Wersja z 00:00, 18 wrz 2019 edytuj XaxeLoled (dyskusja \| edycje) Operatorzy filtru nadużyć, Redaktorzy, Administratorzy 35 750 edycji m drobne techniczne ← poprzednia edycja		Wersja z 18:34, 3 paź 2019 edytuj anuluj edycję MBi (dyskusja \| edycje) 30 038 edycji drobne redakcyjne, wikizacja, jęz. następna edycja →
Linia 1: __notoc__ [[Plik:Northern icesheet hg.png\|mały\|Maksymalny zasięg lądolodu [[plejstocen\|plejstoceńskiego]] na półkuli północnej]] '''Lądolód''' – pokrywa lodowa o znacznej grubości, zajmująca powierzchnię liczącą tysiące kilometrów kwadratowych. Tworzy lekko wypukłą tarczę zbudowaną ze ~~śniegu~~[[śnieg]]u i [[Lód\|lodu]], rozpływającą się na boki pod wpływem własnego ciężaru. Lądolód może osiągać [[miąższość]] do 4000 m – obecnie tak gruba jest ~~antarktydzka~~ [[Dome A\|kopuła A]] na [[Antarktyda\|Antarktydzie]]. == Występowanie i charakter == Obecnie na półkuli południowej lądolód występuje na Antarktydzie (13,3 mln km²), amniejszy na[[Lądolód Patagoński Południowy\|fragment lądolodu zachował się w Patagonii]] (16,8 tys. km²). Na półkuli północnej znajduje się [[lądolód grenlandzki]] (1,7 mln km²)<ref>[http://www.grida.no/publications/other/ipcc_tar/?src=/climate/ipcc_tar/wg1/412.htm#tab113 ''Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis'' na www.grida.no (ang.)]</ref>; ~~mniejszy [[Lądolód Patagoński Południowy\|fragment lądolodu zachował się w Patagonii]] (16,8 tys. km²).~~ Dla porównania lądolód [[plejstocen\|plejstoceński]] (występował także na terenie obecnej [[Polska\|Polski]]) przekroczył 30 mln km² powierzchni, a suma powierzchni wszystkich współczesnych [[lodowiec\|lodowców]] (poza Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie 200 tys., w Himalajach 33 tys., w Stanach Zjednoczonych 75 tys. km²).▼ ▲Dla porównania lądolód [[plejstocen\|plejstoceński]] (występował także na terenie obecnej Polski) przekroczył 30 mln km² powierzchni, a suma powierzchni wszystkich współczesnych [[lodowiec\|lodowców]] (poza Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie 200 tys., w Himalajach 33 tys., w Stanach Zjednoczonych 75 tys. km²). == Formowanie się lądolodu == Poniższy opis przedstawia ~~początek~~proces formowania lądolodu, a także każdego lodowca. Poszczególne fazy można opisać następująco: * wskutek panujących warunków klimatycznych śnieg nie topi się całkowicie w czasie lata i ulega nagromadzeniu, a pod ciężarem warstw górnych warstwy dolne ulegają sprasowaniu do postaci [[firn]]u, by w końcu stać się [[Lód firnowy\|lodem firnowym]] * gdy miąższość pokrywy lodowej zbliża się do 50 metrów, lodowiec zaczyna się rozszerzać na boki („postępować”) Linia 18 ⟶ 17: == Formy polodowcowe == W krajobrazie ukształtowanym przez lądolód wyróżnia się formy polodowcowe powstałe w wyniku działalności [[Erozja lodowcowa\|erozyjnej]] oraz [[Akumulacja (geologia)\|akumulacyjnej]]. === Działalność erozyjna === * [[pradolina\|pradoliny]] – szerokie doliny utworzone w czasie dłuższego postoju lądolodu; płynęły nimi wody pochodzące z topnienia lodu * [[rynna polodowcowa\|rynny polodowcowe]] – długie i wąskie zagłębienia terenu powstałe na skutek przesuwania się lodowca lub działalności [[Erozja wodna\|erozyjnej]] wód płynących wewnątrz lub pod lądolodem * [[jezioro rynnowe\|jeziora rynnowe]] – jeziora powstałe w rynnach po stopnieniu lądolodu * [[jezioro morenowe\|jeziora morenowe]] – jeziora powstałe w zagłębieniach [[Morena denna\|moreny dennej]] i [[Morena czołowa\|czołowej]] lub w zagłębieniach międzymorenowych wypełnionych wodą * [[graniak]]i – bloczki o wygładzonych ścianach i 2-3 ostrych krawędziach, oszlifowane wskutek tarcia niesionych przez wiatr [[okruch]]ów skalnych ([[korazja]]), powstałe w [[Strefa peryglacjalna\|strefie peryglacjalnej]] (na przedpolu lądolodu) * [[wygład lodowcowy\|wygłady lodowcowe]] – występują m. in. w [[Skandynawia\|Skandynawii]], skąd nasuwał się lądolód na tereny Polski === Działalność akumulacyjna === * [[morena czołowa\|moreny czołowe]] – podłużne pasy wzniesień powstałe podczas postoju lodowca z nagromadzenia materiału „uwalnianego” z topniejącego czoła lądolodu, tworzą równoległe do czoła lodowca wały * [[morena denna]] – zmiennej grubości warstwa materiału skalnego transportowanego i osadzanego przez lodowiec, składającego się z [[głaz]]ów, [[żwir]]ów, [[piasek\|piasków]] i [[glina\|gliny]], powstaje pod lodowcem, tworzy falistą równinę * [[sandr]]y – rozległe stożki napływowe utworzone ze żwiru i piasku, osadzane przez wody pochodzenia lodowcowego przed czołem lodowca; w Polsce występują na w [[Bory Tucholskie\|Borach Tucholskich]] * [[kem (geomorfologia)\|kemy]] i [[oz (geomorfologia)\|ozy]] – wzniesienia związane z działalnością wód podlodowcowych * [[głaz narzutowy\|głazy narzutowe]] (eratyki) – duże fragmenty skał naniesione przez lodowiec, czasami rozbite wzdłuż równych płaszczyzn na części w wyniku erozji, są to [[granit]]y czerwone ([[granit rapakiwi]]), [[granitognejs]]y, [[gnejs]]y i inne [[skały metamorficzne]] * [[less]]y – żółte skały osadowe pochodzenia [[osady eoliczne\|eolicznego]] powstające w suchym klimacie na przedpolu lądolodu, z której powstały żyzne [[Gleba\|gleby]] ([[czarnoziemy]]); w Polsce występuje np. na [[Wyżyna Lubelska\|Wyżynie Lubelskiej]] {{Siostrzane projekty

Lądolód: Różnice pomiędzy wersjami