaryfilary socjobiologii:'''
# I filar – oparty na [[Ewolucja biologiczna|teorii ewolucji]] [[Charles Darwin|Karola Darwina]], podporządkowany tezie, że człowiek podlega ewolucji, a zatem pochodzi od zmodyfikowanych gatunków
# II filar – zdefiniowany przez [[William Donald Hamilton|Wiliama Hamiltona]], oparty na jego 3 tezach:
Linia 26 ⟶ 22:
# IV filar – [[teoria gier]] ([[John Maynard Smith]])
 
== LiteraturaKrytyka socjobiologii ==
Socjobiologia stała się polem wielkich naukowych kontrowersji. Krytyka, której prominentnymi przedstawicielami byli [[Richard Lewontin]] i [[Stephen Jay Gould]], koncentruje się na socjobiologicznym założeniu, że [[gen]]y grają podstawową rolę w kształtowaniu ludzkiego zachowania i że istnieją nieprzezwyciężalne ograniczenia w redukowaniu takich cech jak np. agresywność[[agresja (etologia)|agresja]]. W ujęciu Goulda socjobiologia wychodzi za daleko poza obszar jej badań i uderza w kwestie dotyczące etyki, pozwalając na usprawiedliwianie egoizmu i redukując status osoby{{odn|Lejman|2014|s=45}}. Inną tezą często obecną w koncepcji socjobiologii, krytykowaną z perspektywy filozofii nauki, jest nie dającyniedający się udowodnić z przesłanek socjobiologicznych (a mimo to postulowany jako ich wniosek) naturalizm (np. w przypadku E.O. Wilsona)<ref>Mickiewicz-Olczyk, Elżbieta. 1986, "O socjolobiologicznym naturalizmie Edwarda O. Wilsona", w: KiS XXX, 3, s. 165-198</ref>. W latach 70. XX wieku Wilsona oskarżano o propagowanie koncepcji, które doprowadziły do pojawienia się zbrodni w nazistowskich Niemczech, a jego samego określano mianem faszystowskiego uczonego, wobec czego część badaczy zajmujących się socjobiologią zrezygnowała z używania tego terminu{{odn|Biedrzycki|1998|s=78-79}}.
 
Część krytyki socjobiologii ma swoje źródła raczej w poglądach religijnych i politycznych niż w problemach naukowych{{fakt|data=2016-05}}. Główny zarzut dotyczący "tolerowania"„tolerowania” czy wręcz "akceptowania"„akceptowania” zachowań uchodzących w naszej kulturze za niemoralne wynika w znacznej części z niezrozumienia istoty założeń socjobiologii. Teorie socjobiologiczne nie wypowiadają się wcale na temat "słuszności"„słuszności” jakichś zachowań i nie wartościują ich, oraz nie twierdzą, że kultura nie powinna na te zachowania wpływać.
 
== Publikacje E.O. Wilsona dotyczące socjobiologii ==
* E.O.Wilson, ''"Sociobiology: The New Synthesis"'', Harvard 1975
* E.O.WIlsonWilson, ''"Moralność genu. Od socjobiologii do socjologii"'', PIW Warszawa 1991
* E.O.Wilson, ''"Różnorodność życia"'', PIW Warszawa 1999
* E.O.Wilson, ''"Socjobiologia"'', Zysk i S-ka, Poznań 2000
* E.O.Wilson, ''"Konsiliencja:jedność wiedzy"'', Zysk i S-ka, Poznań 2002
 
== Zobacz też ==
* [[koewolucja genetyczno-kulturowa]]
 
== Przypisy ==
Linia 40 ⟶ 37:
<ref name="eowilson">{{Cytuj | autor =David Sloan Wilson, Edward O. Wilson| tytuł =RETHINKING THE THEORETICAL FOUNDATION OF SOCIOBIOLOGY| czasopismo =The Quarterly Review of Biology| wydanie =82(4)| data=2007| s =327-348|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdfplus/10.1086/522809}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Biedrzycki | imię = Mariusz | autor link = Mariusz Biedrzycki | tytuł = Genetyka kultury | wydawca = Prószyński i s-ka | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | isbn = 83-7180-347-8 }}
* {{Cytuj pismo | odn = tak | nazwisko = Lejman | imię = Jacek | tytuł = Socjobiologiczne korzenie memetyki | url = http://www.memetyka.us.edu.pl/dokumenty/pliki/TZU15-2014-03-Lejman.pdf | czasopismo = Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny | rok = 2014 | wolumin = 15 | issn = 2081-397X }}
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Wilson | imię = Edward O. | autor link = Edward Osborne Wilson | nazwisko2 = Lumsden | imię2 = Charles | autor link2 = Charles Lumsden | tytuł = Promethean Fire. Reglections on origin of mind | wydawca = Harvard University Press | miejsce = Cambridge | rok = 1983}}
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Wilson | imię = Edward O. | autor link = Edward Osborne Wilson | tytuł = O naturze ludzkiej | wydawca = Wydawnictwo Zysk i S-ka | miejsce = Poznań | rok = 1998 | isbn = 83-7150-453-5 }}
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Wilson | imię = Edward O. | autor link = Edward Osborne Wilson | tytuł = Konsiliencja | wydawca = Wydawnictwo Zysk i S-ka | miejsce = Poznań | rok = 2002 | isbn = 83-7150-811-5 }}
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Turner | imię = Jonathan H. | autor link = Jonathan H. Turner | tytuł = Struktura teorii socjologicznej | wydawca = PWN | miejsce = Warszawa | rok = 2004 | isbn = 83-0114072-0 }}
 
== Linki zewnętrzne ==