Wikipedysta:Volodymyr D-k/brudnopis: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
+
+
Znacznik: Usunięcie całej zawartości strony
Linia 1:
{{Muzeum infobox
|nazwa = Piwnica pod Fortuną
|nazwa ojczysta =
|placówka macierzysta = [[Lubelska Trasa Podziemna|Lubelskiej Trasy Podziemnej]]
|zdjęcie = Lublin, Oddział Miejski PTTK - Kancelaria Miejska - EDUCOM - Galeria Sztuki - fotopolska.eu (214437).jpg
|opis zdjęcia = Kamienica Lubomelskich, w której znajduje się Piwnica pod Fortuną
|państwo = POL
|miejscowość = [[Lublin]]
|adres = Rynek 8
|data założenia = 2012
|data likwidacji =
|zakres zbiorów = [[polichromia|polichromie]]
|wielkość zbiorów =
|powierzchnia ekspozycji =
|dyrektor =
|kustosz =
|kierownik =
|oddziały =
|kod mapy = Lublin
|współrzędne = 51°14′53.01″N 22°34′6.46″E
|opis miejsca = Piwnica pod Fortuną
|commons =
|www = https://teatrnn.pl/piwnica-fortuna/
}}
'''Piwnica pod Fortuną''' (czasem nazywana także Winiarnią pod Fortuną<ref group=uwaga>Zarówno nazwa „winiarnia”, jak i określenie „pod Fortuną”, zostało użyte przez prof. Józefa Edwarda Dutkiewicza w pierwszej pracy na temat polichromii; por. Józef Edward Dutkiewicz, ''Malowidła z XVI w. w tzw. Winiarni w Lublinie'', w: ''Studia renesansowe'', t. 2, red. Michał Walicki, Wrocław 1957, s. 185.</ref>) – placówka [[muzeum|muzealna]] położona w [[Lublin]]ie. Jej siedzibą są piwnice [[Kamienica Lubomelskich|kamienicy Lubomelskich]] przy Rynku 8. Do lutego 2018 roku zarządzała nią Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna; od tego czasu miejscem opiekuje się [[Lubelska Trasa Podziemna]] [[Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”|Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”]]{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=77}}. Piwnica jest placówką całoroczną, czynną codziennie. Wstęp jest płatny{{r|Zwiedzanie}}.
 
Najcenniejszym elementem Piwnicy są późnorenesansowe malowidła, powstałe po roku 1596. Są rzadkim w Polsce przykładem świeckich mieszczańskich malowideł ściennych o tematyce [[emblemat]]ycznej<ref group=uwaga>Stanisław Tworek napisał: „W Polsce nie znamy i nie mamy zachowanych w innych miejscowościach tego rodzaju świeckich dekoracji”; ''Życie kulturalne Lublina w XVI – XVIII wieku'', w: ''Kalendarz Lubelski'', Lublin 1971</ref>.
 
== Charakterystyka przedstawień ==
[[Plik:Płyta na ościeżu kamienicy Lubomelskich w Lublinie.jpg|mały|lewo|Kamienna płyta na ościeżu przejazdu kamienicy z napisem IAN LVBOM, datą 1540, herbem Lubomelskich [[Zadora (herb szlachecki)|Zadora]] oraz nieodczytaną łacińską inskrypcją]]
[[Plik:Hendrick Goltzius - Buona Fortuna.jpg|mały|Rycina Hendricka Goltziusa, przez pewien czas postrzegana jako jeden z możliwych wzorców dla "lubelskiej" Fortuny]]
[[Plik:Winiarnia pod Fortuną.JPG|thumb|Fragment renesansowych polichromii w Winiarni pod Fortuną. Scena "Amor i Wenus" na podstawie ryciny Heinricha Ulricha.]]
Pierwsze wzmianki pisemne o kamienicy Lubomelskich w Lublinie datowane są 1522 rokiem. W 1540 roku Jan Lubomelski przeprowadził istotną przebudowę nieruchomości, świadectwem czego jest widoczna na ościeżu przejazdu kamienna płyta. 35 lat później miasto strawił wielki pożar; nie wiemy jednak, w jakim stopniu ucierpiała w nim kamienica Lubomelskich{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=78-79}}.
 
Pomieszczenie z malowidłami znajduje się na pierwszej kondygnacji piwnic we wschodniej części kamienicy. Kondygnacja jest murowana z [[Wapień|wapienia]]; wnętrza izby są pokryte wapiennym [[tynk]]iem. Pomieszczenie ma 7,10 m długości, 2,7 m szerokości, a wysokość [[Sklepienie kolebkowe|kolebkowego sklepienia]] wynosi 2,45 m{{odn|Dutkiewicz|1957|s=156}}. Ściany i sklepienie piwnicy pokrywają polichromie o łącznej powierzchni 60,57 m<sup>2</sup>{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=81}}.
 
Swoją nazwę piwnica zawdzięcza przedstawieniu [[Fortuna|Fortuny]], znajdującym się na sklepieniu. Naga kobieca postać trzyma w ręku jasną tkaninę, wygiętą wiejącym wiatrem. Stoi na kuli umieszczonej w muszli. Jej łono jest zasłonięte czerwoną, również targaną wiatrem tkaniną{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=82}}.
 
Kompozycja składa się z dziesięciu pól obrazowych (obecnie czytelnych jest tylko dziewięć, być może było ich więcej). Sześć z nich zamkniętych jest w ramach prostokątnych, jedno w [[Tondo|tondzie]], jedno wypełnia stożkowatą kapę kominka, a przedstawienie Fortuny znajdujące się na sklepieniu ujęte jest w dekoracyjną ramę w kształcie owalu. Przestrzeń pomiędzy obrazami wypełnia bogata wić roślinna. Obrazom towarzyszą inskrypcje w kartuszach. Dwie inskrypcje nie są powiązane z obrazami{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=82}}.
 
Według pierwszego konserwatora pomieszczenia, [[Józef Edward Dutkiewicz|Józefa Edwarda Dutkiewicza]], malowidła wykonano „techniką [[Al secco|suchego fresku]] na pobiale wapiennej z domieszką spoiwa organicznego”{{odn|Dutkiewicz|1957|s=158}}, natomiast Małgorzata Podgórska-Makal, która wykonała ostatnią konserwację, napisała, że polichromie stworzono „techniką prawdopodobnie kazeinową (rysunek) oraz techniką klejową (partie koloru)”. Autorka zaznaczyła jednak, że wskutek znacznego zniszczenia oryginalnej warstwy malowideł nie można mieć pewności, jaką technikę zastosował malarz<ref>''Dokumentacja prac konserwatorskich przy polichromii ściennej w pomieszczeniu tzw. winiarni w kamienicy mieszczańskiej w Lublinie, ul. Rynek 8'', opr. Małgorzata Podgórska-Makal, Lublin 2007, s. 11.</ref>.
 
=== Wzory dla polichromii ===
Przez długi czas jedynym obszernym opracowaniem naukowym na temat piwnicy i jej malowideł była praca Józefa Edwarda Dutkiewicza ''Malowidła z XVI w. w tzw. Winiarni w Lublinie'', opublikowana w 1957 roku. Opublikowany w 2018 roku artykuł Urszuli Gulbińskiej-Konopy i Łukasza Konopy ''Odnalezione wzory graficzne późnorenesansowych polichromii w tzw. Piwnicy pod Fortuną w kamienicy Lubomelskich w Lublinie'' rzucił nowe światło na historię malowideł, co pozwoliło zweryfikować ustalenia Dutkiewicza. Sprostowano między innymi tezę, jakoby malowidła powstały za życia właściciela kamienicy Erazma Lubomelskiego (zmarł w 1586 r.), i przesunięto prawdopodobny czas ich powstania na początek XVII w.{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=79}}
 
Obecnie wiadomo, że siedem scen znajdujących się na ścianach piwnicy zostało namalowanych na podstawie rycin z książki emblematycznej ''Emblemata saecularia...'' autorstwa [[:en:Johann Theodor de Bry|Johanna Theodora]] i Johanna Israela de Bry, po raz pierwszy opublikowanej w 1596 r. we Frankfurcie nad Menem, a dwie zostały oparte na miedziorytach autorstwa Heinricha Ulricha z Norymbergi. Na podstawie tych źródeł można przyjąć, że rok 1596 stanowi ''[[terminus post quem]]'' dla dekoracji malarskiej{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=86, 88}}. Sceny zaczerpnięte z dzieła braci de Bry to: ''Heracletus et Democritus'' (''Heraklit i Demokryt''), ''Arbor virginifera'' (dosł. ''Drzewo pannonośne''), ''Trutina nupturientium'' (''Rada dla mających zawrzeć małżeństwo'' albo ''Waga mających zawrzeć małżeństwo''), ''Connubia coeca'' (''Ślepe małżeństwo''), ''Speculum morosophum'' (dosł. ''Lustro głupiomądrych''), ''Simia rugata'' (''Małpa w kryzie''), ''Amor vincit omnia'' (''Miłość wszystko zwycięża''){{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=89}}. Na podstawie grafik Heinricha Ulricha namalowano umieszczoną w tondzie scenę przedstawiającą Amora i Wenus{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=105-106}} oraz postać Fortuny stojącej na kuli umieszczonej w muszli. Zapewne z ryciny przedstawiającej Fortunę pochodzi również towarzysząca jej inskrypcja autorstwa [[:de:Cornelius Schonaeus|Corneliusa Schonaeusa]], której brzmienie jest następujące{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=85}}:
{| class="wikitable"
|-
! Tekst po łacinie !! Tłumaczenie na polski
|-
| <poem>''IN FORTUNAE MOBILITATEM
Instabili tumidum veluti mare fluctuat aestu,
Sic levis infido fallit Rhamnusia vultu.
Nemo igitur rebus fidat sublatus opimis,
Sed vaga spernantur dubiae ludibria Sortis''</poem> || <poem>''NA ZMIENNOŚĆ FORTUNY
Tak jak wzburzone morze faluje niepewnym pływem,
Tak kapryśna [[Nemezis|Rhamnusia]] zwodzi wiarołomnym obliczem.
Niech zatem nikt wywyższony [u władzy] nie pokłada ufności w dobrobycie,
Lecz niech odrzucone zostaną niepewne igraszki zmiennego losu''</poem>
|-
|}
 
== Historia pomieszczenia ==
Wydrapana na jednej ze ścian data „1679” pozwala przypuszczać, że w drugiej połowie XVII wieku miejsce to było jeszcze odwiedzane. Data ta może być jednocześnie traktowana jako ''[[terminus ante quem]]'' dla powstania malowideł. W 1782 roku właściciel kamienicy Franciszek Makarewicz w trakcie remontu kamienicy prawdopodobnie zamurował okno i wejście znajdujące się od strony Rynku, co może świadczyć o tym, że piwnica zmieniła swoją funkcję. Prawdopodobnie od tego momentu zaczyna się okres najpoważniejszego niszczenia polichromii.
 
W 1901 roku o malowidłach przypomniała Maria Ronikierowa w przewodniku po Lublinie<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Ronikierowa | imię = Maria | tytuł = Ilustrowany przewodnik po Lublinie | miejsce = Warszawa | data = 1901 | strony = 202 | data dostępu = 02.08.2019 | url = https://polona.pl/item/ilustrowany-przewodnik-po-lublinie-cz-2,OTMyMDI5Njk/76/#info:metadata}}</ref>:
{{Cytat|W piwnicach na ścianach są ślady malowideł i napisów, w językach: łacińskim i niemieckim. Była tu winiarnia, w której bawiła się palestra, z leżącego naprzeciwko trybunału, i kupcy na jarmarki zjeżdżający.}}
 
Wskutek długotrwałego pozbawienia pomieszczenia wentylacji i, co za tym idzie, zawilgocenia ścian, część malowideł przyszła w bardzo zły stan. Nie sprzyjał zachowaniu zabytku sposób wykorzystania piwnicy: tak, w latach 30. XX wieku magazynowano tu jabłka. Powierzchnia malowana na wysokości ok. 1 m od posadzki została całkowicie zniszczona{{odn|Dutkiewicz|1957|s=166-167}}. Wpłynęło to na późniejszą, miejscami błędną, rekonstrukcję<ref group=uwaga>Na przykład, na ścianie wschodniej znajduje się przedstawienie czterech postaci pod drzewem. Wśród nich jest młoda kobieta o odsłoniętej prawej piersi, ale wg ustaleń z 2018 roku pierwotnie miał to być ubrany mężczyzna w dojrzałym wieku; Gulbińska-Konopa i Konopa 2018, s. 100-102.</ref> oraz interpretację przedstawień{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=80}}.
 
Pierwszą konserwację przeprowadzono w latach 1937–1939 pod kierunkiem Józefa Edwarda Dutkiewicza, ówczesnego miejskiego konserwatora zabytków. W ramach tych prac przywrócono wejście do piwnic od Rynku oraz okno w Winiarni, a znajdujące się w katastrofalnym stanie polichromie podklejono i wzmocniono. Konserwacji nie dokończono ze względu na wybuch wojny{{odn|Dutkiewicz|1957|s=167-168}}.
 
Z powodu obecnego wśród inskrypcji napisu w języku niemieckim, malowidłami zainteresowały się niemieckie władze okupacyjne. Podczas prac przeprowadzonych w 1942 roku polichromie zostały odgrzybione, oczyszczone z kurzu i brudu oraz przemalowane{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=81}}.
 
Po II wojnie światowej sąsiadujące pomieszczenia i sama Winiarnia kilka razy zmieniały użytkowników. Funkcjonowała tu siedziba klubu studenckiego, punkt fotograficzny, gabinet fryzjerski, galeria sztuki „[[Galeria Labirynt|Labirynt]]”, restauracja „Piwnica pod Fortuną”, antykwariat oraz multimedialna ekspozycja dotyczącą historii miasta "Piwnica pod Fortuną – multimedialna historia Lublina". Zła izolacja kamienicy i wynikająca stąd wilgoć były stałym zagrożeniem dla malowideł, stąd konieczność kolejnych zabiegów konserwatorskich, które przeprowadzono w latach: 1960, 1974, 1982, 1998-1999 oraz 2007{{odn|Gulbińska-Konopa|Konopa|2018|s=81}}<ref>''Dokumentacja prac konserwatorskich przy polichromii ściennej w pomieszczeniu tzw. winiarni w kamienicy mieszczańskiej w Lublinie, ul. Rynek 8'', opr. Małgorzata Podgórska-Makal, Lublin 2007, s. 11.</ref>.
 
=== Instytucja muzealna ===
Placówka powstała w 2012 roku. Jej siedzibą jest zespół piwnic, w jednej z których znajdują się późnorenesansowe polichromie.
 
W latach 2012–2018 w Piwnicy prezentowana była [[multimedia]]lna ekspozycja, poświęcona historii Lublina. W dziesięciu salach prezentowane były następujące wystawy: centrum i peryferia; dom [[mieszczaństwo|mieszczański]] z przełomu XVI/XVII wieku i jego życie; życie duchowe/skrzyżowanie kultur i religii (3 sale: [[katolicyzm|katolicy]] i [[Protestantyzm|protestanci]], [[Prawosławie|prawosławni]], [[Judaizm|żydzi]]); [[Trybunał Główny Koronny w Lublinie|Trybunał]]/Podziemia i mroki; ulica lubelska; Lublin przemysłowy – II połowa XIX wieku; sala z malowidłami{{r|Piwnica}}{{r|MMLublin}}.
 
Od wiosny 2018 roku trwają prace nad nową ekspozycją. W tym czasie zwiedzającym udostępniane są jedynie zabytkowe malowidła{{r|zmieniamy się}}.
 
== Uwagi ==
{{Uwagi}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="Piwnica">
{{Cytuj stronę |url = http://www.piwnica.lublin.eu/ | tytuł = Piwnica pod Fortuną | data dostępu = 2015-03-28 | autor = | opublikowany = www.piwnica.lublin.eu | praca = | data = | język = pl}}</ref>
<ref name="Zwiedzanie">
{{Cytuj stronę |url = https://teatrnn.pl/piwnica-fortuna/zwiedzanie/| tytuł = Zwiedzanie i cennik | data dostępu = 2019-08-22 | autor = | opublikowany = Piwnica pod Fortuną | praca = | data = | język = pl}}</ref>
<ref name="MMLublin">
{{Cytuj stronę |url = http://lublin.naszemiasto.pl/artykul/piwnica-pod-fortuna-muzeum-inne-niz-wszystkie,2741396,art,t,id,tm.html | tytuł = Piwnica pod Fortuną. Muzeum inne niż wszystkie | data dostępu = 2019-08-22 | autor = Mariusz Rudnicki | opublikowany = www.mmlublin.pl | praca = | data = 2013-11-24 | język = pl}}</ref>
<ref name="zmieniamy się">
{{Cytuj stronę |url = http://www.piwnica.lublin.eu/pl/news/view/137 | tytuł = Zmieniamy się dla Państwa | data dostępu = 2018-05-22 | archiwum = https://web.archive.org/web/20180522181350/http://www.piwnica.lublin.eu/pl/news/view/137 | zarchiwizowano = 2018-05-22| autor = | opublikowany = www.piwnica.lublin.eu | praca = | data = | język = pl}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj pismo | odn = tak | nazwisko = Dutkiewicz | imię = Józef Edward | tytuł = Malowidła z XVI w. w tzw. Winiarni w Lublinie | czasopismo = Studia renesansowe | odpowiedzialność = red. [[Michał Walicki]] | wydanie = Wrocław | wolumin = T. II | strony = 134-211 | data = 1957}}
* {{Cytuj pismo | autor = Henryk Gawarecki | tytuł = O malowidłach w winiarni „Pod Fortuną” w Lublinie | czasopismo = Kalendarz Lubelski | data = 1977 | url = http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/Content/9312/O_malowidlach_w_winiarni_Pod_Fortuna_w_Lublinie.pdf}}
* {{Cytuj pismo | odn = tak | nazwisko = Gulbińska-Konopa | imię = Urszula | nazwisko2 = Konopa | imię2 = Łukasz | tytuł = Odnalezione wzory graficzne późnorenesansowych polichromii w tzw. Piwnicy pod Fortuną w kamienicy Lubomelskich w Lublinie | czasopismo = Tabularium Historiae | wolumin = T. III | strony = 77-112 | data = 2018}}
* {{Cytuj pismo | autor = Stanisław Tworek | tytuł = Życie kulturalne Lublina w XVI – XVIII wieku | czasopismo = Kalendarz Lubelski | data = 1971 | url = http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/Content/9275/Zycie_kulturalne_Lublina_Tworek.pdf}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = https://teatrnn.pl/piwnica-fortuna/wzory-graficzne-dla-kompozycji-w-piwnicy-pod-fortuna/ | tytuł = Wzory graficzne dla kompozycji w Piwnicy pod Fortuną | autor = Łukasz Konopa | opublikowany = Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” | data dostępu = 2019-08-22}}
 
{{Muzea w Lublinie}}
 
[[Kategoria:Muzea gminne i miejskie
[[Kategoria:Muzea historyczne w Polsce
[[Kategoria:Muzea w Lublinie|Piwnica pod Fortuną w Lublinie
[[Kategoria:Podziemne trasy turystyczne w Polsce
[[Kategoria:Zabytki w Lublinie
[[Kategoria:Malarstwo renesansu