Magia apotropeiczna (ochronna): Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Horseshoe.jpg|mały|Podkowa -– apotropeion]]

[[Plik:Kalava Mauli Wikipedia.jpg|mały|Kalava -– czerwona nić ochronno – rytualna, czasami z amuletami, występująca na subkontynencie indyjskim]]

'''Magia apotropeiczna (magia ochronna) -''' pojęcie z zakresu [[Antropologia kulturowa|antopologii kulturowej]]. Termin [https://slowianskibestiariusz.pl/zycie-slowian/inne/apotropeion/ apotropeion] pochodzi z [[Język grecki|języka greckiego]] od słowa oznaczającego obronę (''apotretyny'' „do odwrotu” od ''apo'' – „od” i ''trepein'' do „odwracania”). Greccy szamani, składali ofiary „odwracającym się bogom” (''ἀποτρόπα τουί'', ''apotropaioi theoi''), chtonicznym bóstwom i bohaterom, którzy zapewniają bezpieczeństwo i odrzucają zło. Terminem magii apotropeicznej określa się ogół praktyk, charakteryzujących się użyciem ochronnych środków magicznych, zarówno w postaci rytuałów i wykorzystywanych w ich trakcie rekwizytów -– [https://slowianskibestiariusz.pl/zycie-slowian/inne/apotropeion/ apotropeionów], jak również i zakazów (np. [[tabu]]). Celem tych praktyk jest ochrona człowieka przed najróżniejszymi nieszczęściami (choroba, żywioły), mocami zła (uroki, demony, złe duchy) oraz nieuprawnionymi kontaktami ze sferą [[sacrum]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Apotropeion |data = 2016-03-16 |data dostępu = 2019-01-26 |opublikowany = Słowiański Bestiariusz |url = https://slowianskibestiariusz.pl/zycie-slowian/inne/apotropeion/ |język = pl-PL}}</ref>.

[[Plik:Allium sativum - Garlic 01.jpg|mały|Czosnek -– roślinny aportopeion]]

[[Plik:Rosary&scapular.jpg|mały|Różaniec i szkaplerz -– apotropeiony święte]]

Do apotropeionów elementarnych i podstawowych należą przede wszystkim [[żywioły]]: woda i ogień. Posiadają one dwoistą naturę – zarówno destrukcyjną jak i stwarzającą. Środkami ochronnymi mogą być także słowa, na przykład odpowiednio dobierane nazwy i imiona, modlitwy, formuły magiczne, zaklęcia itp. Codzienne, użytkowe przedmioty także mogą stać się apotropeionami poprzez kontakt ze sferą świętą. Apotropeiczne znaki, takie jak inicjały [[Matka Boża|Matki Boskiej]], były wydrapywane przy drzwiach, by odpędzić [[czarownice]]. Z oczywistych względów apotropeionami są takie rzeczy jak [[relikwie]], święte obrazy, ale mogą to być też dużo prostsze rzeczy, jak na przykład łopata do wkładania pieczywa do pieca, gdyż ma styczność zarówno z samym piecem (miejscem ognia, który jako żywioł uważany jest za apotropeion) jak i z pieczywem posiadającym szczególne właściwości (zwłaszcza z [[:Kategoria:Pieczywo obrzędowe|pieczywem obrzędowym]]). Podobne właściwości mogą posiadać też niektóre kamienie (przeciwstawiają one swoją trwałość kruchości ludzkiego życia). Z tego typu apotropeionów bardzo popularny na [[Słowiańszczyzna|słowiańszczyźnie]] był tzw. piorunowy kamień, który powstawał podczas wytopienia się piasku w trakcie uderzenia [[Piorun|piorunapiorun]]a (tutaj materiał miał kontakt z niebiańską siłą uosabianą w gromie)<ref>{{Cytuj |autor = admin |tytuł = APOTROPEIONY – LUDOWA OCHRONA PRZED ZÅ�YMI MOCAMI |data = 2018-07-20 |data dostępu = 2019-01-26 |opublikowany = Odkrywamy Zakryte |url = https://www.odkrywamyzakryte.com/apotropeiony/ |język = pl-PL}}</ref>.

[[Plik:Hypericum.jpg|mały|Dziurawiec -– roślinny apotropeion]]

Część tych przedmiotów stawała się magiczna dopiero poprzez wykonanie odpowiednich czynności lub określone ich przygotowanie. Np. [[Strój ludowy|stój ludowy]] nabierał właściwości apotropeicznych -– ochronnych poprzez odpowiednie jego uszycie, wykorzystanie jako dodatków szczególnych materiałów/substancji czy noszenie go poprzez daną osobę podczas [[Obrzęd przejścia|fazy liminalnej]] (przejściowej). W trakcie fazy tej, zarówno noszący jak i jego ubiór ulegali swoistej [[Transformacja|transformacji]] i nabierali nowych cech. Podobne do stroju właściwości posiadało również malowanie ciała oraz wszelkie jego modyfikacje ([[Tatuaż|tatuażetatuaż]]e, [[Kolczyk|kolczykikolczyk]]i, [[Skaryfikacja (modyfikacja ciała)|skaryfikacje]]), a także [[maski]] np. w przypadku kata, które wcale nie pełniły funkcji ukrywającej jego [[Tożsamość|tożsamości]] (gdyż ta była powszechnie znana), ale miały chronić go przed rzucanymi [[Czar|czaramiczar]]ami i [[Urok|urokamiurok]]ami, jak chociażby złym spojrzeniem.

W [[Kultura ludowa|kulturze ludowej]] skuteczność apotropeionów polegała na tworzeniu granicy, która izolowała człowieka i jego najbliższe otoczenie (mógł to być zarówno dom jak i cała wieś) od tego obcego świata, z którym kontakt mógł narazić na niebezpieczeństwo. W antropologii kulturowej podział świata na wewnętrzny -– swojski, bezpieczny, oswojony, piękny nosi termin ''[http://www.lemko.org/magura/scholar/kubica/3.htm orbis interior],'' natomiast pełną jego inwersją jest ''[http://www.lemko.org/magura/scholar/kubica/3.htm orbis exterior]'', czyli świat zewnętrzny -– obcy, niebezpieczny, niepewny. Przestrzenie te i ich znaczenie, jak i praktyki wykonywane np. w momencie przejścia przez prób opisują m.in. Mirosław Marczyk w [https://g.co/kgs/bN25V6 Komentarzach do Polskiego Atlasu Etnograficznego]<ref>Marczyk M., Wybrane zagadnienia dotyczące progu w magii, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, red.Biernacka M., Bohdanowicz J., Klimaczewska J., Wrocław 1999, s.183-196.</ref>, czy Magdalena Sulima w [[Czasopismo Techniczne|Czasopiśmie Technicznym]]<ref>Sulima M., Miejsce zamieszkania a przestrzeń publiczna albo swojskość i obcość, [w:] Czasopismo Techniczne. Architektura, s.223-228.</ref>[[Czasopismo Techniczne|.]]

Mogą one też odwracać już istniejące niebezpieczeństwo poprzez wytworzenie granicy i oddzielenie ludzkiej, uporządkowanej [[enklawy]] od kosmicznego [[Chaos|chaosuchaos]]u.

# Kowalski P., Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, przeznaczenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Wrocław 1998.

# Kultura dnia codziennego i świątecznego w rodzinie, red. L. Dyczewski, D. Wadowski, Redakcja Wydawnicza Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1998.