Mohammad Daud Chan: Różnice pomiędzy wersjami

|grafika =

|miejsce urodzenia = [[Plik:Flag of Afghanistan 1901.jpg|20px]] [[Kabul]]

|miejsce śmierci = {{Flaga|Afganistan|1974}} Kabul

|funkcja = {{Flaga|Afganistan|1974}} [[PrzywódcyWładcy Afganistanu|Prezydent Afganistanu]]

|2 następca = [[Mohammad Jusuf Chan|Mohammad Yusuf Chan]]

'''Sardar Mohammad Daud Chan''', [[język paszto|paszto]] سردار محمد داود خان (ur. [[18 lipca]] [[1909]] w [[Kabul]]u, zm. [[28 kwietnia]] [[1978]] tamże) – [[Afganistan|afgański]] wojskowy i polityk, premier Afganistanu w latach 1953-19631953–1963, pierwszy prezydent Afganistanu w latach 1973-19781973–1978. Nazywany „czerwonym księciem”.

Mohammad Daud Chan urodził się w Kabulu jako najstarszy syn dyplomaty Mohammada Aziz Chana (brata [[Mohammad Nader Szah|Mohammada Nadir Szaha]], króla Afganistanu w latach 1929-19331929–1933), zamordowanego w [[Berlin]]ie w 1933 roku, w czasie, kiedy był ambasadorem Afganistanu w [[Niemcy|Niemczech]]. Uzyskał wykształcenie we [[Francja|Francji]], w latach 1932-19381932–1938 generał – gubernator prowincji Wschodniej i Kandaharskiej. W 1939-1946 dowódca korpusu wojskowego stacjonującego w Kabulu. W latach 1946-19471946–1947 minister spraw wewnętrznych, a następnie minister obrony narodowej (1948-1951).

Na skutek długotrwałej suszy w latach 1970-19731970–1973, w wyniku której zmarło z głodu ok. 80 tys. osób (mimo dostaw żywności z [[Stany Zjednoczone|USA]], ZSRR i [[Chińska Republika Ludowa|Chin]]), gwałtownie pogorszyła się sytuacja gospodarcza Afganistanu. Doszło także do nasilenia się napięć wewnętrznych. Wykorzystując sytuację, 17 lipca 1973 roku Daud Chan z [[Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu|Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu]] (a konkretnie jej umiarkowanej frakcji „Parczam”) i grupą radykalnych oficerów dokonał bezkrwawego zamachu stanu i obalił nieobecnego w kraju króla Zaher Szaha. Tego samego dnia ogłoszony został przez Daud Chana (w orędziu radiowym do narodu) koniec monarchii afgańskiej i proklamowana została [[I Republika Afganistanu|Republika Afganistanu]]. Daud Chan odwdzięczył się LDP-A za pomoc w obaleniu króla, powierzając działaczom umiarkowanego „Parczamu” 7 stanowisk ministerialnych w republikańskim rządzie{{odn|Tomsen|2011|s=107}}. Po obaleniu monarchii Daud Chan został prezydentem, szefem rządu, ministrem obrony narodowej oraz ministrem spraw zagranicznych Afganistanu. Demokratyczna konstytucja z 1964 roku została zawieszona, a działający na jej podstawie [[Zgromadzenie Narodowe (Afganistan)|dwuizbowy parlament]] ([[Izba Ludowa (Afganistan)|Izba Ludowa]] i [[Izba Starszych]]) został zastąpiony przez [[Loja Dżirga|Wielkie Zgromadzenie]], którego członkowie w znacznej części pochodzili z nominacji prezydenta.

W początkowym okresie rządów Daud Chan prowadził politykę współpracy z ZSRR co nie spodobało się Stanom Zjednoczonym które oskarżyły go o chęć wprowadzenia w kraju rządu według wzorca radzieckiego{{odn|Tomsen|2011|s=105}}. W 1974 roku zatwierdził plan gospodarczy, którego celem było zwiększenie potencjału wojskowego Afganistanu. Przyczyniły się do tego rosnące obawy o brak nowoczesnej armii, która mogłaby dorównać siłom zbrojnym [[Iran]]u i Pakistanu. Przez następne dwa lata [[port lotniczy Kabul|Międzynarodowy Port Lotniczy w Kabulu]] i [[baza lotnicza Bagram|baza lotnicza w Bagram]] otrzymywały dostawy zaawansowanej technicznie broni produkcji radzieckiej. W dniach 12-1512–15 kwietnia 1977 roku Daud Chan złożył wizytę w [[Moskwa|Moskwie]]. Od 1976 roku, w obliczu wzrostu popularności LDPA, Daud Chan zacieśniał relacje z państwami zachodnimi, a także z innymi krajami muzułmańskimi. W 1976 roku podpisał z Pakistanem wstępny układ o rozwiązaniu problemu Pasztunów mieszkających na południe od linii Duranda, a w 1977 roku zawarł z Egiptem umowę o współpracy wojskowej. Nowy kurs polityki Daud Chana nie spodobał się Kremlowi, który obawiał się utraty kontroli nad rządem w Kabulu i planował nawet obalenie Daud Chana oraz ustanowienie w Afganistanie proradzieckiego rządu. Obalenie Daud Chana planowali także przebywający na emigracji (głównie w Pakistanie) opozycjoniści, spośród których wielu zasiliło później szeregi [[mudżahedin]]ów, m.in. [[Burhanuddin Rabbani]] (prezydent w latach 1992-19961992–1996) oraz [[Gulb ad-Din Hakmatjar|Gulbuddin Hekmatjar]] (premier w latach 1993-19941993–1994 i w okresie czerwiec-wrzesień 1996 roku).

30 stycznia 1977 roku Wielkie Zgromadzenie zatwierdziło nową konstytucję, wprowadzającą prezydencką formę rządów i system jednopartyjny, z Partią Rewolucji Narodowej (założoną w 1974 roku) jako jedyną legalną partią. Jednocześnie zdelegalizowano wszystkie partie polityczne oraz wykluczono z rządu przedstawicieli „Parczamu”{{odn|Tomsen|2011|s=107}}. Wszelka opozycja wobec rządu była tłumiona. Aresztowano m.in. Mohammada Haszima Maiwandwala (byłego premiera o poglądach liberalnych, sprawującego urząd w latach 1965-19671965–1967) wraz z czterdziestoma innymi osobami, z których cztery skazano na karę śmierci. W więzieniu, według wersji oficjalnej, Maiwandwal „popełnił samobójstwo”. Terror stosowany wobec opozycji zaczął dominować jako metoda walki politycznej; w 1974 roku utworzono w Kabulu więzienie Pol-e-Czarki, do którego w następnych latach trafiło dziesiątki tysięcy obywateli Afganistanu. Do więzień masowo trafiali również byli sojusznicy Dauda z LDPA w tym [[Hafizullah Amin]], [[Babrak Karmal]] i [[Nur Mohammad Taraki]]<ref name="Gladstone">Gladstone, Cary (2001). Afghanistan Revisited. Nova Publishers. s. 116. {{ISBN|978-1590334218}}.</ref>.

19 kwietnia 1978 roku odbył się pogrzeb [[Mir Akbar Khyber]]a, zamordowanego działacza LDPA z frakcji „Parczam”<ref>Jakub Tyszkiewicz, Edward Czapiewski ''Historia powszechna. Wiek XX'', wyd. 2010 r., s. 722-724722–724.</ref><ref name="Gladstone" />. Polityczne zabójstwo zorganizowane przez Dauda przyczyniło się on do mobilizacji LDPA – szacuje się, że ok. 10-3010–30 tys. osób wysłuchało przemówień liderów LDPA, takich jak [[Nur Mohammad Taraki]], [[Hafizullah Amin]] i [[Babrak Karmal]]. Daud Chan, zaniepokojony tą demonstracją siły LDPA, wydał nakaz aresztowania liderów LDPA. Jeden z nich, Hafizullah Amin – późniejszy prezydent Afganistanu, krótko wcześniej dał zwolennikom LDPA w armii sygnał, by rozpoczęli zamach stanu. 26 kwietnia armia została postawiona w stan gotowości ze względu na podejrzenie zamachu stanu. Rozpoczął się on 27 kwietnia od ruchów sympatyzujących z LDPA żołnierzy na Międzynarodowym Porcie Lotniczym w Kabulu. W ciągu następnych 24 godzin zajęli oni Kabul i rozbili lojalne wobec Daud Chana oddziały. Następnego dnia rano uczestniczący w przewrocie żołnierze wkroczyli do [[Arg (pałac)|Pałacu Prezydenckiego]] i zastrzelili Daud Chana wraz z większością członków jego rodziny. Śmierć Daud Chana nie została jednak publicznie ogłoszona – nowy rząd oświadczył, iż Daud Chan zrzekł się urzędu z przyczyn zdrowotnych.