Cyberiada: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „Kategoria:Utwory fantastyczne Stanisława Lema Kategoria:Zbiory opowiadań Stanisława Lema Kategoria:Utwory literackie...” Znaczniki: Zastąpiono usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 83.25.144.224 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Turkusowy smok. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Dopracować|źródła=2013-12}}
'''Cyberiada''' – cykl opowiadań [[Stanisław Lem|Stanisława Lema]] osadzonych w świecie [[robot]]ów, z głównymi bohaterami Trurlem i Klapaucjuszem. Po raz pierwszy wydany pod tym tytułem nakładem Wydawnictwa Literackiego w roku [[1965 w literaturze|1965]].
Najstarsze opowiadania z cyklu ukazały się w zbiorze ''[[Bajki robotów]]'' w [[1964 w literaturze|1964]], ostatnie – ''[[Powtórka]]'' – w zbiorze pod tym samym tytułem w [[1979 w literaturze|1979]].
Z powodu podobieństwa obu zbiorów (świat, tematyka), ''Cyberiada'' jest zwykle łączona z ''[[Bajki robotów|Bajkami robotów]]''.
== Utwory ==
'''Z dzieła Cyfrotikon, czyli o dewijacyach, superfiksacyach a waryjacyach serdecznych'''
* ''O królewiczu Ferrycym i królewnie Krystali''
* ''Jak ocalał świat'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Bajki robotów]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1964)
* ''Maszyna Trurla'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Bajki robotów]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1964)
* ''Wielkie lanie'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Bajki robotów]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1964)
=== Siedem wypraw Trurla i Klapaucjusza ===
[[Plik:Robot Elektrybałt. Centrum Nauki Kopernik w Warszawie.jpg|thumb|Elektrybałt w [[Centrum Nauki Kopernik w Warszawie|Centrum Nauki Kopernik]]]]
* ''Wyprawa pierwsza, czyli pułapka Gargancjana''
* ''Wyprawa pierwsza A, czyli Elektrybałt Trurla''
* ''Wyprawa druga, czyli oferta króla Okrucyusza''
* ''Wyprawa trzecia, czyli smoki prawdopodobieństwa''
* ''Wyprawa czwarta, czyli o tym jak Trurl kobietron zastosował, królewicza Pantarktyka od mąk miłosnych chcąc zbawić i jak potem do użycia dzieciomiotu doszło''
* ''Wyprawa piąta, czyli o figlach króla Baleryona''
* ''Wyprawa piąta A, czyli konsultacja Trurla''
* ''Wyprawa szósta, czyli jak Trurl i Klapaucjusz demona drugiego rodzaju stworzyli, aby zbójcę Gębona pokonać''
* ''Wyprawa siódma, czyli o tym jak własna doskonałość Trurla do złego przywiodła''
Wszystkie powyższe opowiadania ukazały się po raz pierwszy w zbiorze ''Cyberiada'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1965.
* ''Bajka o trzech maszynach opowiadających króla Genialona'' (po raz pierwszy w zbiorze ''Cyberiada'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1965)
* ''Altruizyna, czyli opowieść prawdziwa o tym, jak pustelnik Dobrycy kosmos uszczęśliwić zapragnął i co z tego wynikło'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Polowanie (zbiór opowiadań)|Polowanie]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1965)
* ''Kobyszczę'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Bezsenność (zbiór opowiadań)|Bezsenność]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1971)
* ''Edukacja Cyfrania'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Maska (zbiór dzieł)|Maska]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1976)
**''Opowieść pierwszego Odmrożeńca''
** ''Opowieść drugiego Odmrożeńca''
* ''Powtórka'' (po raz pierwszy w zbiorze ''[[Powtórka]]'' [[Wydawnictwo Literackie]] 1979)
W świecie ''Cyberiady'' większość bohaterów to [[robot]]y lub [[sztuczna inteligencja|inteligentne maszyny]]. Opowiadania skupiają się na problemach indywidualnych i społecznych, ale też na bezcelowych próbach osiągnięcia szczęścia dla ludzkości środkami technologicznymi.
== Świat Cyberiady i jego mieszkańcy ==
Uniwersum Cyberiady jest osadzone w nieokreślonych, bajkowych czasach. Są tam królestwa, rycerze, księżniczki, a nawet [[smok]]i. Mieszkańcy to zazwyczaj antropomorficzne [[robot]]y, zwykle też z podziałem na [[płeć|płci]]. [[Miłość|Kochają]] i zawierają [[małżeństwo|małżeństwa]], powszechne są wśród nich fizyczne i umysłowe niedoskonałości, starzenie i [[śmierć]] - w wypadkach lub w przypadku [[morderstwo|morderstwa]]. Autor opisuje to wszystko [[język (mowa)|językiem]] z dziedziny mechaniki. Śmierć i kalectwo są u robotów oczywiście do ominięcia - najczęściej na drodze napraw. Często są też w pełni odwracalne. Mistrz Kerebron, nauczyciel Trurla i Klapaucjusza, jest właśnie takim robotem w stanie zatrzymania, ale może być reanimowany (włączony) w swoim grobowcu.
Nie ma tu jednego poziomu techniki - z jednej strony spotyka się typowo baśniowe i średniowieczne [[miecz]]e, wierzchowce, [[zbroja|zbroje]], [[armata|armaty]] i [[szubienica|szubienice]], z drugiej natomiast powszechne są podróże kosmiczne, bardzo zaawansowane technologie, fantastyczne rodzaje broni i urządzenia przyszłości. Klapaucjusz odkrywa nawet cywilizację '''NFR''' - na Najwyższej Fazie Rozwoju.
W niektórych opowiadaniach pojawiają się też '''bladawce''', organiczne istoty potrzebujące do życia wody (śmiertelnie groźnej dla robotów, ponieważ wywołuje rdzewienie). Roboty traktują ich albo jako legendę, albo jako istoty obrzydliwe i prymitywne.
== Trurl i Klapaucjusz ==
Trurl i Klapaucjusz to genialni inżynierowie (są oni [[robot]]ami, podobnie jak większość innych mieszkańców znanych im światów), zwani ''konstruktorami'' (ponieważ są w stanie skonstruować wszystko czego zapragną), o niemal boskich zdolnościach - ich wynalazki łamią znane nam prawa fizyki. W opowiadaniu ''Wyprawa szósta...'' Trurl i Klapaucjusz konstruują urządzenie odsiewające informacje z [[ruchy Browna|przypadkowego ruchu]] [[cząstka|cząstek]] [[gaz]]u, które nazywają ''Demonem Drugiego Rodzaju''. ''Demonem Pierwszego Rodzaju'' jest [[demon Maxwella]], zdaniem konstruktorów całkowicie nieciekawy. Innym razem konstruktorzy przesuwają [[gwiazda|gwiazdy]] na niebie, by stworzyć [[reklama|reklamę]].
Trurl i Klapaucjusz stanowią parę najlepszych przyjaciół, a jednocześnie rywali. Ich spory o miano najlepszego konstruktora przybierają czasem dość brutalne formy (opowiadanie ''Wielkie lanie''). Kiedy nie są zajęci budową nowych mechanizmów, podróżują po [[Wszechświat|Wszechświecie]], pomagając potrzebującym i obalając tyranów - są opisywani jako dobrzy i praworządni. Za swe usługi nie odmawiają hojnych nagród, a oszukani w tej materii bez wahania sami karzą niesolidnego klienta.
Jednym z przykładów może być ''Wyprawa druga...'', podczas której konstruktorzy przybywają na [[planeta|planetę]] [[król]]a, który kocha [[polowanie|polowania]]. Król miał okazję polować na najgroźniejsze bestie i zwierzęta, a obecnie wynajmuje różnych konstruktorów, by ci sprawiali mu nowe bestie-roboty, z którymi mógłby walczyć. Ponieważ wymyślone przez nich bestie nie zadowalały go, wszyscy tacy konstruktorzy zostali pozbawieni życia. Podobny los spotykał także oszustów. Kiedy Trurl i Klapaucjusz przybywają na planetę, są aresztowani i mają dwanaście dni na skonstruowanie odpowiedniej bestii dla króla. Stają przed dylematem: jeśli zrobią coś, co król pokona, zostaną przez niego pozbawieni życia, jak całe rzesze konstruktorów przed nimi. Z kolei jeśli zrobią bestię, która zabije króla, niechybnie jego następca uczyni to także z nimi, by okazać szacunek poprzednikowi. Rozwiązują problem konstruując zwierzę, które przeżywa polowanie (z udziałem cyber-[[Ogar polski|ogarów]], [[broń jądrowa|pocisków nuklearnych]], [[laser]]ów i cyber-[[armata|armat]], co jest charakterystyczne dla całej ''Cyberiady'') i bierze króla w niewolę, przemieniając się w kilku funkcjonariuszy [[policja|policji]] z nakazem aresztowania. Mimo gruntowanego przeszukania planety, dwór króla nie odnajduje (głównie dlatego, że poszukując fałszywych policjantów, połowa policji aresztuje drugą). Król zostaje uwolniony dopiero po spełnieniu wszystkich (głównie pieniężnych) żądań bohaterów.
Innym razem, podczas ''Wyprawy szóstej...'', Trurl i Klapaucjusz zostają pojmani przez międzygwiezdnego zbója Gębona. Celem wykupienia Trurl proponuje skonstruowanie maszyny zamieniającej [[wodór]] w [[złoto]] (co prezentuje „ręcznie”, mieszając [[proton]]y i okraszając je [[elektron]]ami). Gębon okazuje się być zbójem dyplomowanym, z doktoratem i patentami, który nie dba o bogactwo (także dlatego, że wykonane w taki sposób złoto stałoby się pospolite, więc bezwartościowe), ale za to żądny jest wiedzy. Konstruktorzy zatem sporządzają ''Demona Drugiego Rodzaju'', który odsiewa informacje z [[ruchy Browna|przypadkowego ruchu]] [[cząsteczka|cząsteczek]] [[gaz]]u i drukuje je na wstędze papieru. Zanim zbójca uświadamia sobie, że informacje te, choć jak najprawdziwsze, są całkowicie bezużyteczne, jest już omotany [[kilometr]]ami [[papier]]owej wstęgi, a konstruktorzy uciekają, zostawiając go bezsilnego.
== Opowieści o poszukiwaniu szczęścia i społeczności idealnej ==
Lem był bardzo zainteresowany poszukiwaniem natury idealnej społeczności - zainteresowania te można odnaleźć także w jego innych dziełach: ''[[Pokój na Ziemi]]'', ''[[Kongres futurologiczny]]'', ''[[Wizja lokalna (powieść)|Wizja lokalna]]''.
'''NFR''' - Najwyższa Faza Rozwoju. Pewnego dnia Trurla odwiedza umierający [[eremita|pustelnik]] i opowiada przygodę Klapaucjusza. Klapaucjusz podczas swoich wypraw napotyka starego robota, który opowiada mu, że logicznie dowiódł istnienia [[cywilizacja|cywilizacji]], która osiągnęła najwyższą fazę rozwoju ('''NFR'''), ponieważ, skoro istnieje szereg cywilizacji, któraś musi być w najwyższej fazie. Jedyny problem stanowiło odnalezienie tej właściwej, ponieważ wszystkie badane cywilizacje podawały się za NFR. Jedynym sposobem okazało się poszukiwanie „cudów”, czegoś co wymyka się racjonalnym tłumaczeniom i co miałoby być efektem działania cywilizacji NFR. W końcu Klapaucjusz odnajduje taki „cud” - [[Sześcian (geometria)|sześcienną]] gwiazdę, wokół której [[orbita|orbituje]] planeta o takim samym kształcie z dużym napisem NFR. Konstruktor ląduje na niej i spotyka jej mieszkańców: grupę około 100 bezczynnie leżących osobników. Gdy NFR (Enefercy, jak nazywa ich autor) poczuły się zmęczone wysiłkami Klapaucjusza w celu uzyskania od nich odpowiedzi, [[teleportacja|teleportowały]] go i jego statek daleko w [[przestrzeń kosmiczna|kosmos]], po napełnieniu statku podarunkami. Widząc, że tą drogą niczego nie dojdzie, Klapaucjusz konstruuje wielką maszynę zdolną [[symulacja|symulować]] cały [[Wszechświat]], włącznie z cywilizacją NFR. Po zapoznaniu się z symulacją, dowiaduje się, że w przeszłości próbowano tego sposobu już 6 milionów razy, a NFRce, jako, iż osiągnęły ten stan już dość dawno, teraz nie mają nic innego do roboty i osiągnięcia. Gdy Klapaucjusz pyta, dlaczego w takim razie NFRce nie pomagały innym cywilizacjom na niższych etapach rozwoju, symulacja wyjaśnia mu, że były takie próby, ale okazały się wysoce nieproduktywne. Dla przykładu zrzucenie na planetę kilku milionów urządzeń do spełniania życzeń po kilku godzinach doprowadziło do jej eksplozji. W końcu NFR z symulacji daje Klapaucjuszowi przepis na ''altruizynę'' - środek chemiczny pozwalający wszystkim zażywającym go dzielić uczucia i emocje. Nazwa pochodzi stąd, że ludzie czując ból innych, powinni zacząć ich traktować tak, jakby traktowali siebie w tej sytuacji.
Klapaucjusz produkuje dużą ilość tej substancji i wysyła pustelnika (chętnego do pomocy innym) w przebraniu człowieka, by wypróbować działanie ''altruizyny'' na mieszkańcach pojedynczej planety. Po wprowadzeniu altruizyny do wody pitnej, mieszkańcy zwijają się w bólach porodowych krowy, grupowo wyrywają kolejne zęby staruszkowi, którego boli ząb, i szturmują dom młodego małżeństwa podczas nocy poślubnej. W końcu pustelnik zostaje rozpoznany jako robot (nie widać po nim skutków działania altruizyny) i zostaje dotkliwie pobity i torturowany, a w końcu wystrzelony w kosmos za pomocą armaty. W takim stanie dociera w pobliże domu Trurla. Podsumowując swoją opowieść, pustelnik zapewnia, że minęło mu pragnienie uszczęśliwiania innych.
== Adaptacje ==
* Teksty z ''Cyberiady'' (''Wyprawa pierwsza A, czyli Elektrybałt Trurla'') są wykorzystane w kompozycji [[Esa-Pekka Salonen|Esa-Pekki Salonena]] ''Floof''<ref>[http://www.chesternovello.com/default.aspx?TabId=2432&State_3041=2&workId_3041=7865 Esa-Pekka Salonen: ''Floof (Songs of a Homeostatic Homer)''] {{lang|en}}</ref>.
* ''Wyprawa siódma...'' została zaadaptowana jako element scenariusza do filmu ''[[Victim of the Brain]]''.
* Do libretta na podstawie ''Cyberiady'' [[Krzysztof Meyer]] skomponował operę pod tym samym tytułem. W 1971 roku I akt opery zrealizowała Telewizja Polska, jednak aluzje polityczne libretta dostrzeżone przez cenzurę czasów wczesnego Gierka spowodowały zawieszenie dalszej produkcji<ref>P. Toboła Z Lemem do Opery
Narodowej, „Gazeta Wyborcza” 13 stycznia 2015;
http://wyborcza.pl/1,113768,17245166,Z_Lemem_do_Opery_Narodowej.html
</ref>.W 1986 całość wystawiła opera w Wuppertalu<ref>{{Cytuj książkę | autor=Jabłoński Maciej (red.)| imię= | inni= | tytuł= Krzysztof Meyer : do i od kompozytora | data=1994 | wydawca=Ars Nova | miejsce=Poznań | isbn=83-85409-36-X | strony=124, 126, 170}}</ref>.
* 23 listopada 2011, z okazji 60 rocznicy wydania ''[[Astronauci (powieść)|Astronautów]]'', pierwszej powieści Lema, [[wyszukiwarka Google]] przygotowała specjalnego doodle (czyli logo Google) z animacją i mini-grą opartą na motywach z wydań ''Cyberiady'' ilustrowanych przez Daniela Mroza<ref>{{cytuj stronę|url=http://googlepolska.blogspot.com/2011/11/zagraj-w-cyberiade-doodle-dla-stanisawa.html|tytuł=Zagraj w Cyberiadę, doodle dla Stanisława Lema|nazwisko=Zalewski|imię=Piotr|data=2011-11-23|opublikowany=Blog Google Polska|data dostępu=2011-11-23}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.telegraph.co.uk/technology/google/google-doodle/8908900/Stanislaw-LEM-60th-anniversary-of-first-book-celebrated-with-giant-robot-Google-Doodle.html|tytuł=Stanislaw LEM: 60th anniversary of first book celebrated with giant robot Google Doodle|data=2011-11-23|opublikowany=The Telegraph|język=en|data dostępu=2011-11-23}}</ref>.
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://solaris.lem.pl/ksiazki/beletrystyka/cyberiada O Cyberiadzie na stronie Autora]
* [http://pl.cyberiada.wikia.com/wiki/Wiki_Cyberiada Polska wiki poświęcona Cyberiadzie]
{{Stanisław Lem}}
[[Kategoria:Utwory fantastyczne Stanisława Lema]]
[[Kategoria:Zbiory opowiadań Stanisława Lema]]
[[Kategoria:Utwory literackie z 1965]]
| |||