Kultura archeologiczna: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m wikizacja, linki zewnętrzne
poprawa przek., brak źródeł ⇒ brak przypisów; artykuł jest częściowo uźródłowiony, WP:SK
Linia 1:
{{Dopracować|źródła=2017-03więcej przypisów}}
[[Plik:Przeworsk2.PNG|thumb|upright=1.3|Kultury archeologiczne na terenie Polski w III wieku n.e.<br />
{{legenda|#f08|[[grupa dębczyńska]]}}
Linia 10:
Niemiecki archeolog [[Gustaf Kossinna]] (1858–1931) utożsamiał kultury archeologiczne z grupami językowymi, rasowymi i etnicznymi. W 1895 r. na konferencji Towarzystwa Antropologicznego w [[Kassel]] sformułował on zasady tzw. metody archeologiczno-osadniczej: „wyraźnie określone archeologicznie prowincje kulturowe odpowiadają bez wątpienia ściśle zdefiniowanym ludom lub grupom plemiennym”<ref>{{Cytuj |autor r = Stephen J. Shennan |redaktor = Stephen J. Shennan |rozdział = Introduction: archaeological approaches to cultural identity |tytuł = Archaeological Approaches to Cultural Identity |data = 2003-05-20 |data dostępu = 2020-05-17 |isbn = 978-1-134-86629-8 |wydawca = Routledge |s = 37 |url = https://books.google.pl/books?id=tb-IAgAAQBAJ&pg=PA37&lpg=PA37&source=bl |język = en}}</ref>.
 
Uczniami Kossinny byli tak wybitni uczeni jak [[Józef Kostrzewski]] w Polsce (który po studiach stał się jego zaciętym przeciwnikiem) i [[Vere Gordon Childe]] w Anglii. Józef Kostrzewski definiował kulturę archeologiczną jako „zespół typowych cech ceramiki, uzbrojenia, narzędzi, ozdób, budownictwa, gospodarki, obrządku pogrzebowego i innych zjawisk kultury materialnej, duchowej i społecznej, uchwytnych w danym okresie i na danym obszarze”<ref>{{Cytuj |autor = [[Józef Kostrzewski]] |tytuł = Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (od połowy II tysiąclecia p. n. e. do wczesnego średniowiecza) |data = 1961 |opis = |miejsce = Poznań |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe}}</ref>. Vere Gordon Childe, który wprowadził do światowej literatury archeologicznej, pisał: „Znajdujemy pewne typy zabytków – naczynia, narzędzia, ozdoby, obrządki pogrzebowe, formy domostw, stale współwystępujące ze sobą. Taki zespół regularnie powiązanych cech będziemy nazywali «grupą kulturową» lub po prostu kulturą. Przyjmujemy, że taki zespół jest wyrazem materialnym tego, co dzisiaj zostałoby nazwane ludem"<ref>{{Cytuj |autor = [[Vere Gordon Childe]] |tytuł = The Danube in Prehistory |data = 1929 |miejsce = Oxford |wydawca = Oxford University Press |s = v-vi}}</ref>.
 
To początkowe '''realistyczne (obiektywistyczne) rozumienie kultur archeologicznych''' zostało poddane krytyce wychodzącej zarówno z założeń teoretycznych (np. w ujęciu [[Stanisław Tabaczyński|Stanisława Tabaczyńskiego]] kultura archeologiczna może być uznana co najwyżej za „rzeczowe korelaty kultury”<ref>{{Cytuj |autor = |autor r = [[Stanisław Tabaczyński]] |redaktor = Arkadiusz Marciniak |rozdział = Kultura i kultury |tytuł = Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji |data = 2012 |data dostępu = 17/05/2020 |isbn = 978-83-7177-791-2 |miejsce = Poznań |wydawca = Wydawnictwo Poznańskie |s = 580-581 }}</ref>), jak i opartej na wynikach obserwacji etnograficznych, m.in. dokonanych na terenie Stanów Zjednoczonych przez [[Franz Boas|Franza Boasa]] i [[Alfred Kroeber|Alfreda Louisa Kroebera]], którzy wykazali, że poszczególne elementy kulturowe mają odmienne, najczęściej przecinające się zasięgi geograficzne.
 
Obecnie przeważa zatem pogląd konstruktywistyczny, głoszący że relacja pomiędzy kulturą archeologiczną a [[grupa etniczna|etnosem]] ([[plemię|ludem]]) jest nieznana, ponieważ kultura archeologiczna nie jest realnym bytem z przeszłości, ale jedynie '''epistemologicznym konstruktem''' archeologów, sposobem, w jaki porządkowany jest materiał źródłowy. W związku z tym kultury archeologiczne są tworzone (a nie odkrywane) przez archeologów, ale mogą być przez nich także likwidowane (taki los spotkał np. kulturę grobów jamowych).
Linia 22:
* charakterystycznych cech [[ceramika|ceramiki]] (np. [[Kultura ceramiki wstęgowej rytej|kultura ceramiki wstęgowej]], [[kultura amfor kulistych]], [[kultura pucharów lejkowatych]]);
* sposobu grzebania zmarłych (np. [[Krąg kultur pól popielnicowych|kultury pól popielnicowych]]);
* miejsca odkrycia, czyli od tzw. [[stanowiskoStanowisko eponimicznearcheologiczne|stanowiska eponimicznego]] (np. [[kultura rzucewska]] od miejscowości Rzucewo, gdzie odkryto typowe dla tej kultury źródła archeologiczne).
 
Kultury archeologiczne mogą być definiowane przez archeologów w oparciu o jeden typ przewodni lub wyróżniane z uwzględnieniem całego zestawu typów. Pierwszy rodzaj definicji jednostek taksonomicznych, zwany monotetycznym, dominował przez długi okres w archeologii XX w. Wyróżniano więc kultury archeologiczne, np.: