Bitwa pod Grand Coteau: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: WPCHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka
m Poprawiłem styl linków interwiki po samym sobie, a poza tym link do nieistniejącego w polskiej Wikipedii artykułu o księdzu Laflèche miał nazwę "księdza Laflèche", więc poprawiłem ją na "Louis-François Richer Laflèche".
Linia 23:
}}
 
'''Bitwa pod Grand Coteau''' to starcie [[Metys#Metysi kanadyjscy|kanadyjskich Metysów]] z wojownikami [[Siuksowie|Siuksów]] z plemienia Yanktonai lub Lakota{{odn|McCrady|2009|s=13}}, plemienia Yankton{{odn|Hogue|2015|s=113}} albo z klanu Pabaksa plemienia Yanktonai{{odn|Barkwell|2017|s=13}} z metyskimi myśliwymi z [[{{link-interwiki|St. François Xavier]]<sup>([[:|en:|St. François Xavier, Manitoba|en]])</sup>}} ([[Koncesja Selkirka|Kolonia Rzeki Red]]){{odn|Morton|1959/1960}}. Przez część historyków uważana jest za najsłynniejszą{{odn|McCrady|2009|s=12}}{{odn|Hogue|2015|s=36}} lub decydującą{{odn|McMillan|Yellowhorn|2009|s=304}} bitwę między Metysami a Siuksami, czy też punkt zwrotny w historii Metysów{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=1}}.
 
== Przyczyny ==
 
[[Plik:Buffalo Meat Drying, White Horse Plains, Red River.jpg|thumb|left|Metysi z St. François Xavier suszą bizonie mięso. Akwarela [[{{link-interwiki|William Armstrong (artysta)|Williama Armstronga]]<sup>([[:en:|William Armstrong (Canadian artist)|en]])</sup>Williama Armstronga}} pod tytułem ''Suszenie bizoniego mięsa, White Horse Plains<ref group="uwaga">White Horse Plains to dawna nazwa St. François Xavier. Patrz: {{odn|ref=nie|Burpee|1934|s=79}}.</ref>, rzeka Red'' z 1899 roku.]]
W ciągu pierwszej połowy XIX wieku Metysi osiągnęli pozycję dominujących aprowizatorów w północnej części Wielkich Równin{{odn|Hogue|2015|s=30}}. Posiadanie dużej liczby koni umożliwiało im efektywniejsze polowanie na bizony, lecz przede wszystkim pozwalało transportować upolowane zwierzęta znacznie szybciej niż piechotą lub przy użyciu psów pociągowych{{odn|Douaud|2007|s=59}}. Zaopatrywali oni w żywność między innymi [[Kompania Północno-Zachodnia|Kompanię Północno-Zachodnią]]{{odn|McMillan|Yellowhorn|2009|s=301}}, [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanię Zatoki Hudsona]]{{odn|Hogue|2015|s=41}}{{odn|Douaud|2007|s=62}} czy Kolonię Rzeki Red{{odn|Douaud|2007|s=62}}, gdyż na dalekiej północy trudniej było o większe ilości mięsa{{odn|Colpitts|2014|s=96}}. W zamian za dostarczany prowiant otrzymywali produkty niezbędne do wypraw łowieckich i życia codziennego w osadzie{{odn|Hogue|2015|s=29}}. Ważną rolę w ich wymianie handlowej odgrywała produkcja [[pemikan]]u<ref group="uwaga">Pemikan składał się z suszonego mięsa bizonów i tłuszczów pochodzących z tych zwierząt, choć eksperymentowano też z tłuszczami z niedźwiedzi. Zwykle dla zwiększenia kaloryczności był on jeszcze smażony w innym tłuszczu, dzięki czemu zawierał średnio około 8400 kalorii na kilogram. W niektórych wariantach w celu podniesienia walorów smakowych i odżywczych do pemikanu dodawano owoce leśne, takie jak aronia czy świdośliwa. Choć do komercyjnej produkcji pemikanu od samego początku używano przeważnie dużo więcej tłuszczów twardych niż miękkich, od lat dwudziestych XIX wieku wykorzystywano już niemal tylko łój bizonów. W wyniku tej zmiany nabrał on charakterystycznego dla łoju posmaku. Patrz: {{odn|ref=nie|Colpitts|2014|s=9–10, 82, 94–96}}.</ref> W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku liczba bizonów na preriach środkowej Kanady znacznie zmalała, co skłoniło Metysów do zapuszczania się coraz dalej na południe, na tereny Stanów Zjednoczonych kontrolowane przez Siuksów{{odn|McCrady|2009|s=19–20}}.
 
Linia 57:
Siuksowie zaatakowali umocniony obóz Metysów. Początkowo próbowali przedostać się przez barierę z wozów do środka kręgu, lecz zostali odparci. Indianie wycofali się i co jakiś czas próbowali pojedynczo podkradać się do obrońców i strzelać do nich z broni palnej i łuków albo szarżować na nich, próbując uniknąć śmiercionośnego ognia zza barykad. Przeprowadzona niedługo potem druga próba zdobycia obozu również zakończyła się fiaskiem. Przyczyną był brak koordynacji wojowników, bez czego niemożliwe było zmasowane uderzenie w wybranym miejscu szańca{{odn|Morton|1959/1960}}.
 
Po przedłużającej się bezowocnej walce wódz Indian doszedł do wniosku, że Metysi mają po swojej stronie [[Manitu]]<ref group="uwaga">Według innej relacji wódz miał wykrzyknąć to 14 lipca bezpośrednio przed odwrotem Indian. Patrz: {{odn|ref=nie|Smith|Beaudry|2009|s=4}}.</ref>{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=13}}. Najprawdopodobniej do takich przemyśleń doprowadziła go obserwacja [[księdza{{link-interwiki|Louis-François Richer Laflèche]]<sup>([[:|en:|Louis-François Richer Laflèche|en]])</sup>księdza Laflèche}}{{odn|Morton|1959/1960}}, misjonarza Metysów i [[Wikariusz generalny|wikariusza generalnego]] [[Archidiecezja Saint Boniface|archidiecezji Saint Boniface]]{{odn|Morton|1959/1960}}, który przed bitwą wyspowiadał chętnych, odprawił mszę i udzielił komunii{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Smith|Beaudry|2009|s=3}}, a podczas starcia stał w komży<ref group="uwaga">Według jednej z relacji wódz Indian wspomniał o ''Manitu ubranym w czarne szaty'', co nie zgadza się ze wzmianką o komży, która jest koloru białego. Patrz: {{odn|ref=nie|Smith|Beaudry|2009|s=4}}.</ref> na wozie ustawionym w samym środku taboru, trzymając w rękach krzyż i zagrzewając Metysów do walki{{odn|Morton|1959/1960}}.
 
Zmęczeni Siuksowie ustąpili z pola bitwy, aby zająć się rannymi i uzupełnić zapas amunicji. W dodatku wówczas rozpętała się burza z piorunami, a nad prerią zaległa mgła uniemożliwiająca prowadzenie ostrzału obu stronom{{odn|Morton|1959/1960}}.
Linia 70:
== Straty ==
 
W bitwie Metysi stracili jednego człowieka<ref group="uwaga" name="trzej więźniowie"/>{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|McCrady|2009|s=13}}, 12 koni i 4 woły{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Smith|Beaudry|2009|s=3}}. Trzech obrońców było lekko rannych{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=13}}{{odn|Smith|Beaudry|2009|s=4}}. Według zapisków [[Rudolf Friedrich Kurz|Rudolfa Friedricha Kurza]], które swoje informacje zaczerpnął od Metysów{{odn|McCrady|2009|s=13}}, straty po stronie Siuksów wyniosły 80 zabitych{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|McCrady|2009|s=13}}, kilkudziesięciu rannych{{odn|Morton|1959/1960}} i 65 koni{{odn|Morton|1959/1960}}. Z listu napisanego około pół roku później{{odn|Morton|1959/1960}} przez [[{{link-interwiki|Albert Lacombe|księdza Lacombe]]<sup>([[:en:|Albert Lacombe|en]])</sup>}}, który towarzyszył większej grupie metyskich myśliwych{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|McCrady|2009|s=13}}, wynika jednak, iż wśród Indian było 18 zabitych{{odn|Morton|1959/1960}}{{odn|McCrady|2009|s=13}}. Ksiądz Laflèche za to w liście do przyjaciela opisującym bitwę nadmienił, że 10 dni po starciu otrzymał wiadomość o śmierci 15 Indian, zranieniu 18 Siuksów i zabiciu 9 koni nieprzyjaciela{{odn|Haag|Barkwell|2009|s=15}}. Jeszcze inna relacja szacuje, że liczba zabitych Siuksów mieściła między 80 a 90{{odn|Smith|Beaudry|2009|s=4}}.
 
== Skutki ==
Linia 77:
 
== Zobacz też ==
* [[{{link-interwiki|Polowanie Metysów na bizony]]<sup>([[:|en:|Métis buffalo hunt|en]])</sup>}}
* [[{{link-interwiki|Wóz Metysów znad rzeki Red]]<sup>([[:|en:|Red River cart|en]])</sup>}}
 
== Uwagi ==