Kultura prawna: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m Anulowanie wersji 55611567 autorstwa PMG (dyskusja)
Znacznik: Anulowanie edycji
m Anulowanie wersji 55611557 autorstwa 195.136.57.122 (dyskusja) za Tomasz Raburski[odp] (dyskusja | edycje)‎ . . (1553 bajty) -10 356‎ . . (Anulowanie wersji - NPA z Tokarczyk, Komparatystyka prawnicza
Znacznik: Anulowanie edycji
Linia 1:
'''Kultura prawna''' – aspekt ogólnie pojmowanej [[kultura|kultury]], odnoszący się do stosunku człowieka wobec [[prawo|prawa]]. Kulturę prawną można zdefiniować jako przejawiające się w [[społeczeństwo|społeczeństwie]], indywidualne i zbiorowe postawy wobec prawa, zarówno w rozumieniu egzekwującego [[sprawiedliwość]] aparatu, jego instytucji jak i konkretnych [[norma prawna|norm prawnych]]. Podstawą kultury prawnej jest postępowanie określane jako "prawe" (w przypadku jednostek) lub "[[praworządność|praworządne]]" (w przypadku organizacji i państw). Definicję tę zaproponował [[Stanisław Grodziski]]<ref>S. Grodziski, ''Z dziejów staropolskie kultury prawnej'', UNIVERSITAS, Kraków 2004, {{ISBN|83-242-0339-7}}, s. 7-16.</ref>. Zbliżona do definicji Grodziskiego jest ta zaproponowana przez [[Adam Podgórecki|Adama Podgóreckiego]]. Określił on kulturę prawną jako ''ogół nawyków i wartości związanych z akceptacją, oceną, krytyką i realizacją obowiązującego prawa''<ref>A. Podgórecki, ''Prestiż prawa'', Warszawa 1966, s. 179-180.</ref>. Odmiennie i bardziej ogólnie kulturę prawną zdefiniował [[Krzysztof Pałecki]], stwierdzając, że jest to ''ogół prawnych działań symbolicznych danej [[Zbiorowość społeczna|zbiorowości]] w określonym czasie''<ref>K. Pałecki, ''O użyteczności pojęcia kultura prawna'', "Państwo i prawo", 1974 z. 2, s. 73-74.</ref>.
{{Spis treści}}
 
== '''POJĘCIE KULTURY PRAWNEJ''' ==
Prawo jest częścią kultury, kultura prawna szczególnym jej refleksem a komparatystyka prawnicza segmentem komparatystyki kulturowej.
Pojęcie kultury trafiło do nauki dopiero na przełomie XIX i XX wieku, ale zdążyło już nabrać wielu różnych znaczeń. Najogólniejszy sens kultury określa to, co wytworzył człowiek, w odróżnieniu od tego, co powstało samo i należy do natury. Kulturowe wytwory człowieka o charakterze materialnym tworzą kulturę materialną, zwaną również cywilizacją, jego zaś wytwory duchowe kulturę duchową. Kultura oznacza więc kształtowanie się samego człowieka, a także kształtowanie świata przez człowieka, który korzysta w tym celu ze swojego rozumu, woli i wolności.
 
== '''WIELOZNACZNOŚĆ POJĘCIA KULTURY'''==
Wieloznaczność pojęcia kultury wynika głównie ze zróżnicowanych jej zakresów przedmiotowych (np. kultura: rolna, techniczna, polityczna, prawna, normatywna), a także podmiotowych (np. kultura: osobista, plemienna, stanowa, klasowa, narodowa, ogólnoludzka) w ich zmienności dziejowej (np. kultura: starożytna, średniowieczna, nowożytna, współczesna). Pojęcia kulturowe stały się zaczynem rozwoju nowych nurtów myśli filozoficznej i naukowej, podkreślających m.in. znaczenie prawa jako przedmiotu kulturowego. W XX stuleciu filozofia kultury i nauki o kulturze (np. antropologia kulturowa) konkurują z wcześniejszym pojmowaniem filozofii i nauk społecznych. Twórczą obecność kultury przyćmiło przejściowo instrumentalne jej traktowanie przez dyktatury polityczne - faszyzm, nazizm, stalinizm. Dzięki osiągnięciom myśli amerykańskiego funkcjonalizmu i francuskiego strukturalizmu, pojęcia kultury uległy aksjologicznej neutralizacji ich treści, przez co stają się bardziej przydatne w rozważaniach naukowych komparatystyki kulturowej, a w jej obrębie komparatystyki prawniczej.
 
== '''KULTURA PRAWNA W SENSIE SZERSZYM I SENSIE WĘŻSZYM''' ==
Rozróżniać trzeba kulturę prawną w sensie szerszym od kultury prawnej w sensie węższym, a obie od podkultury prawnej.
Kultura prawna w sensie szerszym obejmuje kulturę prawną w sensie węższym jako wyraz stosunku wszystkich członków określonej grupy społecznej do prawa i kulturę prawniczą jako stosunek do prawa tych, którzy je tworzą i stosują, głównie więc prawników. Odrębne traktowanie każdego z obu tych składników kultury prawnej w sensie szerszym wskazuje na kulturę prawną w sensie węższym.
 
== '''PODKULTURA PRAWNA''' ==
Podkultura prawna to pojęcie wykorzystywane najczęściej dla charakterystyki stosunku do prawa określonych środowisk przestępczych. Gdy pojęcie kultury prawnej w różnych jego zakresach kojarzone jest z przestrzeganiem prawa, pojęcie podkultury prawnej wręcz przeciwnie - z naruszeniem prawa. W społeczeństwach skorumpowanych mogą oczywiście występować różne sploty kultury prawnej z podkulturą prawną
'''
KONFORMIZM - OPORTUNIZM - ANTYKONFORMIZM'''
Wszystkie te pojęcia - kultury prawnej i podkultury prawnej - charakteryzuje jakiś stosunek do prawa wyrażony zakresami jego znajomości, oceny wynikających stąd postaw i zachowań. Stosunek ten polega na zróżnicowaniu posłuszeństwa i nieposłuszeństwa prawu, sytuowanych na kulturowych skalach normatywnego konformizmu, antykonformizmu i oportunizmu. Gdy jednak pojęcie kultury prawnej zasadniczo oznacza pozostawanie w kręgu posłuszeństwa prawu - normatywny konformizm i oportunizm, pojęcie kultury prawnej służy do określenia prawnego nieposłuszeństwa prawu - antykonformizm.
 
== '''KULTURA MORALNA - KULTURA RELIGIJNA'''==
Na kształtowanie kultury prawnej wpływa nie tylko samo prawo, lecz również inne czynniki, zwłaszcza moralność - kultura moralna i religia - kultura religijna.
 
== '''KULTURA NORMATYWNA'''==
Kultura prawna, kultura moralna i kultura religijna, jako rezultat oddziaływania najbardziej wpływowych zespołów norm, wespół składają się na kulturę normatywna grup społecznych określonego miejsca i czasu. Kultura normatywna, zależnie od natężenia i proporcji jej składników prawnych, moralnych i religijnych, może nabierać różnego zabarwienia aksjologicznego. Gdy kultura normatywna polega głównie na prawie, cechuje ją legalizm (etos legalistyczny), moralności - moralizm (etos moralistyczny), religii – sakralizm (etos religijny). Zwornikiem składników kultury normatywnej jest zwykle kultura polityczna, pojmowana jako wola władzy, przede wszystkim państwowej, i stosunek podwładnych do tej woli.
 
== '''CECHY KULTURY NORMATYWNEJ'''==
W pogłębionych charakterystykach kultury normatywnej, szczególnie kultury prawnej, wskazuje się na różne, mniej lub bardziej istotne, ich cechy. Do najbardziej istotnych cech wszelkiej kultury, jak podkreślili to m.in. twórcy psychoanalizy, należy bez wątpienia zmienna w swym natężeniu przymusowość. Natężenie owej przymusowości zależy głównie od treści norm kształtujących kulturę normatywną. Gdy treści norm zyskują szeroką aprobatę ich adresatów, dobrowolna akceptacja spycha przymusowość na marginesy kultury normatywnej. Obok przymusowości i akceptacji, kulturę normatywną charakteryzują inne pary przeciwstawnych sobie cech: powszechność (uniwersalizm) i partykularyzm, tradycjonalizm (ciągłość) i zmienność, racjonalizm i woluntaryzm, sakralność i świeckość, dobro i zło, sprawiedliwość i niesprawiedliwość, słuszność i niesłuszność, prawość i nieprawość, prospektywność i retrospektywność, ogólnikowość i szczegółowość (kazuistyka), utylitaryzm i spekulatywizm, skuteczność i nieskuteczność etc.
 
== '''''Kryteria wyodrębniania kultur prawnych'''''==
'''Kultury prawne Zachodu i Wschodu'''
Dążenie do rzetelnego uprawiania komparatystyki prawniczej skłaniać musi do starannego określania założeń badawczych, tak aby one same nie przesądzały o ostatecznych rezultatach zabiegów porównawczych. Szczególnie ważną rolę odgrywa przy tym wybór i uzasadnienie kryteriów wyodrębniania kultur prawnych, należące do najbardziej kontrowersyjnych zagadnień komparatystyki prawniczej. Pomijając zbędną dla naszych celów charakterystykę tych kontrowersji, wspomnijmy jedynie o często spotkanym podziale kultur prawnych na kultury prawne Zachodu i Wschodu. Gdy kulturom prawnym Zachodu przypisuje się eksponowanie dojrzałego pod względem formalnym prawa stanowionego i przenikniętego pragmatyzmem common law, kultury prawne Wschodu miałaby polegać głównie na normach moralnych i religijnych.
== '''Związki wzajemne religii, moralności i prawa jako podstawowe kryterium wyodrębniania kultur prawnych'''==
Dostrzegając, że kultura normatywna, w szczególności interesująca nas tutaj kultura prawna, kształtuje się przede wszystkim na płaszczyźnie związków religia – moralność – prawo, związki te przyjęto za podstawowe kryterium wyodrębnienia głównych kultur prawnych świata.
W rozległych perspektywach czasowych widać wyraźnie, że w ostatecznym rozrachunku prawo wspiera się na moralności, a ta na religii. Jak dotychczas oddziaływanie odwrotne – prawa na moralność i religię okazywało się wyraźnie słabsze i miewało charakter przejściowy. Odwieczne i bardzo skomplikowane relacje prawa, moralności i religii można rozpatrywać w różnych aspektach i na gruncie różnych modeli stosunków państwo – Kościół, odzwierciedlających określoną kulturę polityczną jako podstawę kultury normatywnej. Do najbardziej znaczących należą następujące aspekty tych relacji: genetyczny, psychologiczny, socjologiczny, logiczny, aksjologiczny i normatywny. Najbardziej znanymi modelami kultury politycznej są kultury religijne, świeckie, koegzystencji tego, co religijne, z tym, co świeckie.
Związki treściowe relacji prawo – moralność – religia w różnych ich aspektach i na gruncie różnych modeli kultury politycznej mogą przede wszystkim polegać na tożsamościach, powiązaniach i różnicach. Stwarza to utrwalony grunt myślowy dla wyodrębnienia kultur prawnych i charakterystyki ich oryginalnych cech.
== '''Tożsamość w kulturach prawnych'''==
Rozważenie tożsamości w kulturach prawnych wynikających z tożsamości normatywnej określonych zakresów religii, moralności i prawa logicznie wskazuje na trzy główne możliwości:
1) Redukcji moralności i prawa do religii – sakralizacji moralności i prawa,
2) Redukcji prawa i religii do moralności – moralizacji prawa i religii,
3) Redukcji moralności i religii do prawa – legalizacji moralności i religii.
 
Wyrażając to inaczej: w pierwszym przypadku kultura moralna i kultura prawna ulegają kulturze religijnej, w drugim przypadku kultura moralna dominuje nad kultura prawną i kulturą religijną, w trzecim zaś przypadku kultura prawna wiedzie prym wobec kultury moralnej i kultury religijnej.
Tożsamości normatywne religii, moralności i prawa są jednocześnie przejawem skrajnych ich powiązań.
Do nieskrajnych powiązań norm religijnych, moralnych i prawnych zaliczyć należy przede wszystkim występujące między nimi podobieństwa uwarunkowane określonymi aspektami kultury. Powiązania te układają się na zasadzie mniej lub bardziej rozległego spektrum podobieństwa cech norm religijnych, moralnych i prawnych, którego granice wyznacza z jednej strony tożsamość, z drugiej zaś zanikanie jakiegokolwiek podobieństwa. Na owe tożsamości, podobieństwa i różnice charakteru normatywnych kultur religijnych, moralnych i prawnych wywiera poważny wpływ kultura polityczna.
 
Moralnych i prawnych zaliczyć należy przede wszystkim występujące między innymi podobieństwa uwarunkowane określonymi aspektami kultury. Powiązania te układają się na zasadzie mniej lub bardziej rozległego spektrum podobieństwa cech norm religijnych, moralnych i prawnych, którego granicę wyznacza z jednej strony tożsamość, z drugiej zaś zanikanie jakiegokolwiek podobieństwa. Na owe tożsamości, podobieństwa i różnice charakteru normatywnych kultur religijnych, moralnych i prawnych wywiera poważny wpływ kultura polityczna.
 
== '''Różnice w kulturach prawnych'''==
Różnice między normami religijnymi, moralnymi i prawnymi mogą prowadzić do separacji, a nawet sprzeczności między nimi. Separacja prawna od moralności może powodować tworzenie prawa amoralnego - obojętnego na treści moralne - lub (i) prawa niemoralnego sprzecznego z treściami moralnymi. Separacja moralności od religii może występować jedynie w niektórych kulturach politycznych, objawiając się w moralności świeckiej, np. etyce niezależnej. Wreszcie separacja prawa od religii, analogicznie jak w poprzednim przypadku, może objawiać się przez prawo świeckie.
 
 
 
== '''Powiązania w kulturach prawnych'''==
Wnikliwe analizy wykazują, że nawet prawo, które mieni się prawem świeckim nie jest w stanie zupełnie pozbyć się reliktów norm religijnych. Wynika to zarówno z pierwotnego genetyczne charakteru norm religijnych.
W stosunku do wtórnych wobec nich norm prawnych, jak i zgodności niemal wszystkich systemów normatywnych w zakresie ochrony głównych wartości ludzkich. Zważywszy na obecność elementów moralności zarówno w religii, jak u w prawie, za kryterium wyodrębniania głównych kultur prawnych świata można przyjmować relacje tożsamości, powiązań i różnic prawa i religii. Można więc mówić, aczkolwiek w znacznym uproszczeniu, o kulturach prawnych tożsamości prawa i religii, kulturach prawnych powiązań prawa i religii i kulturach prawnych separacji prawa od religii.
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
'''{{Kultury prawne Zachoduwg i Wschodu'''religii}}
{{Kultury prawne wg religii}}<ref>{{Cytuj |autor = Tokarczyk, Roman |tytuł = Komparatystyka prawnicza |data = 2008 |data dostępu = 2019-01-16 |isbn = 9788376013596 |wydawca = Oficyna a Wolters Kluwer Business |oclc = 837159140 |url = http://worldcat.org/oclc/837159140}}</ref>
 
[[Kategoria:Rodzaje kultur]]
[[Kategoria:Socjologia prawa]]