Carstwo Rosyjskie: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa_polska = Carstwo RosyjskieMoskiewskie

|nazwa_dopełniacz = Carstwa RosyjskiegoMoskiewskiego

'''Carstwo RosyjskieMoskiewskie'''<ref>http://www.czasopisma.pan.pl/Content/83470/mainfile.pdf</ref> ({{w języku|ru|''Русское царство''}}<ref>''Хорошкевич, А. Л.'' Символы русской государственности. -М. : Изд-во МГУ, 1993. — 96 с. : ил., фот. {{ISBN|5-211-02521-0}}</ref><ref>''Костомаров Н. И.'' Русская история в жизнеописаниях ее главнейших деятелей. Olma Media Group, 2004 [http://books.google.ru/books?id=sWjzlWgadB0C&pg=PA340&dq=%22%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE%22&hl=ru&ei=o4T2TYbeDczLtAagkNCZCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CD0Q6AEwBTiCAQ#v=onepage&q=%22Русское%20царство%22&f=false]</ref><ref>Internetowa encyklopedia Krugoswiet [http://www.krugosvet.ru/node/42951?page=0,1#part-26]</ref><ref>Także ''Русское государство'', ''Российское царство'' i in.</ref>, ''Carstwo RuskieRosyjskie'') – oficjalna nazwa [[Rosja|Rosji]] w latach 1547–1721. Carstwo RosyjskieMoskiewskie obejmowało tereny od wschodniej [[Europa|Europy]] poprzez północną część [[Azja|Azji]] po [[Ocean Spokojny]]. Pod względem powierzchniowym Carstwo RosyjskieMoskiewskie było największym państwem na kontynencie europejskim i jednym z największych na świecie. Carstwo było kontynuacją [[Wielkie Księstwo Moskiewskie|Wielkiego Księstwa Moskiewskiego]], istniejącego w latach 1263–1547. W 1547 roku odbyła się koronacja wielkiego księcia moskiewskiego [[Iwan IV Groźny|Iwana IV Groźnego]] na „cara Wszechrusi”, co dało początek Carstwu RosyjskiemuMoskiewskiemu. W 1721 roku Piotr I przyjął tytuł cesarza-imperatora, dając tym samym początek [[Imperium Rosyjskie]]mu. Carowie rosyjscy nadal jednak używali aż do ustanowienia w 1917 roku [[Republika Rosyjska|Republiki Rosyjskiej]] m.in. tytułów wielkich książąt włodzimierskich, moskiewskich, twerskich etc.

Po upadku [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]] i podboju [[Bałkany|Bałkanów]] oraz [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazu]] przez Turków Wielkie Księstwo Moskiewskie, a później Carstwo RosyjskieMoskiewskie stało się jedynym niepodległym państwem prawosławnym. Moskwa, jako spadkobierczyni Bizancjum aspirowała wówczas do roli stolicy świata prawosławnego, co wyrażono m.in. w [[Trzy Rzymy|teorii trzech Rzymów]]. W XVI wieku Moskwa przezwyciężyła całkowicie trwające od XI wieku rozdrobnienie feudalne Rusi. W 1591 roku zostało zniesione ostatnie księstwo udzielne na Rusi.

W 1503 roku, w rozejmie kończącym [[Wojna litewsko-moskiewska 1500-1503|wojnę litewsko-rosyjskąmoskiewską]], [[Wielkie Księstwo Litewskie]] uznało Iwana III Srogiego za „hospodara wszystkiej Rusi”, jednak [[Rzeczpospolita Obojga Narodów]] w okresie późniejszym nie uznawała tytułów ani cara ani cesarza Rosji. W nazewnictwie nadal używano nazwy Wielkie Księstwo Moskiewskie wobec całej Rosji. Uległo to zmianie na [[Sejm konwokacyjny (1764)|sejmie konwokacyjnym w 1764 roku]], gdy posłowie ustąpili pod naciskiem [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]]<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Davies|imię=Norman|tytuł=Boże igrzysko : historia Polski|data=2006|wydawca=„Znak”|miejsce=Kraków|strony=363|isbn=83-240-0654-0}}</ref>. W okresie rozbiorów Rosja wykorzystała uznanie tych tytułów jako pretekst, do składania żądań terytorialnych wobec ziem ruskich należących do Rzeczypospolitej.

Po upadku [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwa Bizantyjskiego]] w 1453 roku Wielkie Księstwo Moskiewskie aspirowało do roli spadkobiercy Bizancjum. W 1472 roku wielki książę moskiewski [[Iwan III Srogi]] poślubił [[Zoe Paleolog|Zofię Paleolog]], bratanicę cesarza [[Konstantyn XI Paleolog|Konstantyna XI Dragazesa]] i ostatnią dziedziczkę tronu bizantyjskiego<ref>{{Cytuj|autor=[[Vojeslav Molè|Wojsław Mole]]|tytuł=Sztuka rosyjska do roku 1914|data=1955|miejsce=Wrocław, Kraków|wydawca=Zakład imienia Ossolińskich – Wydawnictwo|s=59|url=http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/sztuka_rosyjska/sztuka_rosyjska.pdf}}</ref>. Jako herb państwa przejęto bizantyjskiego [[Orzeł (symbol)|dwugłowego orła]] oraz wprowadzono bizantyjski ceremoniał dworski. Aspiracje Księstwa Moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako „trzecim Rzymie”. W 1478 roku Iwan III jako pierwszy władca posłużył się tytułem cara wszystkiej Rusi, choć dopiero [[Iwan IV Groźny]] jako pierwszy rosyjskimoskiewski władca został koronowany na cara. Począwszy od Iwana III władcy dotychczasowego Wielkiego Księstwa dążyli do ponownego zjednoczenia całej Rusi, uważali się za spadkobierców tradycji bizantyjskich i posługiwali się tytułem bizantyjskich władców „carów-cesarzy”.

Władza carów rosyjskichmoskiewskich do XVII wieku była ograniczona przez przywileje bojarskie, [[sudiebnik]]i, [[Duma bojarska|Dumę bojarską]] i [[Sobór Ziemski]], a w kwestiach cerkiewnych dodatkowo przez [[Patriarcha Moskwy|patriarchę]] i [[Święty sobór|Święty Sobór]]. Rządy [[Iwan IV Groźny|Iwana Groźnego]] doprowadziły do znacznego osłabienia pozycji bojarskiej względem monarchy i umożliwiły w okresie późniejszym wprowadzenie władzy absolutnej. W 1550 roku pod naciskiem Iwana IV Groźnego wydano nowy [[Sudiebnik Iwana IV|''Sudiebnik'']]. Zmiany polegały na wyjęciu spod jurysdykcji urzędników dzieci bojarskich, stanowiących podporę władzy carskiej. Potomkowie bojarów rosyjskichmoskiewskich mieli odtąd podlegać jedynie carowi, który sprawował nad nimi władzę sądowniczą. W 1555 r. Iwan IV przeprowadził gruntowną reformę systemu prawnego i usprawnił administrację państwa. Rządy Iwana IV, mimo wielu reform wewnętrznych, wyniszczyły kraj. Szczególną rolę odegrała wprowadzona dla złamania opozycji bojarskiej tzw. [[opricznina]] – spowodowała ona ruinę gospodarczą znacznych obszarów Rosji.

Iwan IV prowadził politykę ekspansji. Za jego panowania [[Rosja]] zdobyła [[Kazań]], [[Astrachań]] i zachodnią [[Syberia|Syberię]]. Doprowadzono też do nawiązania kontaktów handlowych z [[Anglia|Anglią]], [[Holandia|Holandią]] i innymi krajami zachodnioeuropejskimi. W 1552 zlikwidował [[Chanat Kazański]]. Uderzył też na państwo [[Kawalerowie mieczowi|Zakonu Kawalerów Mieczowych]] w [[Inflanty|Inflantach]] zdobywając w 1558 [[Tartu|Dorpat]] i [[Narwa (miasto)|Narwę]], rozpoczynając [[wojny inflanckie]]. Kontynuował ekspansję Rosji na wschodnie ziemie [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W czasie [[wojna litewsko-rosyjskamoskiewska 1558-1570|wojny litewsko-rosyjskiejmoskiewskiej 1558-1570]] wojska rosyjskiemoskiewskie zdobyły m.in. [[Połock]] (1563). W 1582 zawarł [[rozejm w Jamie Zapolskim]] z [[Władcy Polski|królem Polski]] [[Stefan Batory|Stefanem Batorym]], kończący [[wojna polsko-rosyjska 1577-1582|wojnę o Inflanty]] toczoną z państwem polsko-litewskim.

Po śmierci Iwana IV Groźnego carem Rosji został jego niepełnoletni syn [[Fiodor I]]. Formalnie rządy w jego imieniu sprawowała matka<ref>Andrzej Andrusiewicz, Dzieje Dymitriad 1602-1614, t. I, II, Warszawa 1990.</ref>, jednakże faktyczną władzę sprawował [[Borys Godunow]]<ref>Andrzej Andrusiewicz Dzieje Dymitriad rozdział I str 75.</ref>, który na [[Sobór Ziemski|Soborze Ziemskim]] został obrany carem. Po jego śmierci carem został [[Fiodor II Borysowicz]]<ref>Andrzej Andrusiewicz Dzieje Dymitriad rozdział I str 73.</ref>. Panował przez dwa miesiące. Został zamordowany razem z rodziną Godunowych przez agentów [[Dymitr Samozwaniec I|Dymitra Samozwańca I]], podającego się za cudownie ocalałego [[Dymitr Iwanowicz (1582-1591)|carewicza Dymitra]], syna [[Iwan IV Groźny|Iwana IV Groźnego]]. Pojawienie się Dymitra Samozwańca I w Rosji było możliwe dzięki wsparciu niektórych polskich magnatów, zakonu jezuitów i papieża, którzy zorganizowali jego wyprawę, zapewnili niezbędne środki i w znacznej mierze kierowali jego polityką<ref>Andrzej Andrusiewicz, Dzieje Wielkiej Smuty, Katowice 1999].</ref>. [[Dymitr Samozwaniec I]] panował w Moskwie przez rok, po czym zginął na skutek antypolskiego powstania wznieconego przez [[bojarzy|bojarów]]. Jego następcą został [[Wasyl IV Szujski]]. Na skutek kryzysu gospodarczego w Rosji doszło za jego panowania do wybuchu [[Powstanie Bołotnikowa|powstania]] chłopskiego [[Iwan Bołotnikow|Iwana Bołotnikowa]]<ref># Tomasz Bohun, Moskwa 1612, Wydawnictwo Bellona 2005 {{ISBN|83-11-10644-4}}.</ref>. Podczas rozruchów społecznych pojawił się [[Dymitr Samozwaniec II]], podający się za cudownie ocalonego [[Dymitr Samozwaniec I|Dymitra Samozwańca I]]. Jego zwolennicy zbrojnie wystąpili przeciwko carowi Szujskiemu. Spowodowało to podpisanie przez Szujskiego sojuszu ze [[Szwecja|Szwecją]] i zrzeczenie się praw do [[Inflanty|Inflant]]. W 1609 [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|roku Rzeczpospolita]] wypowiedziała [[wojna polsko-rosyjska 1609-1618|wojnę Carstwu Ruskiemu]]. W dniu 4 lipca 1610 roku w [[bitwa pod Kłuszynem|bitwie pod Kłuszynem]] na drodze między Smoleńskiem a Moskwą, wojska polsko-litewskie hetmana [[Stanisław Żółkiewski|Stanisława Żółkiewskiego]] rozbiły znacznie liczniejszą rosyjsko-szwedzką armię cara Szujskiego, który schroniwszy się w Moskwie został przez bojarów zdetronizowany. W Moskwie została powołana przez bojarów władza tymczasowa, tzw. siemibojarzczina. W 1610 roku polsko-litewskie oddziały wkroczyły bez walki do [[Moskwa|Moskwy]], bojarzy moskiewscy wydali obalonego wcześniej Wasyla Szujskiego Żółkiewskiemu i zaproponowali koronę carską [[Władysław IV Waza|Władysławowi IV Wazie]] wraz z listą warunków, m.in. przyjęciem prawosławia. Hetman Żółkiewski zawarł w imieniu królewicza umowę z bojarami i zaprzysiągł warunki elekcji pod Moskwą w dniu 27 sierpnia 1610 roku. Niechęć Zygmunta III wobec przyjęcia przez syna prawosławia – co było jednym z rosyjskichmoskiewskich warunków do objęcia tronu carskiego – przekreśliła plany powstania tzw. „unii troistej”, czyli polsko-litewsko-rosyjskiej. Pomimo wcześniejszej detronizacji, 29 października 1611 roku były car [[Wasyl IV Szujski|Wasyl Szujski]] oraz jego bracia, Iwan i Dymitr byli nadal więzieni i zmuszeni do złożenia [[Hołd Szujskich|homagium]], przysięgając na [[Zamek Królewski w Warszawie|Zamku Królewskim w Warszawie]] przed [[Król Polski|Królem Polski]] i [[Wielki Książę Litewski|Wielkim Księciem Litewskim]] Zygmuntem III Wazą, posłuszeństwo i nienaruszalność granicy polsko-rosyjskiej oraz poddanie się po wsze czasy władzy polskiego króla.

W 1682 formalnie carem został Piotr I Wielki. Przez pierwszych 7 lat rządy sprawowała jego siostra [[Zofia Romanowa|Zofia]]. W 1689 na skutek przewrotu przejął pełnię władzy. Jego panowanie przyniosło Rosji rządy absolutystyczne, które odegrały znaczącą rolę w dostosowywaniu kraju do ówczesnego zachodnio-europejskiego systemu społeczno-politycznego<ref>Marian Wilk Piotr I Reformator.</ref>. Okres jego panowania to głównie [[Reformy Piotra Wielkiego|reformy społeczno-gospodarcze]]<ref>{{Cytuj|autor = [[Staffan Skott]]; |tytuł = Romanowowie wczoraj i dziś |data = 1994 |isbn = 83-85272-27-5 |inni = Anna Węgleńska (tłum.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Polczek” |oclc = 749285980}}</ref>: wojska, administracji, gospodarki państwa, oświaty, kultury, [[kalendarz juliański|kalendarza]]. Jedną z najważniejszych zmian był coroczny pobór wojskowy oraz nowy podział administracyjny na [[gubernia|gubernie]], [[prowincja (podział administracyjny)|prowincje]] i [[dystrykt]]y. Za jego panowania Carstwo RosyjskieMoskiewskie uczestniczyło w [[III wojna północna|wojnie północnej]]. Rosja stała się największym państwem w świecie, swoim obszarem trzykrotnie przewyższała pozostałe państwa [[Europa|Europy]]. Ówczesny obszar obejmował tereny [[Eurazja]]tyckie od [[Morze Bałtyckie|Morza Bałtyckiego]] do [[Ocean Spokojny|Oceanu Spokojnego]]. Największa rozbudowa imperium rosyjskiego miała miejsce w XVII wieku. W 1711 car utworzył [[Senat Rządzący]]<ref>Marian Wilk Warszawa : „Książka i Wiedza”, 1975 str. 148.</ref>. W 1712 Piotr I przeniósł stolicę Carstwa Ruskiego do [[Petersburg|Sankt Petersburga]], a w 1721 zmienił nazwę [[państwo|państwa]] na [[Imperium Rosyjskie]]. Przez ostatnie cztery lata panowania nosił tytuł [[imperator]]a, który sobie przyznał.

[[Kategoria:Carstwo RosyjskieMoskiewskie| ]]