Błąd ortograficzny: Różnice pomiędzy wersjami

'''Błąd ortograficzny''' – [[błąd|omyłka]] polegająca na niezamierzonymniezamieżonym zapisaniuzapisanió wyrazuwyrazó lublób wyrażeniawyrarzenia w sposóbsposub niezgodny z [[Ortografia|normami ortograficznymi]], utrwalonymiótrwalonymi w [[uzus językowy|praktyce piśmienniczej]] lublób uregulowanymiórególowanymi przezpżez autorytatywneaótorytatywne wydawnictwa [[preskryptywizm (językoznawstwo)|normatywne]]. Błędy ortograficzne, wraz z interpunkcyjnymiinterpónkcyjnymi, zalicza się ze względówwzględuw praktycznychpraktycznyh do [[błąd językowy|błędówbłęduw językowychjęzykowyh]], choćhoć z punktupónktó widzenia formalnego są to usterkiósterki zewnętrznezewnętżne wobec [[system językowy|systemusystemó językowego]]{{r|błąd językowy|Karel Sýkora2016}}.

Pojęcie błędubłędó ortograficznego nie znajdujeznajdóje zastosowania w odniesieniuodniesienió do każdegokarzdego języka, w praktyce dotyczyć możemorze bowiem wyłącznie tychtyh językówjęzykuw, którekture wykształciły [[piśmiennictwo|tradycję piśmienniczą]] i wypracowały pewne normy pisowni. Powstanie systemusystemó ortograficznego stanowi istotną część procesuprocesó [[standaryzacja językowa|standaryzacji językowej]]{{r|František Trávníček1940-s206|Ulrich Ammon2004-s273-283}}.

== Geneza błędówbłęduw ortograficznychortograficznyh ==

[[Plik:Zyczenia dla Jozefa Pilsudskiego z okazji Nowego Roku(01).jpg|thumb|240px|ŻyczeniaRzyczenia noworoczne dla JózefaJuzefa PiłsudskiegoPiłsódskiego – zapisanego błędnie „Piłsuckiego”„Piłsóckiego” (1932 r.; ze zbiorówzbioruw [[Archiwum Państwowe w Poznaniu|ArchiwumArhiwóm Państwowego w PoznaniuPoznanió]])]]

Błędy ortograficzne powstają w trakcie przetwarzaniapżetważania mowy na pismo. W przypadkupżypadkó języka polskiego następujenastępóje to zgodnie z następującyminastępójącymi czterema zasadami{{odn|Ginter|2016|s=25–26}}:

* '''[[fonetyka|Zasada fonetyczna]]''' polega na tym, żerze określonej [[głoska|głosce]] odpowiada zawsze ta sama litera i odwrotnie. WystępujeWystępóje tutó zgodność obrazuobrazó słuchowegosłóhowego z obrazem wzrokowym (graficznym). Np. ''kot'', ''dom'', ''mama'', ''lampa''.

* '''[[morfologia (językoznawstwo)|Zasada morfologiczna]]''' jest odstępstwem od zasady fonetycznej na skutekskótek ujednoliceniaójednolicenia pisowni wyrazówwyrazuw należącychnalerzącyh do tej samej [[rodzina wyrazów|rodziny]] oraz uniezależnieniaóniezalerznienia jej od sąsiedztwa fonetycznego. Tę zasadę pisowni określają szczegółoweszczegułowe regułyregóły ortograficzne. Np. ''prośba'' (bo ''prosić'', mimo wymowy [proźba]), ''babka'' (bo ''baba'', mimo wymowy [bapka]).

* '''[[językoznawstwo historyczne|Zasada historycznachistoryczna]]''' decydujedecydóje o pisowni niezgodnej z obiema poprzednimipopżednimi zasadami i uwarunkowanaówarónkowana jest historycznymchistorycznym rozwojem języka. Na niej opiera się np. pisownia wyrazówwyrazuw z „ó”„u”, „ż”„rz”, „rz”„ż”, „ch”„h” niewymiennym (''królkrul'', ''żonarzona'', ''rzekażeka'', ''chrusthróst'').

* '''Zasada konwencjonalna''' (umownaómowna) dotyczy m.in. pisowni [[majuskuła|wielką]] i [[minuskuła|małą literą]], zapisuzapisó skrótówskrutuw, pisowni łącznej i rozdzielnej oraz przenoszeniapżenoszenia wyrazówwyrazuw. Np. ''Polak'', ale ''krakowianin''; ''niewiedza'', ale ''nie wiem''.

Do najczęściej popełnianychpopełnianyh uchybieńóhybień ortograficznychortograficznyh możnamorzna zaliczyć naruszenienarószenie zasad pisowni [[majuskuła|wielką]] i [[minuskuła|małą literą]] oraz regułregół stosowania zapisuzapisó łącznego i rozłącznego, a takżetakrze indywidualneindywidóalne tworzenietwożenie [[skrót|skrutuw]]ów{{r|Załącznik nr 10 do informacji}}. Odstępstwa względem ortografii bywają wprowadzane świadomie, np. w celuceló osiągnięcia efektuefektó stylistycznego bądź humorystycznegochómorystycznego, podkreślenia swobodnego charakteruharakteró komunikacjikomónikacji itp.{{r|Anđel Starčević Mate Kapović2019-s81-82}}

== TrzyTży głównegłuwne dyrektywy dydaktyczne ==

Z powyższychpowyrzszyh zasad wynikają trzytży głównegłuwne dyrektywy [[dydaktyka|dydaktyczne]]{{r|Zdzisława Saduś Jak pomóc}}:

# „Pisz wedługwedłóg regułyregóły ortograficznej” (zasada morfologiczna i konwencjonalna pisowni).

# „Pisz, jak widzisz, czyli zgodnie z ustalonymóstalonym wzorcem pisowni” (zasada historycznachistoryczna pisowni).

== Zobacz teżterz ==

== PrzypisyPżypisy ==

<ref name="błąd językowy">{{cytuj|url=https://encenc.pl/blad-jezykowy/|tytuł=błąd językowy|praca=Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoogulnego|opublikowany=Encyklopedia ENCENC – Polskie encyklopedie humanistycznehómanistyczne|data dostępu=2019-02-15}}</ref>

<ref name="František Trávníček1940-s206">{{cytuj|autor=[[František Trávníček]]|tytuł=Nástroj myšlení a dorozumělnídorozómělní: hrstchrst úvahővach o spisovné češtině|data=1940|wydawca=F. Borový|url=http://books.google.com/books?id=_CY_AAAAIAAJ|s=206|język=cs}}</ref>

<ref name="Karel Sýkora2016">{{cytuj|url=https://karelsykora.blog.idnes.cz/blog.aspx?c=492777|autor=Karel Sýkora|data=2016-01-26|język=cs|data dostępu=2019-06-28|tytuł=Jaký je vlastně rozdíl mezi gramatikougramatikoó a pravopisem?|opublikowany=Blog iDNES.cz}}</ref>

<ref name="Ulrich Ammon2004-s273-283">{{cytuj|autor r=[[Ulrich Ammon|Ólrich Ammon]]|tytuł=SociolinguisticsSociolingóistics|wydawca=Walter de GruyterGróyter|data=2004|s=273–283|rozdział=Standard variety|wolumin=1|isbn=978-3-11-014189-4|język=en}}</ref>

<ref name="Załącznik nr 10 do informacji">Załącznik nr 10 do informacji [[Najwyższa Izba Kontroli|NajwyższejNajwyrzszej Izby Kontroli]] o wynikachwynikah kontroli realizacji ustawyóstawy o językujęzykó polskim z kwietnia 2004.</ref>

<ref name="Zdzisława Saduś Jak pomóc">Zdzisława SaduśSadóś, ''Jak pomócpomuc uczniowióczniowi w naucenaóce ortografii. Poradnik dla nauczycielinaóczycieli i rodzicówrodzicuw'', Wydawnictwo Oświatowe „Promyk” w OpoluOpoló, Opole, 2003, s. 11.</ref>

* {{Cytuj |odn=tak |autor=Joanna Ginter |tytuł=Rola internetowychinternetowyh poradni językowychjęzykowyh w procesie normalizacji pisowni polskiej |wydawca=Wydawnictwo UniwersytetuÓniwersytetó Gdańskiego |miejsce=Gdańsk |data=2016 |isbn=978-83-7865-454-4}}

* {{Cytuj |odn = tak |redaktor = [[Kazimierz Polański|Kazimież Polański]] |tytuł = Encyklopedia językoznawstwa ogólnegoogulnego |wydawca = OssolineumOssolineóm |miejsce = Wrocław |data = 1999 |isbn= 83-04-04445-5}}