Kryza (ubiór): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
mNie podano opisu zmian
rozdział o kolorach kryz, będzie rozbudowany jeszcze w przyszłości o szczegółowe informacje, min przypuszczalne powody, dla których Elżbieta I zabroniła noszenia niebieskich kryz, muszę tylko znaleźć źródła.
Linia 1:
[[Plik:Bernhard Klefeker-2.jpg|thumb|150px|Portret pastora z [[Hamburg]]a [[Bernhard Klefeker|Bernharda Klefekera]] w stroju z kryzą, [[Friedrich Carl Gröger]]]]'''Kryza''' – [[okrąg]]ły, marszczony lub plisowany [[kołnierz]], noszony w Europie Zachodniej, Środkowej i Północnej od połowy XVI wieku do połowy XVII wieku. Wykonywana z cienkiej [[tkanina|tkaniny]], zazwyczaj obszytej [[Koronka (sztuka)|koronką]]. Pod koniec XVI wieku na popularności zyskiwały kryzy uszyte wyłącznie z koronki<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = The Fashion Historian: Ruffs |data dostępu = 2020-05-26 |opublikowany = The Fashion Historian |url = http://www.thefashionhistorian.com/2011/11/ruffs.html}}</ref>. Do usztywnienia używano krochmalu lub drucianego stelaża<ref>{{Cytuj |miejsce= Warszawa |tytuł = Encyklopedia PWN |data dostępu = 2020-05-26 |wydawca = Wydawn. Naukowe PWN |oclc = 644242944}}</ref>.
[[Plik:Bernhard Klefeker-2.jpg|thumb|150px|Portret pastora z [[Hamburg]]a [[Bernhard Klefeker|Bernharda Klefekera]] w stroju z kryzą, [[Friedrich Carl Gröger]]]]{{W edycji}}
'''Kryza''' – [[okrąg]]ły, marszczony lub plisowany [[kołnierz]], noszony w Europie Zachodniej, Środkowej i Północnej od połowy XVI wieku do połowy XVII wieku. Wykonywana z cienkiej [[tkanina|tkaniny]], zazwyczaj obszytej [[Koronka (sztuka)|koronką]]. Pod koniec XVI wieku na popularności zyskiwały kryzy uszyte wyłącznie z koronki<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = The Fashion Historian: Ruffs |data dostępu = 2020-05-26 |opublikowany = The Fashion Historian |url = http://www.thefashionhistorian.com/2011/11/ruffs.html}}</ref>. Do usztywnienia używano krochmalu lub drucianego stelaża<ref>{{Cytuj |miejsce= Warszawa |tytuł = Encyklopedia PWN |data dostępu = 2020-05-26 |wydawca = Wydawn. Naukowe PWN |oclc = 644242944}}</ref>.
 
Mogły przyjmować duże rozmiary, o średnicy zbliżonej do średnicy damskiej sukni. Niekiedy były również upinane do góry, za uszami, tworząc kształt ściętego stożka<ref>{{Cytuj |autor = Hab'k O.Westman |tytuł = Transactions of the Society of Literary & Scientific Chiffoniers; being essays on primitive arts in domestic life. The Spoon, with upwards of one hundred illustrations, etc |data = 1844}}</ref>.
Linia 10 ⟶ 9:
Moda na kryzy pojawiła się w XVI wieku w Hiszpanii, a w drugiej połowie XVI wieku przeszła do większości krajów Europy Zachodniej, Środkowej i Północnej. Najdłużej utrzymała się w Holandii, gdzie była noszona do połowy XVII wieku<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Urszula Kołaczkowska |tytuł = 500 zagadek z historii sztuki |data = 1969 |s = s. 158}}</ref>. W Polsce moda na kryzy nie przyjęła się szeroko, nosili je przede wszystkim cudzoziemscy królowie i królowe<ref name=":1" />.
 
== Kolory kryz ==
<br />
Najpopularniejszym i podstawowym kolorem kryzy był biały <ref name=":2">{{Cytuj |autor = Vicki |tytuł = Elizabethan Ruffs |data = 2013-07-22 |data dostępu = 2020-05-27 |opublikowany = Historical Britain |url = https://historicalbritain.org/2013/07/22/elizabethan-ruffs/ |język = en}}</ref>, jednak niekiedy krochmal używany do usztywnienia kryzy wzbogacano barwnikami, co uzyskało na uzyskanie jej delikatnego, pastelowego odcienia, który spierał się razem z krochmalem. Barwniki pochodzenia roślinnego pozwalały na uzyskanie kolorów: różowego, jasnofioletowego, żółtego<ref name=":3">{{Cytuj |autor = Elizabeth's London: Everyday Life in Elizabethan London |tytuł = Liza Picard |data = 2014}}</ref>, zielonego <ref name=":4">{{Cytuj |autor = Ruth Turner Wilcox |tytuł = The Dictionary of Costume |data = 1979}}</ref>. Żółty kolor uzyskiwany był dzięki drogocennemu szafranowi. <ref>{{Cytuj |autor = Vivian Thomas, Nicki Faircloth |tytuł = Shakespeare's Plants and Gardens: A Dictionary |data = 2014}}</ref> Kolor jasnofioletowy osiągany był także przy użyciu [[Kwas karminowy|koszeliny.]]<ref name=":3" /> Do osiągnięcia bladoniebieskiego odcienia używano [[Smalta|smalty]]. <ref name=":3" />
 
Niebieskawy odcień miał sprawiać, że cera noszącego wydawała się bledsza, przez co bardziej atrakcyjna dla współczesnych.<ref name=":2" /> <ref>{{Cytuj |autor = Christopher Breward |tytuł = The Culture of Fashion |data = 1994}}</ref> W Anglii, w roku 1595, królowa [[Elżbieta I Tudor|Elżbieta]] zabroniła noszenia barwionych na niebiesko kryz<ref name=":3" />.
 
Spośród barwionych kryz największą popularnością w całej Europie cieszyły się te w kolorze żółtym<ref name=":4" />. W Anglii żółty wyszedł z mody po procesie i egzekucji skazanej za morderstwo [[Anny Turner]], która była uważana za wynalazczynię żółtego krochmalu. Barwiona na żółto kryza zaczęła stanowić symbol upadku moralności. Według niektórych współczesnych, Anna założyła ten dodatek na swój proces, po czym kat ironicznie postanowił założyć szafranowożółtą kryzę do wykonania wyroku. Możliwe jednak, że jest to jedynie ówczesna plotka, gdyż istnieją inne źródła pierwotne, które nie wspominają tego faktu. <ref>{{Cytuj |autor = Ann Rosalind Jones, Peter Stallybrass |tytuł = Renaissance Clothing and the Materials of Memory |data = 2000}}</ref>
 
Kolorowe kryzy rzadko można spotkać na portretach nie tylko dlatego, że były mniej popularne od wersji w kolorze białym. Późniejsi konserwatorzy przemalowywali je, uznając biel za prawidłowy, docelowy kolor kryzy. <ref name=":3" /> <gallery>
Plik:Joan Alleyn 1596.jpg|Zielona kryza obszyta koronką, Anglia, 1596
Plik:Van somer christian lady cavendish.jpg|Szafranowożółta kryza wykonana z koronki, Anglia, wczesny wiek XVII
</gallery>
 
== Galeria ==
<center><gallery>