|
=== Przemiany społeczne ===
Zamorska ekspansja Rzymu dramatycznie zmieniła jego społeczeństwo. iPrzynosiła pozwoliłakorzyści nawszystkim, czego widomym świadectwem było zniesienie podatku od majątku (''[[tributum]]'') w Italii po zwycięstwie w wojnie z Macedonią w 167 p.n.e. W największym stopniu korzystali jednak na niej członkowie ''[[nobilitas]]'' i ludzie z nimi związani. Po konfiskacie częsci ziemi pokonanego przeciwnika Rzymianie włączali ją do areału ziemi publicznej (''[[ager publicus]]''). Jej część była potem rozdzielana pomiędzy obywateli, a część sprzedawana lub użytkowana na zasadzie faktycznego zajmowania, bez tytułu własności (''[[Posiadanie|possessio]]''). Teoretycznie można było użytkować jedynie do 125500 hektarów''[[Miary rzymskie|iugera]]'' ziemi, w praktyce jednak zamożni Rzymianie bezustannie przekraczali ten limit. Wielka własność ziemska zaczęła powstawać już podczas podboju Italii, a rozrosła się ogromnie gdy po II wojnie punickiej do ''ager publicus'' włączono tereny południowej Italii skonfiskowane sprzymierzeńcom, którzy zdradzili Rzym podczas wojny z Hannibalem. Podczas gdy większość ziemi skonfiskowanej w Galii Cisalpejskiej została rozdzielona pomiędzy rzymskich obywateli, ziemia publiczna południowej Italii stała się obszarem na którym na zasadzie ''possessio'' istniały wielkie majątki ziemskie. Ich istnienie było możliwe także dlatego, że w wyniku podbojów do Rzymu napłynęło tysiące niewolników, którzy stali się pracownikami [[Latyfundium|latyfundiów]], i to od tego momentu niewolna siła robocza zaczyna odgrywać istotną rolę w gospodarce Italii. Zgodnie z zasadą ''terra Italia'' przyjmowano iż mieszkańcy Italii nie powinni mieszkać poza nią, co w praktyce oznaczało że nie przydzielano im ziemi w zdobytych prowincjach. Akcja kolonizacyjna w Galli Cisalpejskiej właściwie ustała pod koniec lat siedemdziesiątych II w. i od tego momentu obywatele nie mogli się już spodziewać, że ich wysiłek zbrojny zostanie wynagrodzony ziemią. Było to tym bardziej dotkliwe, że wojny toczyły się teraz nie w Italii, a w odległych zamorskich regionach, przy czym żołnierze często pozostawali poza domem przez wiele lat. W rezultacie w II w. armia rzymska zaczęła mieć problemy z poborem, zwłaszcza na wojnę w Iberii, która nie oferowała perspektywy zdobycia wielkich łupów, a kojarzyła się z długoletnią służbą z dala od domu i dużą szansą na śmierć, ranę lub niewolę. Ponadto działki przyznawane kolonistom nadal pozwalały jedynie na skromne utrzymanie, podczas gdy w ówczesnej Italii zaczęła powstawać rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna, oferująca całkiem inne perspektywy życiowe. Alternatywą dla życia na ubogiej wsi była emigracja do Rzymu, gdzie jako obywatel można było żyć pełniąc jedynie rolę [[Klient (starożytny Rzym)|klienta]] członków ''nobilitas'', bądź osiedlenie się w prowincji, gdzie Rzymianin natychmiast stawał się członkiem miejscowej elity. W tym samym czasie przedstawiciele ''nobilitas'' tworzyli ogromne fortuny dzięki łupom, darom od obcych państw, udziałowi w rozwijającym się handlu międzynarodowym i korzystaniu z ''ager publicus''. Rosło zatem społeczne rozwarstwienie i wiążące się z nim niezadowolenie klas niższych{{odn|Ziółkowski|2008|s=138, 159–160, 228–231, 242, 244, 248–258}}.
Zgodnie z zasadą ''terra Italia'' przyjmowano iż mieszkańcy Italii nie powinni mieszkać poza nią, co w praktyce oznaczało że nie przydzielano im ziemi w zdobytych prowincjach. Akcja kolonizacyjna w Galli Cisalpejskiej właściwie ustała pod koniec lat siedemdziesiątych II w. p.n.e. i od tego momentu obywatele nie mogli się już spodziewać, że ich wysiłek zbrojny zostanie wynagrodzony ziemią. Było to tym bardziej dotkliwe, że wojny toczyły się teraz nie w Italii, a w odległych zamorskich regionach, przy czym żołnierze często pozostawali poza domem przez wiele lat, co powodowało upadek ich gospodarstw. W rezultacie w II w. armia rzymska zaczęła mieć problemy z poborem, zwłaszcza na wojnę w Iberii, która nie oferowała perspektywy zdobycia wielkich łupów, a kojarzyła się z długoletnią służbą z dala od domu i dużą szansą na śmierć, ranę lub niewolę. Ponadto działki przyznawane kolonistom nadal pozwalały jedynie na skromne utrzymanie, podczas gdy w ówczesnej Italii zaczęła powstawać rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna, oferująca całkiem inne perspektywy życiowe. Weterani wracali do podupadłych w czasie ich nieobecności gospodarstw i musieli konkurować z gospodarstwami używającymi niewolników <ref name="Duncun storm">{{Cytuj stronę | url = https://www.revolutionspodcast.com/2017/07/the-storm-before-the-storm-chapter-1-the-beasts-of-italy.html | tytuł = The Storm Before The Storm Chapter 1: The Beasts of Italy | autor = Mike Duncan | data = lipiec 2017 | data dostępu = 2020-05-14}}</ref>. Alternatywą dla życia na ubogiej wsi było sprzedanie ''nobilitas'' ziemi, czasami wymuszone, i emigracja do Rzymu, gdzie jako obywatel można było żyć pełniąc jedynie rolę [[Klient (starożytny Rzym)|klienta]] członków ''nobilitas'', bądź osiedlenie się w prowincji, gdzie Rzymianin natychmiast stawał się członkiem miejscowej elity. W tym samym czasie przedstawiciele ''nobilitas'' tworzyli ogromne fortuny dzięki łupom, darom od obcych państw, udziałowi w rozwijającym się handlu międzynarodowym i korzystaniu z ''ager publicus''. Rosło zatem społeczne rozwarstwienie i wiążące się z nim niezadowolenie klas niższych{{odn|Ziółkowski|2008|s=138, 159–160, 228–231, 242, 244, 248–258}}.
== Kryzys i upadek republiki ==
|
