Zmiana językowa: Różnice pomiędzy wersjami

'''Zmiana językowa''' – nowy [[jednostki językowe|element]] powstały na gruncie danego [[system językowy|systemu językowego]]; zmiana w jego wewnętrznej [[struktura|strukturze]]<ref name=p>{{Cytuj r|tytuł = Encyklopedia językoznawstwa ogólnego |redaktor = [[Kazimierz Polański]] |wydawca = Ossolineum |miejsce = Wrocław |data = 1999 |isbn =83-04-04445-5 |s=693p}}</ref>. Jest to utrwalona innowacja językowa, powstała albo wskutek ewolucji [[zasada językowa|reguł języka]], albo też jako efekt celowego działania jego użytkowników<ref name=":1">{{Cytuj r| s=1581–1582| autor=[[Andrzej Markowski (językoznawca)]] | rozdział=Innowacja językowa | tytuł=Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN | miejsce=Warszawa | data= 2010 |isbn=978-83-01-14198-1mrk}}</ref>. Może służyć zaspokojeniu nowych potrzeb komunikacyjnych, bywa uwarunkowana [[Kontakt językowy|kontaktem językowym]] lub wpływem oświaty, niekiedy także błędem ludzkim<ref name=":1" /><ref name="doi10.1017/S0022226700007052-s333-343">{{cytuj r|autor = [[Richard Hudson (językoznawca)]]] mrk|tytuł = Some issues on which linguists can agree |czasopismo = Journal of Linguistics |data = 1981 |issn = 0022-2267 |wolumin = 17 |numer = 2 |s = 333–343 |doi = 10doi10.1017/S0022226700007052 |url = https://www.frias.uni-freiburg.de/downloads/veranstaltungen/lunchs333-lecture-muehlhaeusler |język = en343}}</ref> .

Zmiany językowe dokonują się na rozmaitych płaszczyznach systemu, a innowacje obserwowane na pojedynczej płaszczyźnie mogą owocować przeobrażeniami na pozostałych poziomach języka<ref name=p/><ref>{{Cytuj r|p|autor = [[Václav Cvrček]], et al |tytuł = Mluvnice současné češtiny I. Jak se píše a jak se mluví |data = 2015 |isbn = 978al2015-80-246-2812-7 |wydawca = Uniwersytet Karola w Pradze, Karolinum Press |s = 36 |url = https://books.google.com/books?id=nQejCgAAQBAJ |język = css36}}</ref>. Zmiany dźwiękowe przejawiają się w postaci innowacji [[fonetyka|fonetycznych]] (takich jak redukcje, [[asymilacja fonetyczna|asymilacja]], [[dysymilacja]]); zmiany [[morfologia (językoznawstwo)|morfologiczne]], konstytuujące się w strukturze fleksyjnej i słowotwórczej, mogą zaś powstawać w odpowiedzi na wyrównania analogiczne lub innowacje fonetyczne<ref name={{r|p/>}}.

Zmiany językowe mogą być umotywowane czynnikami wewnętrznymi (np. ekonomią języka) bądź zewnętrznymi (np. [[kontakt językowy|wpływem innych języków]] lub [[moda językowa|modą]])<ref name={{r|p/>}}. Utrwalają się w różnym stopniu – bywają zakorzenione i trudne od zauważenia<ref name=":0">{{Cytuj r|autor = Jan Pokorný |tytuł = Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura |data = 2010 |isbn = 978-80-247-2843-8 |wydawca = Grada Publishing a.s. |s = 123–124 |url = https://books.google.com/books?id=jlNbZ-n50ToC |język = cs0}}</ref>, ale mogą być także właściwe dla mowy pewnego regionu<ref>{{Cytuj r|autor = [[Karel Horálek]] |tytuł = Úvod do studia slovanských jazyků |data = 1955 |wydawca = Nakladatelství ČSAV |s = 36 |url = https://books.google.com/books?id=jGN8AAAAIAAJ |język = csHorálek1955-s36}}</ref>, mowy określonej grupy wiekowej itp.<ref name="{{r|:0" />}} Częstym wyjaśnieniem dla zmian językowych jest zjawisko analogii<ref>{{Cytuj r|tytuł = Proč se jazyk mění |data = 2015-11-16 |data dostępu = 2020-01-18 |opublikowany = jazykový koutek |url = https://www.jazykovy-koutek.cz/?p=6187 |język = cs-CZ}}</ref>.

Zmiany językowe są zjawiskiem naturalnym i typowym dla języków żywych, w tym ich [[Język literacki|form literackich]]. Zachodni językoznawcy, stosujący podejście [[deskryptywizm (językoznawstwo)|opisowe]], odstępują przeważnie od prób ich hamowania<ref name="Lithuanian Language Ideology">{{cytujr|autor=[[Loreta Vaicekauskienė]]|url=http://web.archive.org/web/20191224112309/https://lanchart.hum.ku.dk/research/slice/publications-and-news-letters/newsletters/news-letters-2018/end-february-2018/Lithuanian-language-ideology-Summary.pdf |tytuł=Lithuanian Language Ideology: A History of Ideas, Power and Standardisation|język=en|data dostępu=2019-03-22}}</ref> czy też wartościowania poszczególnych zjawisk jako dobrych lub złych<ref name="{{r|doi10.1017/S0022226700007052-s333-343" />{{r|:1|:2}}. Nie jest prawdziwe przekonanie, jakoby zmiany językowe prowadziły do uproszczenia mowy i zubożenia jej potencjału ekspresyjnego<ref name={{r|mcdm/>}}. [[John Lyons (językoznawca)|John Lyons]] zaznacza, że każde ewentualne kryterium, którego używa się do ewaluacji zmian, powinno być oparte na świadomości rozmaitych zastosowań, jakie dany język znajduje w posługującym się nim społeczeństwie{{r|:3}}.

Tradycyjne koncepcje [[kultura języka|kultywacji języka]] i [[językoznawstwo ludowe|potoczne stanowiska]] często uznają zmienność języka za zjawisko ujemne, świadczące o jego degradacji, upadku norm<ref name=ks>{{Cytujr|autor=[[Klára Sándor]]ks|język=en|url=http://real.mtak.hu/22326/1/1998_e.pdf|tytuł=Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism|data=1998|s=144mcdm}}</ref><ref name=mcdm/>. Negatywny stosunek do zmian językowych może wynikać ze złudnego przeświadczenia, jakoby współcześnie ich tempo było szczególnie nasilone<ref name="mcdm">{{Cytuj r|autor = Dick Smakman |tytuł = Discovering Sociolinguistics: Theory and Practical Applications |data = 2017 |isbn = 978-1-137-51908-5 |wydawca = Macmillan International Higher Education |s = 96–97 |url = https://books.google.com/books?id=5FE7DwAAQBAJ |język = enmcdm}}</ref>. Przekonanie to jest potencjalnie kształtowane przez dzisiejszy wpływ mediów (w tym telewizji) oraz powszechność podróży<ref name={{r|mcdm/>}}. Czynniki te przyczyniają się bowiem do większej wiedzy na temat istnienia różnic językowych oraz częstszego niż dawniej kontaktu ze zjawiskami wariantywności i zmienności mowy<ref name={{r|mcdm/>}}.

<ref name=":10">{{Cytuj cytuj| autor=Joan BybeeJan Pokorný| tytuł=LanguageLingvistická Changeantropologie: jazyk, mysl a kultura| data=2015 2010|isbn=978-80-247-2843-8| wydawca=CambridgeGrada University PressPublishing a.s.| s=10-11 123–124| isbn=9781107020160 | url= httphttps://books.google.com/books?id=b1mtCAAAQBAJ jlNbZ-n50ToC| język=encs}}</ref>

<ref name=":21">{{Cytuj cytuj| autor=[[Lyle Campbell]]Joan Bybee| tytuł=Historical Linguistics: An IntroductionLanguage Change| data=20042015| wydawca=MITCambridge University Press | s=3-4 10–11| isbn=9780262532679 9781107020160| url= http://books.google.com/books?id=EjXrrOJhex8C b1mtCAAAQBAJ|język=en}}</ref>

<ref name=":32">{{Cytuj cytuj| autor=[[John LyonsLyle (językoznawca)Campbell]] | tytuł=IntroductionHistorical toLinguistics: Theoretical LinguisticsAn Introduction| data=1968 2004| wydawca=Cambridge UniversityMIT Press | s=42-44 3–4| isbn=9780521095105 9780262532679| url= http://books.google.com/books?id=VGkkjkLPZkoC EjXrrOJhex8C| język=en}}</ref>