Wodnik (demon): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
m Tworzę Szablon:Cytuj
Klarqa (dyskusja | edycje)
sekcje, wikizacja, przypisy/ prace nad art. w ramach wikiprojektu Projekt:Upiór (Wikimedia Polska i Instytut Adama Mickiewicza)
Linia 3:
[[Plik:Vodyanoy.jpg|thumb|200px|[[Iwan Bilibin]], ''Wodnik'']]
[[Plik:Humenné skansen utopek 19.08.08 p.jpg|thumb|200px|Postać wodnika w [[Słowacja|słowackim]] [[skansen]]ie w [[Humenné]]]]
'''Wodnik''' ([[język czeski|czes.]] i [[język słowacki|słow.]] ''vodník'', [[język serbski|serb.]] водењак ''vodenjak'', [[język rosyjski|ros.]] водяной ''wodjanoj'', ''wodylnik''; potocznie także ''[[utopiec]]'', ''topielec'', ''łobasta'') – w [[Religia Słowian|wierzeniach słowiańskich]] demon opiekuńczy śródlądowych [[Zbiornik wodny|zbiorników wodnych]] i ich władca. Wodniki zamieszkiwały wszelkie jeziora, rzeki, stawy, a często także studnie i przydrożne rowy. Chętnie zamieszkiwały w pobliżu [[Młyn wodny|młynów]].
 
<br />
Wodnik najczęściej ukazywał się pod postacią starca wysokości nieco ponad pół metra z rybimi, zabarwionymi na zielono oczami, pomarszczoną twarzą i długimi, rozczochranymi włosami oraz [[Błona pławna|błoną pławną]] między palcami. Ubierał się zazwyczaj na czerwono i w taki sposób, że czasem trudno było go odróżnić od zwykłej, niskiej osoby ludzkiej. Gdziekolwiek stanął, zostawała po nim kałuża wody. Wodnik przybierał także postacie zwierząt wodnych, często pojawiał się na czele ławicy ryb jako największa z nich.
 
== Pochodzenie, wygląd i działalność ==
Wodnik topił przeprawiające się przez rzekę zwierzęta, a także ludzi wykazujących szczególną niefrasobliwość (nieostrożnych amatorów kąpieli, zwłaszcza kąpiących się nocą) lub wykazujących brak poszanowania dla akwenu zamieszkiwanego przez wodnika. W opowieściach ludowych wodnik jawi się jako postać, którą łatwo zirytować i rozgniewać, lub też czyniącą różne (zazwyczaj złośliwe) psoty. Prowokował ludzi rozwieszając na trzcinach kolorowe wstążki i świecidełka. Swoje ofiary wciągał na dno, choć czasami zadowalał się tylko nastraszeniem kąpiącego się przez podtopienie. Tonący wówczas znajdował się całkowicie w rękach wodnika i jego ratunek mógł za sobą pociągnąć więcej ofiar.
Wodniki często w folklorze występują wymiennie z [[Utopiec|utopcami]]. W tym kontekście, wodnikiem stawało się np. dziecko, które utonęło nieochrzczone, a następnie rosło w wodzie przez siedem lat lub dziecko bez chrztu utopione przez matkę. Istniały też wierzenia odnoszące wodnika do ogólnie demonicznych postaci związanych ze światem podziemnym, szatańskim - tu wodnik powstawał z mułu zgromadzonego na dnie zbiornika wodnego lub z gliny<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Adrian Mianecki |tytuł = Postać demona wodnego w ludowych przekazach wierzeniowych |czasopismo = Literatura Ludowa |data = 2002 |wolumin = 46 |wydawca = PTL |s = 4-24}}</ref>.
 
Wodniki zamieszkiwały wszelkie jeziora, rzeki, stawy, a często także studnie i przydrożne rowy. Chętnie zamieszkiwały w pobliżu [[Młyn wodny|młynów]]. Według wierzeń wodnik poszukuje małżonka dla swojego dziecka, najczęściej typując młode córki młynarzy na swoje synowe (ale też swoją żonę), a potencjalnych ludzkich zięciów-topiąc<ref name=":0" />.
Aby zabezpieczyć się przed wciągnięciem na dno przez wodnika, składano mu ofiarę, topiąc zwierzę (np. kozła, konia lub krowę). Na [[Mazury|Mazurach]] popularnym było topienie w jeziorze raz do roku kury.
 
Wodnik najczęściej ukazywał się pod postacią starca wysokości nieco ponad pół metra z rybimi, zabarwionymi na zielono oczami, pomarszczoną twarzą i długimi, rozczochranymi włosami oraz [[Błona pławna|błoną pławną]] między palcami. Ubierał się zazwyczaj na czerwono i w taki sposób, że czasem trudno było go odróżnić od zwykłej, niskiej osoby ludzkiej. Gdziekolwiek stanął, zostawała po nim kałuża wody. Wodnik przybierał także postacie zwierząt wodnych, często pojawiał się na czele ławicy ryb jako największa z nich. Mógł też zamienić się np. w konia, wyłaniającego się z wody<ref name=":0" />.
Wodnik często wygrzewał się na brzegu, bądź przesiadywał na kładkach lub mostach. Należało wtedy omijać go z daleka i nie wchodzić do wody. Czasem wodnik mógł także wyjść na ląd i wejść między ludzi, zwabiony np. tańcem lub śpiewem. Aby temu zapobiec, w bramę osady wstawiano wycięty w kształcie głowy słup.
 
Wodniki szczególnie upodobały sobie bardzo głębokie zbiorniki wodne, gdzie mieszkały w pałacach z kryształu, lodu lub szkła. Więziły w nich dusze utopionych ludzi.
 
Wodnik topił przeprawiające się przez rzekę zwierzęta, a także ludzi wykazujących szczególną niefrasobliwość (nieostrożnych amatorów kąpieli, zwłaszcza kąpiących się nocą) lub wykazujących brak poszanowania dla akwenu zamieszkiwanego przez wodnika. W opowieściach ludowych wodnik jawi się jako postać, którą łatwo zirytować i rozgniewać, lub też czyniącą różne (zazwyczaj złośliwe) psoty<ref name=":0" />. Prowokował ludzi rozwieszając na trzcinach kolorowe wstążki i świecidełka. Swoje ofiary wciągał na dno, choć czasami zadowalał się tylko nastraszeniem kąpiącego się przez podtopienie. Tonący wówczas znajdował się całkowicie w rękach wodnika i jego ratunek mógł za sobą pociągnąć więcej ofiar.
 
<br />
 
== Metody ochrony ==
Aby zabezpieczyć się przed wciągnięciem na dno przez wodnika, składano mu ofiarę, topiąc zwierzę (np. kozła, konia lub krowę). Na [[Mazury|Mazurach]] popularnym było topienie w jeziorze raz do roku kury.
 
Zranienie wodnika igłą lub nożem (najlepiej, by narzędzia te były nowe), na jakiś czas osłabiało jego energię w napadaniu na ludzi, zmieniało go także w niższego rangą demona. Obawiał się także broni palnej - wystarczyło strzelić w jego kierunku np. metalowym guzikiem<ref name=":0" />.
 
Wodnika w postaci konia można było złapać na pętlę i uzdę wykonane z [[Wiklina|wikliny]] lub [[Lipa|lipy]].
 
Wodnik często wygrzewał się na brzegu, bądź przesiadywał na kładkach lub mostach. Należało wtedy omijać go z daleka i nie wchodzić do wody. Czasem wodnik mógł także wyjść na ląd i wejść między ludzi, zwabiony np. tańcem lub śpiewem. Aby temu zapobiec, w bramę osady wstawiano wycięty w kształcie głowy słup.
 
Z wiarą w wodniki związany był zakaz kąpieli przed [[Noc Kupały|Nocą Kupały]], po której to kąpiel stawała się stosunkowo bezpieczna. W późniejszym okresie nadano temu symbolikę [[Chrześcijaństwo|chrześcijańską]] – wówczas to św. Jan miał „chrzcić” wszystkie wody, przez co duchy wodne miały stawać się mniej agresywne.
Linia 22 ⟶ 36:
* [[Wodnik Szuwarek]]
* [[Utopiec]]
 
== Przypisy ==
{{Przypisy
}}
 
== Bibliografia ==