Edward Stachura: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m →‎Linki zewnętrzne: drobne techniczne
Zmiany wizualne tekstu - podzielenie dużej i niezbyt czytelnej partii tekstu na mniejsze, wyraźnie oddzielone.
Linia 34:
 
== Życiorys ==
=== Lata dziecięce, młodość, studia ===
Urodził się w rodzinie polskich emigrantów w [[Charvieu-Chavagneux|Charvieu]] (jako miejsce urodzenia podawał również Pont-de-Cheruy i Reveil), w departamencie [[Isère (departament)|Isère]], w regionie [[Rodan-Alpy]] (wschodnia Francja). Był drugim dzieckiem Stanisława i Jadwigi Stachurów. Na chrzcie otrzymał imiona Jerzy Edward (zmiany na Edward Jerzy dokonał dopiero w Polsce). Rodzice Stachury wyjechali do Francji w poszukiwaniu pracy. Mieszkali tam 26 lat, w tym przez 6 początkowych lat tułali się po kraju w poszukiwaniu zatrudnienia. Stachura od najmłodszych lat wykazywał talent do rysunku. Matka wspomina, że jeszcze podczas pobytu we Francji, dziewięcioletni Edzio, wraz z kolegą wymalowali ściany niedalekiej kafejki, wprawiając w zachwyt stałych bywalców. Wspomnienia z dzieciństwa zawarte są w opowiadaniu ''Jak mi było na Mazurach'' (1962). Języka polskiego Stachura nauczył się we Francji, w polskiej szkole, do której uczęszczał w czwartki (dzień wolny od nauki). Rodzina wróciła do Polski w listopadzie 1948. Początkowo chcieli osiąść w Gliwicach, lecz zmienili plany i zamieszkali w [[Łazieniec|Łazieńcu]], niedaleko [[Aleksandrów Kujawski|Aleksandrowa Kujawskiego]]. Tam po rodzicach matka odziedziczyła dom i kawałek ziemi. Dzieciństwo spędzone we Francji i nauka francuskiego miały spory wpływ na styl języka przyszłego poety.
 
=== '''Edukacja''' ===
Rodzina wróciła do Polski w listopadzie 1948. Początkowo chcieli osiąść w Gliwicach, lecz zmienili plany i zamieszkali w [[Łazieniec|Łazieńcu]], niedaleko [[Aleksandrów Kujawski|Aleksandrowa Kujawskiego]]. Tam po rodzicach matka odziedziczyła dom i kawałek ziemi. Dzieciństwo spędzone we Francji i nauka francuskiego miały spory wpływ na styl języka przyszłego poety. 11-letni Stachura rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej nr 2 w Aleksandrowie Kujawskim. Uczniem był raczej przeciętnym. Na początku miał problemy z językiem polskim, lecz nadrobił zaległości. Szkołę podstawową ukończył w 1952 i rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Staszica w Ciechocinku, do którego uczęszczał do 1955. Do oddalonego od rodzinnego domu Ciechocinka początkowo dojeżdżał pociągiem, a jego ulubionym zajęciem było wyskakiwanie z pociągu, by skrócić sobie drogę do domu.
 
Stachura zaczął pisać w wieku 17 lat. Uzasadnienie Stachury, dlaczego zaczął pisać (w ten sposób wypowiada się bowiem bohater jego powieści pt. ''Fabula Rasa''): „Był w liceum jeden piszący wiersze chłopak, z którego wielu kolegów drwiło (…), więc wziąłem się za pisanie wierszy, żeby przejąć na siebie połowę drwin i w ten sposób ulżyć mu w niedoli”. Już w liceum planował podjęcie studiów z elektroniki, jednak rozbudzone przez [[Janusz Żernicki|Janusza Żernickiego]] (tego samego, którego Sted ratował z poetyckiej opresji) zainteresowania artystyczne zaowocowały zmianą planów życiowych. Odbiło się to na jego wynikach w nauce. Zatargi z nauczycielami zmusiły Stachurę do ukończenia nauki już nie w Ciechocinku, lecz w [[III Liceum Ogólnokształcące im. Marynarki Wojennej RP w Gdyni|Gdyni]]. Stachura był skonfliktowany z ojcem, przez co często uciekał z domu. Nocował u mieszkającej w pobliżu ciotki. Dość szybko przez rodzinę uznany został za odmieńca, zwłaszcza po zmianie planów dotyczących studiów i kariery zawodowej. Konflikt z ojcem miał wpływ na formowanie się osobowości poety.
 
W Gdyni Stachura mieszkał w [[Internat|internacie]]. Maturę zdał w [[III Liceum Ogólnokształcące im. Marynarki Wojennej RP w Gdyni|Szkole Ogólnokształcącej Stopnia Podstawowego i Licealnego]]. Na świadectwie dojrzałości oceny bardzo dobre Stachura miał z przedmiotów ścisłych, natomiast z języka polskiego jedynie dostateczny. Nie został dopuszczony do egzaminów wstępnych do [[Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku|Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku-Sopocie]] z powodu niesystematyczności. Stracony rok zamierzał spożytkować dużo pisząc i malując. Nie udało mu się jednak zrealizować tych zamierzeń, gdyż wrócił do Aleksandrowa, gdzie musiał pracować na utrzymanie. Zatrudnił się w spółdzielni ogrodniczej, w której zbijał skrzynki oraz pracował w domu nosząc wodę i chodząc do lasu po drewno. Jego konflikt z ojcem ciągle trwał.
Stachura był skonfliktowany z ojcem, przez co często uciekał z domu. Nocował u mieszkającej w pobliżu ciotki. Dość szybko przez rodzinę uznany został za odmieńca, zwłaszcza po zmianie planów dotyczących studiów i kariery zawodowej. Konflikt z ojcem miał wpływ na formowanie się osobowości poety.
 
W 1956 jako „wolny słuchacz” uczestniczył w zajęciach na Wydziale Sztuk Pięknych [[Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu|Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.teatrnn.pl/leksykon/node/1691/edward_stachura| tytuł = Edward Stachura (1937–1979)|język=pl}}</ref>. Stachura podjął studia w roku akademickim 1957/58 na [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II|Katolickim Uniwersytecie Lubelskim]]. Nie wiadomo, co przesądziło o wyborze tej uczelni, być może późny termin egzaminu wstępnego na [[romanistyka|romanistykę]]. Na studia został przyjęty i otrzymał indeks Wydziału Nauk Humanistycznych. Źle mu się wiodło, nie otrzymał miejsca w [[Dom studencki|akademiku]] ani stypendium. Zdarzało mu się spać na dworcu i żebrać o pieniądze. Miejsce w domu studenckim otrzymał legalnie później, po dwóch miesiącach starań. Mieszkał w sali zbiorowej z łóżkami piętrowymi, lecz potrafił w tych trudnych warunkach znaleźć czas na pisanie. Kilka swych wierszy wydrukował w „Sztandarze Ludu”, [[organ]]ie Komitetu Wojewódzkiego [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej]] w [[Lublin]]ie. Odbył również swój pierwszy wieczór autorski. Wsparcia wydawniczego poszukiwał również w Warszawie i Toruniu.
Za prasowy debiut Stachury uznaje się druk dwóch wierszy (''Metamorfoza'' i ''Odnalazły się marzenia'') w [[gdańsk]]im dwutygodniku „Uwaga” w 1956. Występił jako członek grupy [[Grupa Poetycka Kontrasty|„Kontrasty”]], do której wciągnął go [[Mieczysław Czychowski|Mietek Czychowski]], nieformalny przywódca gdańskiej [[Bohema|cyganerii]].
 
26 czerwca 1965 r. uzyskał dyplom magistra filologii romańskiej. Egzamin magisterski zdał z wynikiem dobrym. Równocześnie pracował nad poematem ''Po ogrodzie niech hula szarańcza''.
W Gdyni Stachura mieszkał w [[Internat|internacie]]. Maturę zdał w [[III Liceum Ogólnokształcące im. Marynarki Wojennej RP w Gdyni|Szkole Ogólnokształcącej Stopnia Podstawowego i Licealnego]]. Na świadectwie dojrzałości oceny bardzo dobre Stachura miał z przedmiotów ścisłych, natomiast z języka polskiego jedynie dostateczny. Nie został dopuszczony do egzaminów wstępnych do [[Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku|Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku-Sopocie]] z powodu niesystematyczności. Stracony rok zamierzał spożytkować dużo pisząc i malując. Nie udało mu się jednak zrealizować tych zamierzeń, gdyż wrócił do Aleksandrowa, gdzie musiał pracować na utrzymanie. Zatrudnił się w spółdzielni ogrodniczej, w której zbijał skrzynki oraz pracował w domu nosząc wodę i chodząc do lasu po drewno. Jego konflikt z ojcem ciągle trwał.
 
=== '''Początki twórczości''' ===
W 1956 jako „wolny słuchacz” uczestniczył w zajęciach na Wydziale Sztuk Pięknych [[Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu|Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.teatrnn.pl/leksykon/node/1691/edward_stachura| tytuł = Edward Stachura (1937–1979)|język=pl}}</ref>. Stachura podjął studia w roku akademickim 1957/58 na [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II|Katolickim Uniwersytecie Lubelskim]]. Nie wiadomo, co przesądziło o wyborze tej uczelni, być może późny termin egzaminu wstępnego na [[romanistyka|romanistykę]]. Na studia został przyjęty i otrzymał indeks Wydziału Nauk Humanistycznych. Źle mu się wiodło, nie otrzymał miejsca w [[Dom studencki|akademiku]] ani stypendium. Zdarzało mu się spać na dworcu i żebrać o pieniądze. Miejsce w domu studenckim otrzymał legalnie później, po dwóch miesiącach starań. Mieszkał w sali zbiorowej z łóżkami piętrowymi, lecz potrafił w tych trudnych warunkach znaleźć czas na pisanie. Kilka swych wierszy wydrukował w „Sztandarze Ludu”, [[organ]]ie Komitetu Wojewódzkiego [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej]] w [[Lublin]]ie. Odbył również swój pierwszy wieczór autorski. Wsparcia wydawniczego poszukiwał również w Warszawie i Toruniu.
Za prasowy debiut Stachury uznaje się druk dwóch wierszy (''Metamorfoza'' i ''Odnalazły się marzenia'') w [[gdańsk]]im dwutygodniku „Uwaga” w 1956. Występił jako członek grupy [[Grupa Poetycka Kontrasty|„Kontrasty”]], do której wciągnął go [[Mieczysław Czychowski|Mietek Czychowski]], nieformalny przywódca gdańskiej [[Bohema|cyganerii]].
 
Debiut literacki Stachury przypadł na okres małej stabilizacji. Twórcy literatury zareagowali na ten fakt stworzeniem „Orientacji Poetyckiej Hybrydy”. W tym momencie Stachura miał za sobą druk wierszy w „[[Twórczość (miesięcznik)|Twórczości]]”. Książkowym debiutem Stachury nie był, jak mogłoby się wydawać, tomik poezji, lecz zbiór opowiadań ''Jeden dzień''. Po jego wydaniu autor złożył podanie o przyjęcie do [[Związek Literatów Polskich|Związku Literatów Polskich]]. „Dobry dzikus” – tak zatytułował w „[[Odra (miesięcznik)|Odrze]]” recenzję „Jednego dnia” [[Jacek Łukasiewicz]]. Bohater jego prozy jawił się jako człowiek wyobcowany, widzący konflikt pomiędzy wolnością jednostki a ograniczeniami nakładanymi przez kulturę. Zaobserwować można było filozoficzne skłonności autora.
 
5 kwietnia 1962 r. Stachura zawarł związek małżeński z Zytą Anną Bartkowską, studentką Uniwersytetu Warszawskiego, pisarką posługującą się pseudonimem [[Zyta Oryszyn]]. Temu okresowi życia Stachury nadal towarzyszyły trudności materialne.
 
26 czerwca 1965 r. uzyskał dyplom magistra filologii romańskiej. Egzamin magisterski zdał z wynikiem dobrym. Równocześnie pracował nad poematem ''Po ogrodzie niech hula szarańcza''.
 
[[Plik:Grochowice dom stachura.jpg|thumb|240px|Dom w Grochowicach, w którym w roku 1967 mieszkał Edward Stachura]]
Linia 67 ⟶ 65:
 
W 1972 roku zagrał turystę wracającego do kraju w filmie fabularnym ''[[Rewizja osobista]]''<ref>{{Cytuj stronę |tytuł=Rewizja osobista (1972) |url=https://www.filmweb.pl/film/Rewizja+osobista-1972-9157 |opublikowany=Filmweb|data dostępu=2019-07-24}}</ref>.
 
=== '''Życie prywatne''' ===
5 kwietnia 1962 r. Stachura zawarł związek małżeński z Zytą Anną Bartkowską, studentką Uniwersytetu Warszawskiego, pisarką posługującą się pseudonimem [[Zyta Oryszyn]]. Temu okresowi życia Stachury nadal towarzyszyły trudności materialne.
 
=== Podróże ===
Linia 77 ⟶ 78:
Edward Stachura zmarł śmiercią samobójczą w swoim mieszkaniu w bloku przy ul. Rębkowskiej 1 w Warszawie, na [[Praga-Południe|Pradze-Południe]]. Cztery miesiące wcześniej, 3 kwietnia 1979, Stachura prawdopodobnie próbował popełnić samobójstwo (rzucił się pod nadjeżdżający elektrowóz, w wyniku czego stracił cztery palce prawej dłoni)<ref>{{Cytuj|autor = Marian Buchowski |tytuł = Edward Stachura – biografia i legenda |data = 1993 |isbn = 83-85971-00-9 |miejsce = Opole |wydawca = Kamerton |oclc = 838715170 }}</ref>. Po tym wypadku przez jakiś czas leczył się w [[Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Drewnica|szpitalu psychiatrycznym „Drewnica”]] w Ząbkach pod Warszawą z rozpoznaniem „zespół urojeniowo-omamowy”<ref>„Fabula rasa. Z wypowiedzi rozproszonych”, Czytelnik W-wa 1984, tom 5 ''Pogodzić się ze światem''.</ref> lub [[Zaburzenia afektywne dwubiegunowe|psychozy depresyjno-urojeniowej]]. Bardzo prawdopodobne jest, że cierpiał na [[Zaburzenia afektywne dwubiegunowe|chorobę afektywną dwubiegunową]]<ref>Jan Jędrzejczyk, ''Choroba afektywna dwubiegunowa i jej związki z twórczością'', w: ''Nowiny Psychologiczne'', nr 4/2008, s.54, ISSN 0867-7980</ref>. Przez kilka miesięcy przed śmiercią pisał dziennik ''Pogodzić się ze światem''. 20 lipca 1979 ponownie zgłosił się na leczenie do szpitala „Drewnica”. Na drugi dzień oddalił się bez wiedzy personelu. 24 lipca 1979 po nadużyciu leków psychotropowych nieskutecznie próbował podciąć sobie nożem żyły, a następnie powiesił się na sznurze umocowanym do haka w suficie (według raportu milicyjnego śmierć nastąpiła przez [[zadzierzgnięcie]])<ref>Waldemar Szyngwelski: „Sted. Kalendarium życia i twórczości Edwarda Stachury”, s. 193 i 203-206, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003, {{ISBN|83-88794-90-6}}.</ref>.
 
== TwórczośćDzieła literackie ==
Krytyka, wbrew samemu Stachurze, łączyła jego życie z twórczością. Pomiędzy wykreowanym bohaterem a realnym pisarzem stawiano znak równości. Dziś jego utwory są wykonywane m.in. przez grupę [[Stare Dobre Małżeństwo]], [[Jacek Różański (artysta)|Jacka Różańskiego]] (płyta do muzyki [[Jerzy Satanowski|Jerzego Satanowskiego]]), [[Jan Kondrak|Jana Kondraka]], Federację (płyta „Stachura-Poematy”), [[Marek Gałązka|Marka Gałązkę]], [[Sławomir Zygmunt|Sławomira Zygmunta]], [[Hey]], [[Jacek Wojciechowski (ur. 1962)|Jacka Wojciechowskiego]], [[Anna Chodakowska|Annę Chodakowską]] , grupę [[Leniwiec (zespół muzyczny)|Leniwiec]] (płyta „Rozpaczliwie wolny”), czy formację [[Babu Król]] oraz [[Fabula Rasa (zespół muzyczny)|Fabula Rasa]]. Zajmował się także tłumaczeniem poezji, m.in. [[Jorge Luis Borges|Jorge Luisa Borgesa]].