Bruzdnice: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
korekta
m WP:SK, drobne techniczne
Linia 15:
'''Bruzdnice''' (''Dinoflagellata'') – [[glony]] zaliczane niegdyś do gromady [[tobołki (glony)|tobołków]], jedna z grup [[Protisty|Protista]]. Większość bruzdnic to organizmy jednokomórkowe, choć czasami można spotkać je w postaci kolonii. Bruzdnice często posiadają pancerzyk składający się z płytek [[celuloza|celulozowych]] oraz dwie [[wić|wici]]. Duża część organizmów należących do klasy ''Dinoflagellata'' to [[endosymbiont]]y [[Koralowce|koralowców]], [[Małże|małży]], [[Meduza|meduz]]. Bruzdnice [[Teoria endosymbiozy|endosymbiotyczne]] pozbawione są płytek celulozowych i wici. Takie bruzdnice zwane są [[zooksantelle|zooksantelami]] (''Zooxanthellae''). Poprzez proces [[Fotosynteza|fotosyntezy]] dostarczają one swojemu gospodarzowi niezbędnych [[Związki organiczne|związków organicznych]]. Te bruzdnice, które nie posiadają zdolności fotosyntezy, najczęściej [[Pasożytnictwo|pasożytują]] na swoim [[gospodarz (biologia)|gospodarzu]].
 
Większość bruzdnic [[Rozmnażanie bezpłciowe|rozmnaża się bezpłciowo]]. U nielicznych grup ''Dinoflagellata'' stwierdzono [[rozmnażanie płciowe]]. [[Chromosom]]y u bruzdnic są trwale skondensowane, nawet wtedy, gdy nie następuje [[mitoza]] lub [[mejoza]]. W istocie procesy mitozy, jak i mejozy u tych protistów, są również nietypowe, np. nie zanika [[błona jądrowa]]. Zaliczane są do [[supergrupa (biologia)|supergrupy]] ''[[Chromalveolata]]''<ref>{{Cytuj pismo|autor=Simpson, Alastair G.B.; Roger, Andrew J|tytuł=The real ‘kingdoms’ of eukaryotes|czasopismo=Current Biology|rok=2004 |oznaczenie=14 |strony=R693-R696 |issn=0960-9822|pmid= 15341755|url= http://www.bi.ku.dk/coursedocs/protister/public/Simpson&Rogers2004.pdf}}</ref>.
 
Bruzdnice są ważnymi producentami w [[ekosystem]]ach morskich. Od czasu do czasu przechodzą eksplozje populacyjne, które są przyczyną ''czerwonych przypływów'' ([[zakwit]]ów). Podczas takich zakwitów, niektóre bruzdnice produkują [[toksyny]], będące przyczyną masowego wymierania [[Ryby|ryb]]. Toksyny te są nieszkodliwe dla [[Ostryga|ostryg]], czy chociażby omułków, żywiących się tymi organizmami. U ludzi, którzy spożyli takie ostrygi, może występować ''paralityczne zatrucie skorupiakowe'', objawiające się niewydolnością układu oddechowego.
 
== Historia ==
W 1753 roku pierwsze bruzdnice zostały opisane przez Henry'ego Bakera jako „żyjątka, które tworzą w wodzie morskiej iskrzące światło<ref>{{Cytuj |autor = Henry Baker |tytuł = Employment for the microscope |data = 1753 |data dostępu = 2019-06-18 |miejsce = London |wydawca = Printed for R. Dodsley |s = 403–406 |url doi= http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.51442 |dostęp = otwarty}}</ref>” i nazwane przez [[Otto Friedrich Müller|Otto Friedricha Müllera]] w 1773 roku<ref>{{Cytuj |autor = Otto Frederich Müller |tytuł = Vermium terrestrium et fluviatilium, seu Animalium Infusoriorum, Helmithicorum et Testaceorum, non marinorum, succincta historia |data = 1773 |data dostępu = 2019-06-18 |miejsce = Havniæ |wydawca = apud Heineck et Faber |s = 34, 135 |url doi= http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.12733}}</ref>. Termin ten wywodzi się z greckiego słowa δῖνος (dinos), oznaczającego „wirowanie”, i {{W języku|la|flagellum}}, zdr. od „bicz”.
 
W latach trzydziestych XIX wieku niemiecki mikroskopista [[Christian Gottfried Ehrenberg]] zbadał wiele próbek wody i [[plankton|planktonu]]u i wyodrębnił kilka rodzajów bruzdnic, których nazwy są nadal stosowane, w tym ''Peridinium'', ''Prorocentrum'' i ''Dinophysis''<ref>{{Cytuj |autor = Christian Gottfried Ehrenberg |tytuł = Beiträge zur Kenntniss der Organisation der Infusorien und ihrer geographischen Verbreitung, besonders in Sibirien |czasopismo = Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin |data = 1830 |data dostępu = 2019-06-18 |miejsce = Berlin |wydawca = Realschul-Buchhandlung |url doi= http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.143632}}</ref>.
 
Te same bruzdnice zostały po raz pierwszy włączone przez [[Otto Bütschli|Otto Bütschliego]]ego w 1885 r. do [[Rząd (biologia)|rzędu]] [[Wiciowce|wiciowców]] o nazwie ''Dinoflagellida''<ref>{{Cytuj |autor = Heinrich Georg Bronn, C. K. Hoffmann |rozdział = Unterabtheilung (Ordnung) Dinoflagellata |tytuł = Dr. H. G. Bronn's Klassen und Ordnungen des Thier-Reichs |data = 1892 |data dostępu = 2019-06-18 |miejsce = Leipzig |wydawca = C.F. Winter |s = 906–1029 |url doi= http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.53417}}</ref>. Botanicy traktowali je jako glony o nazwie ''Pyrrophyta'' lub ''Pyrrhophyta'' („glony ogniste”; gr. ''pyrr(h)os'', ogień, w nawiązaniu do występującej u niektórych gatunków bioluminescencji) lub ''Dinophyta''.
 
== Morfologia ==
Bruzdnice są [[Organizm jednokomórkowy|jednokomórkowe]] i posiadają dwie odmienne wici wychodzące ze strony brzusznej. Jedna wić jest poprzeczna, wstęgowata, a druga podłużna gładka, skierowana ku tyłowi komórki<ref>{{Cytuj |autor = Frank John Rupert Taylor |tytuł = Non-helical transverse flagella in dinoflagellates |czasopismo = Phycologia |data = 1975-03-01 |data dostępu = 2019-06-18 |issn = 0031-8884 |wolumin = 14 |numer = 1 |s = 45–47 |doi = 10.2216/i0031-8884-14-1-45.1 |url = https://doi.org/10.2216/i0031-8884-14-1-45.1}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Paul H. Leblond, Frank John Rupert Taylor |tytuł = The propulsive mechanism of the dinoflagellate transveese flagellum reconsidered |czasopismo = Biosystems |data = 1976-04-01 |data dostępu = 2019-06-18 |issn = 0303-2647 |wolumin = 8 |numer = 1 |s = 33–39 |doi = 10.1016/0303-2647(76)90005-8 |url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0303264776900058}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Gregory Gaines, Frank John Rupert Taylor |tytuł = Form and Function of the Dinoflagellate Transverse Flagellum1 |czasopismo = The Journal of Protozoology |data = 1985 |data dostępu = 2019-06-18 |issn = 1550-7408 |wolumin = 32 |numer = 2 |s = 290–296 |doi = 10.1111/j.1550-7408.1985.tb03053.x |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1550-7408.1985.tb03053.x |język = en}}</ref>. Poprzeczna witka to falista wstążka, w której zewnętrzna krawędź faluje od podstawy do końcówki. Na krawędzi mogą występować proste włoski, które mogą mieć różną długość. Ruch wiciowy napędza komórkę i pozwala jej się obracać.. Podłużna wić ma konwencjonalny wygląd, z niewielką ilością włosów lub bez włosów. Wici znajdują się w powierzchniowych zagłębieniach.
 
Bruzdnice mają złożone pokrycie komórek zwane [[Amfiesma|amfiesmą]], złożone z szeregu błon, spłaszczonych pęcherzyków i struktur pokrewnych<ref>{{Cytuj |autor = Lenita C. Morrill, Alfred R. Loeblich |redaktor = G. H. Bourne, J. F. Danielli, K. W. Jeon |tytuł = Ultrastructure of the Dinoflagellate Amphiesma |data = 1983-01-01 |data dostępu = 2019-06-18 |wolumin = 82 |wydawca = Academic Press |s = 151–180 |doi = 10.1016/s0074-7696(08)60825-6 |url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0074769608608256}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = David L. Spector |autor r = Harald Netzel, Georg Dürr |rozdział = Dinoflagellate cell cortex |tytuł = Dinoflagellates |data = 1984 |data dostępu = 2019-06-19 |isbn = 9780323138130 |miejsce = Orlando |wydawca = Academic Press |oclc = 681524682 |url = https://books.google.pl/books?id=qCcgFximE8oC&pg=PA43}}</ref>.
 
[[Chloroplast|Chloroplasty]]y u większości [[Fotosynteza|fotosyntetycznych]] bruzdnic posiadają trzy błony, co oznacza, że prawdopodobnie powstały one na drodze [[Teoria endosymbiozy|endosymbiozy]] [[Glony|glonów]]. Większość gatunków fotosyntetycznych zawiera chlorofile [[Chlorofil A|a]] i [[Chlorofil c2|c2]], [[Karotenoidy|karotenoid]], [[Β-Karoten|beta-karoten]] oraz grupę [[Ksantofile|ksantofili]]. Pigmenty te nadają wielu wiciowcom charakterystyczny złoty kolor. Komórka bruzdnicy posiada również typowe [[Organellum|organelle]] eukariotyczne, takich jak [[aparat Golgiego]], [[Mitochondrium|mitochondria]], ziarna [[Lipidy|lipidów]] i [[Skrobia|skrobi]]. Niektóre z nich posiadają "oczko", tj. wrażliwą na światło organellę<ref>{{Cytuj |autor = Jeremiah D. Hackett, Donald M. Anderson, Deana L. Erdner, Debashish Bhattacharya |tytuł = Dinoflagellates: a remarkable evolutionary experiment |czasopismo = American Journal of Botany |data = 2004-10 |data dostępu = 2019-06-19 |wolumin = 91 |numer = 10 |s = 1523–1534 |doi = 10.3732/ajb.91.10.1523 |url = http://doi.wiley.com/10.3732/ajb.91.10.1523 |język = en}}</ref>.
 
== Klasyfikacja ==
Wiciowce są protistami, które zostały sklasyfikowane przez [[Międzynarodowy kodeks nomenklatury botanicznej|Międzynarodowy Kodeksu Nomenklatury Botanicznej]] oraz [[Międzynarodowy kodeks nomenklatury zoologicznej|Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej]].
 
Chociaż klasyfikowane jako [[eukarionty]], jądra bruzdnic nie są charakterystycznie eukariotyczne, ponieważ niektóre z nich nie mają [[Histony|histonów]] i [[Nukleosom|nukleosomównukleosom]]ów oraz utrzymują stale skondensowane chromosomy podczas [[Mitoza|mitozy]]. Jądro bruzdnicy zostało nazwane „mezokariotycznym” przez Dodge'a (1966)<ref>{{Cytuj |autor = Karen A. Steidinger, Karl Jangen |tytuł = Dinoflagellates |data = 1997 |data dostępu = 2019-06-18 |isbn = 9780126930184 |wydawca = Elsevier |s = 387–584 |url doi= http://dx.doi.org/10.1016/b978-012693018-4/50005-7}}</ref>, ze względu na posiadanie cech pośrednich między zwiniętymi obszarami DNA prokariotycznych [[Bakterie|bakterii]] a dobrze zdefiniowanym jądrem eukariotycznym<ref>{{Cytuj |autor = Carmelo R. Tomas, Grethe Rytter Hasle |autor r = Karen A. Steidinger, Karl Jangen |rozdział = Dinoflagellates |tytuł = Identifying marine phytoplankton |data = 1997 |data dostępu = 2019-06-19 |isbn = 9780126930184 |miejsce = San Diego |wydawca = Academic Press |oclc = 162128801 |url = https://books.google.com/books?id=8WLABHmo-K8C&pg=PA387}}</ref>.
 
[[Jakob Schiller]] (1931–1937) przedstawił opis wszystkich znanych gatunków, zarówno morskich, jak i słodkowodnych<ref>{{Cytuj |autor = Gustav Lindau, Hans Melchior |tytuł = Klasse: Dinoflagellatae |data = 1926 |data dostępu = 2019-06-18 |isbn = 9783642984419 |miejsce = Berlin, Heidelberg |wydawca = Springer Berlin Heidelberg |s = 172–181 |url doi= http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-99255-1_12}}</ref>. Później [[Alain Sournia]] (1973<ref>{{Cytuj |autor = Alain Sournia |tytuł = Catalogue des espèces et taxons infraspécifiques de Dinoflagellés marins actuels publiés depuis la révision de J. Schiller, I. Dinoflagellés libres |czasopismo = Beihefte zur Nova Hedwigia |data = 1973 |issn = 0078-2238 |wolumin = 48}}</ref>, 1978<ref>{{Cytuj |autor = Alain Sournia |tytuł = Catalogue des espèces et taxons infraspécifiques de dinoflagellés marins actuels publiés depuis la révision de J. Schiller. III. (Complément) |czasopismo = Revue algologique |data = 1978 |issn = 0035-0702 |wolumin = 13 |numer = 1 |miejsce = Paryż |wydawca = Muséum national d'histoire naturelle |s = 3–40}}</ref>, 1982<ref>{{Cytuj |autor = Alain Sournia |tytuł = Catalogue des espèces et taxons infraspécifiques de Dinoflagellés marins actuels publiés depuis la révision de J. SCHILLER IV. (Complément) |czasopismo = Archiv für Protistenkunde |data = 1982-1 |data dostępu = 2019-06-19 |wolumin = 126 |numer = 2 |s = 151–168 |doi = 10.1016/S0003-9365(82)80046-8 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0003936582800468 |język = en}}</ref>, 1990<ref>{{Cytuj |autor = Alain Sournia |tytuł = Catalogue des espèces et taxons infraspécifiques de Dinoflagellés marins actuels publiés depuis la révision de J. Schiller. V (Complément) |czasopismo = Acta Protozoologica |data = 1990 |wolumin = 29 |numer = 4 |s = 321–346 |url = http://rcin.org.pl/Content/12036/WA488_17683_P1825-T29-nr4_AP.pdf#page=53 |dostęp = otwarty}}</ref>, 1993) skatalogował nowe wpisy taksonomiczne opublikowane po Schillerze. Sournia (1986) podał opisy i ilustracje rodzajów morskich wiciowców<ref>{{Cytuj |autor = Alain Sournia, Michel Ricard, Marie-Josèphe Chrétiennot-Dinet |tytuł = Atlas du phytoplancton marin |data = 1986 |data dostępu = 2019-06-19 |isbn = 2222038235 |wolumin = 1 |miejsce = Paris |wydawca = Editions du Centre national de la recherche scientifique |oclc = 15550593}}</ref>. Najnowszy indeks napisał Gómez<ref>{{Cytuj |autor = Fernando Gómez |tytuł = Checklist of Mediterranean Free-living Dinoflagellates |czasopismo = Botanica Marina |data = 2005 |data dostępu = 2019-06-18 |wolumin = 46 |numer = 3 |s = 215–242 |doi = 10.1515/BOT.2003.021 |url = https://www.degruyter.com/view/j/botm.2003.46.issue-3/bot.2003.021/bot.2003.021.xml}}</ref>.
 
== Ekologia ==