Wrocław: Różnice pomiędzy wersjami

Pochodzenie nazwy miasta nie jest jasne. Podstawą jest imię, które w języku prasłowiańskim musiało mieć postać ''Vortislav'', a ponieważ już w najstarszychprawdopodobnym określeniachmomencie tejnadania grodzisku nazwy zapisanychutworzonej przezod tego imienia język prasłowiański ulegał rozpadowi na ugrupowania dialektalne, to w najstarszych przekazach nazwę tę zapisywano różnie. W kronice [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]] jako ''Wrotizlaensem'' i ''WortizlavaWortizlaua'', orazw kronice Kosmasa jako ''Wratizlau,'' w kronice Galla Wratislaw, następnie w późniejszejdokumencie z 1133 jako ''Vuartizlau'', występujez grupa1157 ''Frodezlau.'' Zapisy te oddają postaci tej nazwy w wymowie odpowiedniej dla kiełkujących wówczas języków zachodniosłowiańskich: postać prapołabską z połączeniem -aror-, prałużycką i prapolską z połączeniem -ro-, apraczeską niez czeskapołączeniem -ra-. stosowanaZwolennicy jakoodwiecznej częśćpolskośći nazwyWrocławia miastatwierdzą, wże późniejszychprzytoczona wiekachprzez iniemieckiego cokronikarza mogłoby[[Thietmar wskazywaćz Merseburga|Thietmara]] z Merseburga forma z -ro- („Iohannem Wrotizlaensem”, że„Wortizlava pochodzeniecivitate”)<ref>H. nazwyTiefenbach: miasta''Reallexikon należyder tłumaczyćGermanischen jakoAltertumskunde'', gródBand Wrocława3, 2. Auflage, S. 442.</ref> wskazuje na pochodzenie nazwy miasta od [[Wrocisław]]a, [[Warcisław]]a, które to imię było popularne wśród rycerstwa polskiego w różnych formach i odmianach (w późniejszych wiekach)<ref name="TAiWPN Universitas 2000">Sławomir Moździoch „Śląsk między Gnieznem i Pragą”, [w:] „Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy”, wyd. TAiWPN Universitas, Kraków, rok 2000, s. 187, {{ISBN|83-7052-710-8}}.</ref><ref>[[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisław Rospond]] „Zabytki języka polskiego na Śląsku”, Wrocław-Katowice, 1948.</ref> (w roku 1154 [[Arabowie|arabski]] geograf [[Al-Idrisi]] w swoim dziele pt. Jeszcze[[Księga Rogera]] zamieścił nazwę Wrocławia jako ''-r(a)t(i)-slaba'' pośród innych polskich miast [[Kraków|Krakowa]], [[Gniezno|Gniezna]], [[Sieradz]]a, [[Łęczyca|Łęczycy]] oraz [[Santok]]a<ref>''Dzieje Wielkopolski w wypisach'', PZWS, Warszawa 1963, s. 41–43.</ref><ref>[[Tadeusz Lewicki]], ''Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego'', cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.</ref>). Jednak w X czy XI w. język polski jeszcze nie istniał. W początkach XII wieku mamy nietypowy zapis ''Vuartizlau'' jestpółnocnopolski polskiczy raczej pomorski (z polską grupą –ar-). Późniejsza forma łacińska ''Vrastislavia'', w której pojawia się czeskie –ra-, jestustaliła zniekształcona – byćsię możezapewne pod wpływem czeskim – w okresie nasilających się wpływów kulturowych południowego sąsiada<ref>D.A. Sikorski, Przynależność polityczna i kościelna ziem południowej Polski w X wieku,[w:] Początki Kościoła w Polsce, Wyd. PTPN Poznań 2012, s. 93 https://www.academia.edu/23100818/Przynale%C5%BCno%C5%9B%C4%87_polityczna_i_ko%C5%9Bcielna_ziem_po%C5%82udniowej_Polski_w_X_wieku_w_D.A._Sikorski_Pocz%C4%85tki_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_w_Polsce_Wyd._PTPN_Pozna%C5%84_2012.</ref>. PrzeciwnąNajstarsze hipoteządomysły jestwiążą poglądnazwę miasta z imieniem czeskiego władcy. Początkowo wymieniano legendarnego księcia, żektóry nazwamiał miastawładać pochodzinad przypuszczalniezachodnioczeskim plemieniem Łuczan czy Łęczan, jednak od imieniaXVIII w. niektórzy historycy śląscy, czescy, niemieccy i polscy widzieli w roli założyciela grodu zmarłego w 921 roku księcia czeskiego [[Wratysław I|Vratislava I]], który(ojca byćśw. możeWacława czasowoi panowałpradziada nadBolesława grodemChrobrego), i który wedługmiał legend jestrozpocząć założycielemczeskie miastapanowanie na Śląsku w X w.<ref>[http://www.deutsche-und-polen.de/orte/ort_jsp/key=breslau_wroclaw_1.html Ort: Breslau – Wroclaw 1000-1763 – Deutsche und Polen (rbb) Geschichte, Biografien, Zeitzeugen, Orte, Karten].</ref>. WedługW ramach tej koncepcji wmożna VIsnuć domysły, że wieku [[Słowianie|słowiańskie]] plemię [[Ślężanie|Ślężan]] osiedliło się nad Odrą i wzniosło na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]] gród, który Vratislav I umocnił<ref name=autonazwa3>Klaus Klöppel: ''Breslau, Niederschlesien und seine tausendjährige Hauptstadt'', 3. Auflage 2010, S. 23.</ref>. PozaMożna wwteż przypuszczać, że gród założyli Czesi. argumentamiJednak językowymi,z koncepcjanajwiększym taprawdopodobieństwem napotykaekspansja teżczeska naz wątpliwościprzyczyn naturywewnętrznych historycznejmogła objąć ziemie Ślęzan dopiero w latach 40. X w., ponieważco dotychczasowezgadza datowaniesię pierwszegoz z ustalonym przez archeologów datowaniem wrocławskiego grodu na lata 940–970, przypada natzn. co najmniej dwadzieścia lat po śmierci Vratislava I<ref name="TAiWPN Universitas 2000" />. JednymPolska znazwa pierwszychmiejscowości źródeł nazwy miasta„Wrocław” jest kronikaskrótem [[Thietmarod zstarszej Merseburga|Thietmaraformy z Merseburga]]Wrocisław' (z XIpóźnoprasłowiańskiej wieku''Vrotislavjь'')j („Iohannemza Wrotizlaensem”,strukturą „Wortizlavanazwy civitate”)<ref>H.dzierżawczej Tiefenbach:od ''Reallexikon[[Imiona dersłowiańskie|staropolskiego Germanischenimienia]] Altertumskunde''Wrócisław, Bandtak 3,jak 2.czeska Auflage,nazwa S.miasta 442.</ref>.Vratislav Polska(z nazwapóźnoprasłowiańskiej miejscowościpostaci „Wrocław”''Vratislavjь'') jest skrótemnazwą oddzierżawczą [[Imionamotywowaną słowiańskie|staropolskiegoczeskim imienia]] „Wrócisław”dynastycznym imieniem Vratislav. „Wrócisław” lubW „Vratislaw”obu językach jest imieniemto imię złożonymzłożone: pierwsza część (pol. „wrócić”, „wracać”, czes. „vraceti”„vrátiti”, „vrátiti”„vraceti”) znaczyznaczyć „wracać”mogła oprócz „wrócić”, „zwracać”, także „obalać przeciwnika”, „zmusić kogoś do ucieczki”. Druga część („sław”) znaczy „imię”, „poważanie”, „reputacja”, „sława”<ref name=autonazwa2>Paul Hefftner: ''Städtische evangelische Realschule I, Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadtkreise Breslau'', 1909, S. 9 ff.</ref>. Dlatego inicjał „W” był/jest od dawna częścią herbu niemieckiego i polskiego. W roku 1154 [[Arabowie|arabski]] geograf [[Al-Idrisi]] w swoim dziele pt. [[Księga Rogera]] zamieścił nazwę Wrocławia jako ''-r(a)t(i)-slaba'' pośród innych polskich miast [[Kraków|Krakowa]], [[Gniezno|Gniezna]], [[Sieradz]]a, [[Łęczyca|Łęczycy]] oraz [[Santok]]a<ref>''Dzieje Wielkopolski w wypisach'', PZWS, Warszawa 1963, s. 41–43.</ref><ref>[[Tadeusz Lewicki]], ''Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego'', cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.</ref>.

Niemiecka nazwa „Breslau” ma pochodzenie [[Słowianie|słowiańskie]], i oparławywodzi się naz wcześniejszychform dokumentachużywanych przez słowiańskich (polskich) mieszkańców dwunastowiecznego miasta (w dokumencie z roku 1175 jakopojawia nazwasię zapis „Wrezlaue”, orazw z 1201 r. jako „Wreczelaw”, w 1266 r. "Breßlau<ref>[[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisław Rospond]], Dawny Wrocław i jego okolica w świetle nazewnictwa, Sobótka, 197O</ref>). W czasie, w którym Niemcy osiedlali się nad Odrą, istniałoistniały już osiedleosiedla polskie na [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]]. Osiedlei lewym brzegu Odry. Do tumskiego grodu i podgrodzie nazywałoodnosiła się z pewnością nazwa „Wrocław” czy "Wracław", ulokowaneponieważ tujako byłowrocławskie już/ teżwracławskie było określane [[Archidiecezja wrocławska|biskupstwo]] mające tu swoją siedzibę. Rosnące znaczenie tego biskupstwa spowodowało, że nie istniała potrzeba stosowania nowej nazwy dla osiedli niemieckich, a więc słowiańska nazwa osiedla biskupiego używana była też dla osiedli niemieckich. Etymologiczne pochodzeniePochodzenie nazwy „Breslau” od nazwy „Wrocław” można udowodnić przez porównanie historycznych dokumentów duchownych i książęcych, w których można znaleźć dużo wariantów i odwołań do tej nazwy („ecclesiam Wratislaviensem”, „episcopus Wratizlauiensis”, „Wrotizlaensis”, „in foro Wratislaviensi”, „Wroczlaviensi provincia”, „Vrozlavia”, „Wortizlaua”, „Wrazslavie”, „Vratislavia”, „Wratizlavia”, „Wratislavia”, „Wratislawia”, „Vratizlav”, „Wratizlaw”, „Wratislaw”, „Wraislaw”, „Vratizlau”, „Wratizlau”, „Wratislau”, „Wreczeslaw”, „Wretslaw”, „Wrezlaw”, „Wrezlau”, „dux de Werslaue”, „Breczlaw”, „Bretzlaw”, „Bretlav”, „Bretzlau”, „Bretzla”, „Brezslaw”, „Brezlaw”, „Breßlaw”, „Bresslaw”, „Presslaw”, „Breslow”, „Breslou”, „Breßlau”, „Bresslau”, „Breslau”). Wymiana litery „W” na literę „B” uzasadnia się trudnościami w artykulacji przez Niemców wersji nazwy zaczynającej się od „W”. Niektórzy przypuszczają, że niemieckie osiedle początkowo mogło mieć swoją własną nazwę, która jednak nie zachowała się<ref name=autonazwa2 />.

WSnuto domysły, że czasach [[Starożytność|antycznych]] w miejscu lub okolicach Wrocławia istniała miejscowość o nazwie Budorgis. Została ona odwzorowana na antycznej mapie [[Klaudiusz Ptolemeusz|Klaudiusza Ptolemeusza]] z lat 142–147 [[naszej ery]]<ref>{{Cytuj stronę| url = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/10/limited.html |tytuł = Book II, Chapter 10: Greater Germany (Fourth Map of Europe) |autor = Claudius Ptolemy |praca = The Geography|język = en |data dostępu = 2010-12-15}}</ref>. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w miejscu lub okolicach Wrocławia, informuje ''Lexicon Universale''<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/hofmann.html |tytuł = Lexicon Universale |autor = Johann Jacob Hofmann |praca = Universität Mannheim |data dostępu = 2010-12-15}}{{Fakt|data = 2010-12}}.</ref> oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości [[Śląsk]]a. Niektóre z hipotez łączy antyczną osadę Budorigum z samym Wrocławiem, część źródeł wskazuje jednak na jej lokalizację w okolicach [[Brzeg (miasto)|Brzegu]]. We Wrocławiu krzyżowały się dwie główne drogi handlowe – [[Via Regia]] i [[Szlak bursztynowy]]. Miasto należało do [[Hanza|Ligi Hanzeatyckiej]].

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w sposób jednoznaczny w roku 1000 w związku z założeniem (podczas [[Zjazd gnieźnieński|zjazdu gnieźnieńskiego]]) [[Diecezja|biskupstwa]] (jednego z czterech na terenie ówczesnej [[Polska|Polski]]). Osadnictwo na tych terenach istniało już jednak od VI wieku, kiedypóźniej tonad Odrą zamieszkiwało [[Słowianie|słowiańskie]] plemię [[Ślężanie|Ślężan]] osiedliło się nad Odrą<ref name=autonazwa3 />. Według ostatnich badań nie ma śladu, który by wskazywał na istnienie przed 940 rokiem grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim<ref>K. Jaworski, P. Rzeźnik, ''Wrocławski Ostrów Tumski we wczesnym średniowieczu'', [w:] Civitates principales, Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej (Katalog wystawy), Gniezno 1998, s. 88–94.</ref><ref>Dariusz Andrzej Sikorski, ''Wczesnopiastowska architektura sakralna (jako źródło historyczne dla dziejów Kościoła w Polsce)'', Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2012, {{ISBN|978-83-7654-224-9}}, s. 114 [https://www.academia.edu/31920083/Sikorski_-_Wczesnopiastowska_architektura_sakralna_jako_%C5%BAr%C3%B3d%C5%82o_historyczne_dla_dziej%C3%B3w_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_w_Polsce_Pozna%C5%84_PTPN_2012_PE%C5%81NA_WERSJA_The_Sacral_Architecture_of_Early_Piasts_in_Pol].</ref>. W tym czasie ślężańskim centrum była zapewne Niemcza. W roku 985 gród istniejący [[Zamek na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu|na Ostrowie Tumskim]] powstałzostał pierwszyprzebudowany. gród]]Modernizacji wybudowanyi rozbudowy dokonał zapewne przez [[Mieszko I|Mieszka I]]., który wówczas wcielał ziemie plemion śląskich do swojego państwa. Od końca X wieku Wrocław znajdował się więc pod panowaniem [[Piastowie|Piastów]] i był jedną z [[Główna siedziba królestwa|głównych siedzib królestwa]] (łac. ''sedes regni principalis'')<ref>''Civitates Principales: wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej: katalog wystawy'', red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 1998. {{ISBN|83-906800-2-5}}.</ref>. W średniowiecznej [[Kronika Galla Anonima|Kronice Polskiej Galla Anonima]] spisanej w latach 1112–1116 Wrocław obok [[Kraków|Krakowa]] oraz [[Sandomierz]]a zaliczony został do jednej z trzech głównych stolic [[Monarchia wczesnopiastowska|Królestwa Polskiego]]<ref>„Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, {{ISBN|978-3-939991-64-9}}, s. 71.</ref>.

W latach 1031–1032 wybuchła [[reakcja pogańska]] i zburzona została katedra wrocławska, a na jej miejscu budowano [[Chram|świątynię pogańską]]<ref>C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski, ''Historia Wrocławia'', t. 1, ''Od pradziejów do końca czasów habsburskich'', Wrocław 2001, s. 39.</ref>. Inne źródła za datę [[Reakcja pogańska|reakcji pogańskiej]] podają lata 1034–1038<ref>{{Cytuj książkę |autor=Gerard Labuda |tytuł=Mieszko II król Polski (1025–1034) |wydawca=Wydawnictwo Poznańskie |miejsce=Poznań |data=2008 |strony=78–83 |isbn=978-83-7177-502-4}}</ref>. Wrocław i Śląsk znalazły się przejściowo pod panowaniem czeskim.

W roku 1335 po śmierci [[Henryk VI Dobry|Henryka VI Dobrego]], po 350 latach panowania we Wrocławiu książąt i królów polskich, miasto przeszło pod panowanie [[Władcy Czech|królów Czech]]. Cały Śląsk aż do wojen śląskich pozostał częścią Korony Czeskiej.

W 1475 [[Kasper Elyan]] wydrukował we Wrocławiu ''[[Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium]]'', pierwszy druk w [[Język polski|języku polskim]], zawierający trzy katolickiechrześcijańskie modlitwy<ref>„Oycze nasz: modlitwa pańska z rozmaitych rękopismow i druków starożytnych w języku polskim i innych dialektach słowiańskich.”, [[Jerzy Samuel Bandtkie]], Wrocław, 1826.</ref><ref>Hieronim Szczegóła, ''Kasper Elyan z Głogowa, pierwszy polski drukarz'', Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 1968.</ref>.

Po śmierci [[Ludwik II Jagiellończyk|Ludwika II Jagiellończyka]] w 1526 Wrocław wrazwładcą zWrocławia i całej Korony czeskiej został arcyksiążę Ferdynand Habsburski, co zapoczątkowało przynależność [[Królestwo Czech|KrólestwemKorony Czechdo]] został włączony do [[monarchia Habsburgów|monarchii Habsburgów]].

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Wrocławia, włączając miastow domieście terytoriumjednak odominował dominacjijęzyk [[Język polski|języka polskiego]]<ref>{{Cytuj|autor = Dorota Borowicz |tytuł = Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej |data = 2004 |isbn = 83-229-2569-7 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |s = 33 |oclc = 69318732}}</ref>niemiecki.