Bunt na HMS Bounty: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
m Bot poprawia linki do disambigów
Linia 4:
'''Bunt na HMS Bounty''' – rebelia na pokładzie okrętu [[Royal Navy]] {{HMS|Bounty}}, do której doszło na południowym [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]] 28 kwietnia 1789 roku. Załoga, której przewodził porucznik [[Fletcher Christian]], przejęła kontrolę nad okrętem i zmusiła kapitana, [[William Bligh|Williama Bligha]] wraz z osiemnastoma innymi do opuszczenia „Bounty” w [[Łódź ratunkowa|łodzi okrętowej]]. Buntownicy zawrócili do [[Tahiti]], a następnie pożeglowali ku wyspie [[Pitcairn]]; tymczasem Bligh, czego się nie spodziewali, przepłynął 3500 [[Mila morska|mil morskich]] (dalej Mm), osiągając w końcu bezpieczną przystań, co pozwoliło rozpocząć proces poszukiwania rebeliantów celem oddania ich w ręce wymiaru sprawiedliwości.
 
W roku 1787 „Bounty” opuścił Anglię wysłany na Tahiti z misją zebrania i przetransportowania sadzonek [[Chlebowiec|drzewa chlebowego]] do [[Karaiby|Indii Zachodnich]]. Pięciomiesięczny postój na Tahiti, w czasie którego wielu członków załogi mieszkało na wyspie wchodząc w zażyłe kontakty z [[Polinezja|Polinezyjczykami]], doprowadził do rozprzężenia dyscypliny. Wzajemne stosunki Bligha i załogi pogarszały stosowane przezeń coraz cięższe kary, a także krytykowanie i obrzucanie obelgami, których głównym celem był Christian. Około trzy tygodnie po opuszczeniu Tahiti przez „Bounty” Christian wywołał rebelię na okręcie, w wyniku której kapitan [[William Bligh|Bligh]] i osiemnastu innych zmuszeni zostali do opuszczenia „Bounty” w [[Łódź ratunkowa|łodzi okrętowej]].
 
W kwietniu 1790 roku, po powrocie Bligha do Anglii, [[Admiralicja brytyjska]] wysłała w morze [[Fregata (okręt)|fregatę]] [[HMS Pandora (1779)|HMS „Pandora”]] z zadaniem ścigania buntowników. Czternastu schwytano na Tahiti i uwięziono na pokładzie „Pandory”, po czym bezskutecznie poszukiwano śladów grupy Christiana. W drodze powrotnej do Anglii „Pandora” rozbiła się na [[Wielka Rafa Koralowa|Wielkiej Rafie Koralowej]] u wschodnich wybrzeży [[Australia|Australii]], w wyniku czego życie straciło 31 członków załogi i czterech więźniów z „Bounty”. Dziesięciu pozostałych dowieziono w czerwcu 1792 roku do Anglii i postawiono przed [[Sądownictwo wojskowe|sądem wojskowym]]; czterech uniewinniono, trzech ułaskawiono, a trzech powieszono.
 
Odkrycia kryjówki na Pitcairn dokonano dopiero w 1808 roku, gdy przy życiu był już tylko jeden buntownik, [[John Adams (buntownik)|John Adams]]. Wszyscy pozostali, w tym także Christian, pozabijali się wzajemnie lub też zginęli z rąk towarzyszących im Polinezyjczyków. Przeciwko Adamsowi nie podjęto żadnych czynności prawnych. W XXI wieku na wyspie nadal żyją potomkowie buntowników i ich tahitańskich towarzyszek.

Ogólnie akceptowany wizerunek Bligha jako apodyktycznego potwora i Christiana jako tragicznej ofiary zbiegu okoliczności, spopularyzowany przez znane ekranizacje, został na przełomie XX i XXI wieku podważony przez historyków, którzy starali się przedstawić znacznie sympatyczniejszy obraz dowódcy [[Żaglowiec|żaglowca]].
 
== Tło wydarzeń ==
Linia 21 ⟶ 23:
Za zgodą Banksa dowództwo ekspedycji powierzono kapitanowi Williamowi Blighowi{{odn|Alexander|2003|s=43}}, który nabrał doświadczenia biorąc udział w trzeciej podróży Jamesa Cooka (1776–1780) na pokładzie [[HMS Resolution (1771)|HMS „Resolution”]] jako [[żaglomistrz]] i naczelny nawigator<ref group=uwaga>Na ostatnim odcinku podróży odbywanej już bez Cooka, który zginął na Hawajach w 1778 roku {patrz: {{odn|ref=nie|Darby|2004}}).</ref>{{odn|Darby|2004}}{{odn|McKinney|1999|s=7–12}}. Bligh urodził się w [[Plymouth]] w roku 1754, w rodzinie o silnych morskich i wojskowych tradycjach – admirał [[Richard Rodney Bligh]] był jego dalekim kuzynem{{odn|Alexander|2003|s=43}}{{odn|Darby|2004|s=}}. Wezwanie do służby na okręcie Cooka było dla 21-latka ogromnym zaszczytem, jednakże Bligh – mimo że uhonorowano go np. nazwą rafy w [[Zatoka Alaska|Zatoce Alaskańskiej]]{{odn|Waldman|Wexler|2004|s=63}} – uważał, że jego wkład nie został właściwie oceniony w oficjalnym sprawozdaniu ekspedycji{{odn|Frost|2004|s=}}.
 
W roku 1783, wraz z zakończeniem [[wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych|rewolucji amerykańskiej]], marynarka brytyjska poddana została redukcji, a Bligh znalazł się na lądzie z połową uposażenia{{odn|Alexander|2003|s=47}}. Po pewnym okresie bezczynności Bligh zatrudnił się tymczasowo w marynarce handlowej i w roku 1785 został kapitanem statku „Britannia”, którego właścicielem był wuj jego żony, Duncan Campbell{{odn|Hough|1972|s=58–59}}. Bligh objął prestiżowe stanowisko na „Bounty” 16 sierpnia 1787 roku ze znaczną stratą finansową; jego kapitański żołd, wynoszący 4 [[szyling]]i dziennie (70 funtów rocznie) kontrastował wyraźnie z 500-funtową pensją roczną pobieraną przezeń jako dowódcą „Britannii”. Ze względu na brak na „Bounty” oficerów młodszych Bligh musiał pełnić również funkcję płatnika{{odn|Hough|1972|s=66–67}}{{odn|Alexander|2003|s=73}}. Rozkazy, jakie otrzymał, nakazywały mu wejść na Pacyfik z opłynięciem przylądka [[Horn (przylądek)|Horn]], a następnie po zgromadzeniu sadzonek chlebowca, pożeglować na zachód przez [[Cieśnina Torresa|Cieśninę Endeavour]] i – przecinając [[Ocean Indyjski]] i [[Ocean Atlantycki|Atlantycki]] – do Indii Zachodnich. Tym samym „Bounty” pod jego dowództwem miał opłynąć glob, co wówczas uchodziło za ogromny wyczyn, a kapitan, który zdołał tego dokonać, mógł liczyć na awanse, zaszczyty i wyróżnienia w przyszłości{{odn|Alexander|2003|s=48}}.
 
=== Załoga ===
Załoga „Bounty” składała się z 46 ludzi, z czego stanowiło 44 marynarzy Royal Navy (w tym Bligh) i dwóch cywilnych [[Botanika|botaników]]. Blighowi podlegali bezpośrednio [[Chorąży marynarki|chorążowie]] (dalej nazywani oficerami), wyznaczeni przez [[Navy Board]], a na ich czele stał porucznik-żaglomistrz [[John Fryer (marynarz)|John Fryer]]{{odn|McKinney|1999|s=164–166}}. [[Podoficer]]ami pokładowymi byli: [[Bosman okrętowy|bosman]], [[lekarz|chirurg okrętowy]], [[cieśla]] i [[artyleria okrętowa|działomistrz]]{{odn|Alexander|2003|s=51}}. Obok dwóch [[bosmanmat]]ów i dwóch [[midszypmen]]ów było kilku honorowych midszypmenów – tzw. „młodych dżentelmenów” – ubiegających się o stopnie oficerskie. Na liście załogi figurowali jako zwykli marynarze, ale zajmowali kwatery wspólnie z midszypmenami i byli równo z nimi traktowani{{odn|Hough|1972|s=74}}.
 
Większość załogi Bligh dobierał osobiście, bądź też rekomendowali ich wpływowi zleceniodawcy. Artylerzysta William Peckover i zbrojmistrz Joseph Coleman pływali z Cookiem i Blighem na HMS „Resolution”{{odn|Alexander|2003|s=56}}; kilku innych służyło ostatnio pod Blighem na „Britannii”. Wśród nich był 23-letni Fletcher Christian pochodzący z bogatej, [[Cumberland (Anglia)|cumberlandzkiej]] rodziny o korzeniach sięgających wczesnego średniowiecza. Christian wybrał karierę marynarza zamiast prawniczej, którą zalecała rodzina{{odn|McKinney|1999|s=20–22}}. Dwukrotnie towarzyszył Blighowi w rejsach do Indii Zachodnich, w czasie których tworzyli zgrany zespół, a Christian stał się znakomitym nawigatorem{{odn|Hough|1972|s=75–76}}. Christian pragnął służyć na „Bounty”, nawet bez zapłaty, jako jeden z wyżej wspomnianych „młodych dżentelmenów”{{odn|Dening|1992|s=70}}; Bligh przyznał mu pobory oficerskie{{odn|Hough|1972|s=75–76}}. Innym młodym człowiekiem, rekomendowanym Blighowi, był 15-letni [[Peter Heywood]], z tego samego rodu i daleki krewny Christiana. Heywood w wieku 14 lat porzucił szkołę i rok służył na okręcie HMS „Powerful”, jednostce szkolnej w Plymouth{{odn|Alexander|2003|s=63–65}}. Polecił go Blighowi Richard Betham, przyjaciel Heywoodów, a jednocześnie ojciec chrzestny Bligha{{odn|Hough|1972|s=74}}.
Linia 186 ⟶ 188:
15 października 1787 roku „Bounty” opuścił Deptford kierując się ku kotwicowisku [[Spithead]] u wyspy [[Wight]] na kanale [[La Manche]], gdzie miał oczekiwać na dalsze rozkazy{{odn|Hough|1972|s=78}}{{odn|McKinney|1999|s=180}}. Złe warunki pogodowe opóźniały przybycie do Spithead aż do 4 listopada. Bligh chciał ruszać jak najszybciej, by osiągnąć Przylądek Horn przed końcem krótkiego lata półkuli południowej{{odn|Alexander|2003|s= 70–71}}, ale Admiralicja nie dała mu jednak pierwszeństwa i kazała czekać na rozkazy przez kolejne trzy tygodnie. Gdy wreszcie, 28 listopada, „Bounty” ostatecznie ruszył, napotkał przeciwne wiatry i nie był w stanie opuścić Spithead przed 23 grudnia{{odn|Alexander|2003|s=72–73}}{{odn|Hough|1972|s=78–80}}. Stojąc wobec konieczności opłynięcia Przylądka Horn w wyjątkowo niesprzyjających warunkach, Bligh uzyskał zezwolenie Admiralicji na skorzystanie, jeśli to będzie konieczne, z alternatywnej marszruty ku Tahiti wokół [[Przylądek Dobrej Nadziei|Przylądka Dobrej Nadziei]]{{odn|McKinney|1999|s=25–26}}.
 
Gdy tylko okręt ruszył w rejs i uporządkowane zostały wszystkie sprawy bieżące, Bligh zaprowadził ścisły regulamin Cooka odnośnie higieny i diety. Jak wyjaśnia historyk Sam McKinney, Bligh wymuszał stosowanie się doń „z fanatyczną gorliwością, ciągle prychając i stękając na temat czystości na statku i żywności serwowanej załodze”{{odn|McKinney|1999|s=13–14, 28}}. Zmienił uświęcony tradycją rozkład [[wachta|wacht]] dziennych i nocnych, skracając go z czterech do trzech tak, że po każdych czterech godzinach służby następowało osiem godzin wypoczynku{{odn|Hough|1972|s=83}}. Dla zapewnienia załodze ćwiczeń i rozrywki wprowadził regularne sesje muzyczne i taneczne{{odn|Hough|1972|s=88}}. Z listów Bligha do Campbella i Banksa przebija jego samozadowolenie; nie miał okazji wprowadzać kar, ponieważ, jak pisał: „I– „i ludzie i oficerowie łagodni, życzliwie usposobieni, radośni i zadowoleni, co wszystkim dobrze służy”{{odn|Alexander|2003|s=86}}. Jedyny cień, jaki zdaniem Bligha padał na ten odcinek podróży, było zachowanie chirurga, Thomasa Huggana, który „okazał się leniwym, brudnym pijaczyną”{{odn|Hough|1972|s.=88}}.
 
Od samego początku wyprawy Bligh utrzymywał ciepłe stosunki z Christianem, traktując go w sposób wskazujący, że to raczej on, nie Fryer, jest zastępcą Bligha{{odn|Alexander|2003|s=79}}{{odn|Bligh|1792|s=25}}<ref group=uwaga>Przykładem tego szacunku Bligha dla Christiana we wczesnym okresie podróży był incydent na [[Teneryfa|Teneryfie]], gdzie „Bounty” zatrzymał się na okres od 5 do 11 stycznia. Po przybyciu Bligh wysłał Christiana na brzeg, jako reprezentanta okrętu, by złożył wyrazy szacunku gubernatorowi wyspy (patrz: {{odn|ref=nie|McKinney|1999|s=31}}).</ref>. 2 marca Bligh formalnie zatwierdził pozycję Christiana, awansując go do stopnia [[Lejtnant|Acting Lieutenant]]{{odn|Bligh|1792|s=25}}{{odn|Alexander|2003|s=86–87}}{{odn|McKinney|1999|s=31}}<ref group=uwaga>To nie był rzeczywisty awans, ale dawał Christianowi zakres władzy porucznika na okres wyprawy i znacznie zwiększał jego szanse po powrocie na promowanie przez Admiralicję do stopnia porucznika marynarki (patrz: {{odn|ref=nie|McKinney|1999|s=31}}).</ref>. Fryer nie okazał wprawdzie niezadowolenia z awansu młodszego kolegi, jednak jego stosunki z Blighiem od tego momentu uległy wyraźnemu pogorszeniu{{odn|Hough|1972|s=87}}. Tydzień później Bligh, na skutek nalegań Fryera, skazał na karę chłosty [[Matthew Quintal]]a, który otrzymał 12 batów za „zuchwalstwo i buntownicze zachowanie”{{odn|Bligh|1792|s=27}}, co przekreśliło nadzieje Bligha na podróż wolną od kar{{odn|Dening|1992|s=22}}.
 
2 kwietnia, gdy „Bounty” zbliżał się do Przylądka Horn, rozpoczął się okres gwałtownych nawałnic i wysokich sztormowych fal, które – jak pisał Bligh – „przekraczały wszystkie, jakie dotąd widziałem... ze szkwałami, gradobiciem i oblodzeniem”{{odn|Bligh|1792|s=30}}. Wiatr spychał okręt w tył; 3 kwietnia był dalej na północ niż tydzień wcześniej{{odn|Alexander|2003|s= 90}}. Raz za razem próbował Bligh zmusić okręt do pokonania sztormu, ale za każdym razem ponosił klęskę. 17 kwietnia powiadomił wyczerpaną załogę, że ocean ich pokonał, w związku z czym będą musieli zawrócić i skierować się ku Przylądkowi Dobrej Nadziei – „ku wielkiej radości wszystkich na pokładzie”, odnotował Bligh{{odn|Bligh|1792|s=33}}.
 
=== Z Afryki na Pacyfik ===
[[Plik:William Hodges - Tahitian War Galleys in Matavai Bay, Tahiti - Google Art Project.jpg|thumb|Zatoka Matavai na Tahiti, malował William Hodges w 1776 roku]]
24 maja 1788 roku „Bounty” zakotwiczylzakotwiczył w [[False Bay]], na wschód od Przylądka Dobrej Nadziei, gdzie przez pięć tygodni dokonywano niezbędnych napraw i uzupełniano prowiant{{odn|Hough|1972|s=95–96}}. W listach do domu Bligh podkreślał, jak dobrze ma się on sam i jego ludzie w porównaniu z innymi napotkanymi jednostkami, i wyrażał nadzieję, że będzie mu to wynagrodzone{{odn|Alexander|2003|s=92–94}}. W pewnym momencie w czasie tego postoju Bligh pożyczył Christianowi pieniądze; gest ten, zdaniem Grega Deninga, mógł w przyszłości pogorszyć ich wzajemne relacje, stając się zaczynem zaniepokojenia, a nawet niechęci do młodego człowieka{{odn|Dening|1992|s=69}}, natomiast Caroline Alexander w swym opisie wyprawy określa pożyczkę mianem „znaczącego dowodu przyjaźni”, takiego, którego – w mniemaniu Bligha – Christian nie powinien zapomnieć{{odn|Alexander|2003|s=92–94}}.
 
1 lipca, po opuszczeniu False Bay, „Bounty” pożeglował przez południowy Ocean Indyjski w długiej drodze ku następnemu miejscu postoju, jakim miała być [[Adventure Bay]] na [[Tasmania|Tasmanii]]. Po drodze okręt minął samotną [[Wyspa Świętego Pawła (Ocean Indyjski)|Île Saint-Paul]], niewielką, niezamieszkaną wyspę, o której Bligh miał informacje od wcześniejszych żeglarzy, że posiada źródła wody pitnej i gorące źródła, ale nie podjął próby lądowania, bo było zimno i wietrznie jak na podejściach do Przylądka Horn, a zbieranie danych nawigacyjnych utrudnione. Umiejętności Bligha pozwoliły mu jednak dostrzec 19 sierpnia Mewstone Rock na południowozachodnimpołudniowo-zachodnim krańcu Tasmanii i dwa dni później zakotwiczyć na bezpiecznych wodach Adventure Bay{{odn|Hough|1972|s=97–99}}.
 
W Adventure Bay załoga „Bounty” zajmowała się odpoczynkiem po długiej podróży, rybaczeniem, uzupełnianiem zasobów wody pitnej i ścinaniem drzew. Stosunki z krajowcami były poprawne{{odn|Hough|1972|s=97–99}}. Pierwszą oznaką rodzącego się konfliktu między Blighem a jego podwładnymi była wymiana zdań z cieślą, Williamem Purcellem, na temat sposobów cięcia drewna{{odn|Alexander|2003|s=97–98}}{{odn|Dening|1992|s=127}}{{odn|Frost|2004|s=}}<ref group=uwaga>Twierdzenia, że Bligh był wyjątkowo surowym dowódcą, nie znajdują oparcia w faktach. Jego gwałtowność była raczej werbalna niż fizyczna; ilość kar cielesnych, jakich ofiarą był przeciętnie jeden na dziesięciu marynarzy, była wyjątkowo niska w owych czasach. Był znany z braku umiarkowania i ostrego języka, ale gniew wyładowywał głównie na oficerach, szczególnie gdy spotykał się z niekompetencją lub niedopełnieniem obowiązków (patrz: {{odn|ref=nie|Frost|2004}}).</ref>. Bligh kazał Purcellowi wrócić na okręt, a wobec tego, że cieśla nadal trzymał się swego zdania, Bligh wstrzymał jego racje żywieniowe, co – jak odnotował – „natychmiast przywróciło mu zdrowy rozsądek”{{odn|Alexander|2003|s=97–98}}.
Linia 204 ⟶ 206:
=== Tahiti ===
[[Plik:John Webber - Poedooa, the Daughter of Oree.jpg|thumb|Polinezyjka, mal. John Webber, 1777]]
Pierwszym zadaniem Bligha po zejściu na ląd było zapewnienie sobie współpracy lokalnych wodzów. NaiwyższyNajwyższy wódz, Tynah, pamiętał Bligha z wyprawy Cooka przed piętnastu laty i powitał go ciepło. Bligh wręczył wodzom podarki i poinformował, że ich „[[Jerzy III Hanowerski|Król George]]” życzy sobie w zamian tylko sadzonek chlebowca, a ci radośnie zgodzili się spełnić tak prostą prośbę{{odn|Alexander|2003|s=105–107}}. Bligh wyznaczył Christiana jako przywódcękierownika grupy, która wybierze miejsce, gdzie rośliny będą gromadzone{{odn|Hough|1972|s=115}}.
 
Zarówno na lądzie, jak i na pokładzie, służba członków załogi „Bounty” podczas 5-miesięcznego pobytu na Tahiti była stosunkowo lekka. Wielu uprawiało [[Stosunek płciowy|stosunki seksualne]] z różnymi tubylczymi kobietami – łącznie 18 oficerów i marynarzy, w tym Christian, musiało poddać się leczeniu zakażeń wenerycznych{{odn|Hough|1972|s=122–125}} – podczas gdy inni pozostawali z tymi samymi partnerkami{{odn|Alexander|2003|s=112}}. Christian związał się blisko z Tahitanką o imieniu Mauatua, którą nazywał Isabellą, na pamiątkę dawnej kochanki z Cumberlandu{{odn|Guttridge|2006|s=26}}. Bligh sam nie szukał kontaktów płciowych z miejscowymi kobietami{{odn|Guttridge|2006|s=24}}, ale tolerował poczynania swych ludzi nie dziwiąc się, że ulegają pokusom, gdyż „wabienie rozpustą przekracza wszelkie wyobrażenie”{{odn|Bligh|1792|s=162}}. Niemniej jednak spodziewał się, że będą sprawnie wypełniać swe obowiązki i był niezadowolony widząc rosnące niedbalstwo i opieszałość części kadry. Rozwścieczony pisał: „Tak leniwych, bezwartościowych oficerów nie ma chyba na żadnym innym okręcie”{{odn|Hough|1972|s=122–125}}.