Operacja Compass: Różnice pomiędzy wersjami

|opis grafiki = Włoscy jeńcy wojenni wzięci do niewoli podczas operacji Compass

|czas = 7 grudnia 1940 – 91940–9 lutego 1941

|miejsce = zachodni [[Królestwo Egiptu|Egipt]] i wschodnia [[Libia (kolonia włoska)|Libia]]

|terytorium = [[Afryka Północna]]

|przyczyna = wyparcie najeźdźczych wojsk włoskich z Egiptu

|strona1 = {{Państwo|GBR}}<br />{{Państwo|AUS}}<br />{{państwo|IND|wariant=brytyjskie}}<br />{{państwo|FRA|wariant=Wolna Francja}}

|commons = Category:Operation Compass

'''Operacja Compass''' była pierwszą większą ofensywą wojsk [[alianci (II wojna światowa)|alianckich]] podczas [[II wojna światowa w Afryce|kampanii w Afryce Północnej]] w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Alianckie wojska zaatakowały [[Włochy|włoskie]] siły w zachodnim [[EgiptKrólestwo Egiptu|Egipcie]] i wschodniej [[Libia (kolonia włoska)|Libii]] między grudniem 1940 r. a lutym 1941 r. Atak był całkowitym sukcesem. W ciągu trzech miesięcy wojska alianckie posunęły się z środkowego Egiptu do centralnej Libii, biorąc do niewoli 130 000 jeńców oraz niszcząc setki czołgów i dział.

13 września 1940 r. elementy [[10 Armia (Włochy)|włoskiej 10. Armii]] [[Włoska inwazja na Egipt|zaatakowały]] siły brytyjskie stacjonujące w Egipcie. W wyniku włoskiego ataku małe zgrupowania brytyjskie wycofały się na wschód w kierunku linii obronnej Mersa Matruh. Jednak już 16 września Włosi zatrzymali swój atak po zdobyciu [[Sidi Barrani]] i przeszli do obrony. Główną przyczyną zatrzymania natarcia były problemy z zaopatrzeniem.

Gen. [[Archibald Wavell|Archibald Percival Wavell]] już na początku września 1940 r. zastanawiał się nad podjęciem działań ofensywnych wobec Włochów, zlecając opracowanie planów natarcia na [[Tobruk]], podkreślając jednocześnie, że nie życzy sobie „żadnej powolności, cechującej nasze wcześniejsze działania. Jego oddziały wzmocniły posiłki z [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], które dotarły do Egiptu na pokładzie transportowców konwoju „Apalogy”. Transportowce zawinęły do [[Aleksandria|Aleksandrii]] 5 września. Wzmocnieniu ulęgła [[7 Dywizja Pancerna (Wielka Brytania)|7. Dywizja Pancerna]], do dyspozycji gen. Wavella pozostawało także 50 ciężkich czołgów [[Mk II Matilda|Matilda II]], niemających godnego przeciwnika po stronie włoskiej. Rosła także liczebność [[Royal Air Force|lotnictwa Brytyjczyków]]. Na początku października stało się jasne, że Włosi zadowolili się – przynajmniej tymczasowo – dotychczasowymi zdobyczami, a prace fortyfikacyjne, jakie prowadzili w okolicach [[Sidi Barrani]], były zakrojone na szeroką skalę, wskazując tym samym, że zamierzają tam wybudować swoją główną bazę. W tym samym czasie wywiad brytyjski dokonał przełomu w próbach odczytywania szyfrów włoskiej [[Regia Aeronautica]], dzięki czemu od połowy miesiąca Brytyjczycy znali ok. 80% wiadomości przesyłanych między jednostkami włoskiego lotnictwa. Gen. Wavell zadecydował, że nadszedł czas na przejęcie inicjatywy. 20 października w liście do gen. [[Henry Maitland Wilson|Henry’ego Wilsona]] rozkazał mu przygotować plany uderzenia w trójkącie [[Sidi Barrani]] – [[Sofafi]] – Buq Buq. Celem przewidzianej na 4-5 dni operacji miało być zniszczenie włoskiego zgrupowania w rejonie Sidi Barrani, a przez to zyskanie czasu niezbędnego na ściągniecie do Egiptu większych sił. W ciągu kilku następnych dni zmianie uległa jednak sytuacja polityczna. Rząd brytyjski, który musiał zatwierdzić plany Wavella, nalegał na zwiększenie skali uderzenia. Podobnego zdania był także gen. Wilson, który przedstawił swemu dowódcy plan równoczesnego uderzenia na włoskie obozy w Nibeiwe i Tummar dzięki wykorzystaniu przełęczy Enba i wyjściu na tyły wojsk włoskich.

Założenia brytyjskiej operacji, której nadano kodową nazwę ”Compass”, były następujące: wojska brytyjskie miały przejść przez przełęcz Enba, po czym indyjska [[4 Dywizja Piechoty (Indie)|4. Dywizja Piechoty]] miała ruszyć w kierunku północnym, uderzając od tylu na wspomniane obozy, a [[7 Dywizja Pancerna (Wielka Brytania)|7. Dywizja Pancerna]] miała nacierać na południe i zachód, prowadzać działania osłonowe. Zakładano, że w tym samym czasie garnizon Mersa Matruh przeprowadzi działania pozorowane, nacierając drogą biegnącą przy wybrzeżu w kierunku zachodnim. Ciężar natarcia miał spocząć na pancernych barkach ciężkich czołgów Matilda II, które planowano zgrupować w jednym sinym oddziale. Ich zadaniem było przełamanie obrony włoskiej i umożliwienie wejścia do walki postępującymi za nimi oddziałami piechoty brytyjskiej. Równocześnie z przygotowaniami do ataku prowadzona była akcja maskująca, mająca na celu zmylenie włoskiego wywiadu. Jak się później okazało, była ona bardzo skuteczna. Włosi przekonani byli o słabości Brytyjczyków, którzy mieli odpłynąć, by [[wojna grecko-włoska|walczyć w Grecji]].

Brytyjski rząd, zdając sobie sprawę ze słabości Włochów, obawiając się także znacznych sił włoskich pozostających w [[Abisynia|Abisynii]], postanowili przerzucić tam indyjską 4. Dywizję Piechoty, odgrywającą ważną rolę w operacji. Na jej miejsce obiecano gen. Wavellowi australijską [[6 Dywizja Piechoty (Australia)|6. Dywizję Piechoty]], jednak początkowo nie zdołała ona wejść jeszcze do akcji. Posuwające się oddziały brytyjskie zdobyły opuszczony przez Włochów obóz w Buq Buq, z którego obrońcy wycofali się pod osłoną [[Burza piaskowa|burzy piaskowej]]. Jednocześnie wskutek braku łączności pomiędzy poszczególnymi oddziałami brytyjskimi zaprzepaszczono wcześniejszą szansę zniszczenia tych oddziałów uderzeniem pancernym wyprowadzonym w ich flankę. Ostatecznie jednak Włochów udało się wyprzedzić przed Sollum i zamknąć w okrążeniu. Dowódca brytyjskich oddziałów, które uderzyły poprzednio na Buq Buq meldował 11 grudnia, że widzi przed sobą „20 akrów z jeńcami-oficerami i 100 akrów z jeńcami-żołnierzami” co odpowiadało liczbie około 14 000 ludzi. Zdobyto także dużą ilość sprzętu i wyposażenia.

Zgodnie z zaleceniami premiera gen. Wavell postanowił wykorzystać inicjatywę strategiczną, przenosząc działania wojenne na teren [[Cyrenajka (kolonia włoska)|Cyrenajki]] – decyzja o kontynuowaniu natarcia w kierunku Cyrenajki i Tobruku zapadła 4 stycznia 1941 r. Włosi, pomimo znacznej przewagi liczebnej, nie potrafili zorganizować skutecznej obrony i ponosili klęskę za klęską. Idąca w czole natarcia [[7 Dywizja Pancerna (Wielka Brytania)|7. Dywizja Pancerna]] obeszła Bardiję i kontynuowała natarcie na Tobruk, podchodząc do miasta od strony południowej, natomiast [[Australia|australijska]] 6. Dywizja Piechoty, która weszła w końcu do akcji, 4 stycznia 1941 r. wyprowadziła [[Bitwa o Bardiję|atak na Bardiję]]. Włoski garnizon skapitulował dzień później. Brytyjczycy wzięli do niewoli ok. 40 tys. jeńców, zdobyli także 462 działa. Siły sojusznicze kontynuowały natarcie – 21 stycznia Australijczycy rozpoczęli szturm Tobruku, który padł następnego dnia. W mieście skapitulowało 27 tys. Włochów, którzy trafili do niewoli, zdobyto bazę morską, składy z zaopatrzeniem, 208 dział. Włoskie oddziały osłonowe, którym udało się przetrwać upadek Tobruku, zostały następnie zepchnięte w rejon [[Darna]] – [[El Mekili]]. Ostatecznie dowództwo włoskie nakazało jednak opuścić ten rejon, gdyż broniącym go wojskom groziło okrążenie przez posuwające się wzdłuż wybrzeża oddziały 6. Dywizji Piechoty i naciskające od południa jednostki 7. Dywizji Pancernej. Rozkaz przyszedł jednak za późno – czołowe oddziały 7. Dywizji Pancernej 5 lutego pod [[Beda Fomm]] doszły do brzegu [[Wielka Syrta|Wielkiej Syrty]], odcinając możliwość wycofania się resztek 10. Armii. Poddały się one po krótkiej walce, a 6 lutego Brytyjczycy wkroczyli do [[Bengazi]], 7 lutego zdobyli [[Adżdabija|Adżdabiję]] i podeszli pod [[El Agheila]]. Już cztery dni wcześniej, 3 lutego, [[Adolf Hitler|Hitler]] widząc słabość swoich sojuszników, ostatecznie zdecydował się – głównie z przyczyn propagandowych ale także własnych ambicji dotyczących wpływów w afryce i na bliskim wschodzie – wspomóc Włochów niemieckimi oddziałami pancernymi. Na jego rozkaz zaczęto organizować ekspedycyny korpus afrykański [[Afrika Korps]].