Kem (geomorfologia): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m szablon nawigujący |
ujednoznacznienie, źródła/przypisy, wikizacja, akt. |
||
Linia 1:
[[Plik:Kame below Wester Pearsie - geograph.org.uk - 605724.jpg|mały|280x280px|Kem
[[Plik:Glacial kame on the banks of the Ythan Estuary - geograph.org.uk - 604411.jpg|mały|280x280px|Kem w [[Szkocja|Szkocji]], niedaleko ujścia rzeki Ythan.]]
[[Plik:Dude Hill - Glacial Kame - Yellowstone USA.jpg|mały|280x280px|Kem w [[Park Narodowy Yellowstone|Parku Narodowym Yellowstone]] w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]].]]
{{Commonscat|Kame}}{{Inne znaczenia|formy geomorfologicznej|[[Kem|inne znaczenia tego słowa]]}}
'''Kem''' ([[Język angielski|ang]]. ''kame'') – forma ukształtowania powierzchni [[Ziemia|Ziemi]] powstała w wyniku działalności [[Wody fluwioglacjalne|wód roztopowych z lodowca]] ([[procesy fluwioglacjalne]]). Jest to [[pagórek]], garb, [[wzgórze]] lub [[stoliwo]] o wysokości od kilku do kilkunastu metrów (zazwyczaj 20-30 metrów)<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Piotr Migoń |tytuł = Geomorfologia |data = 2006 |isbn = 978-83-01-14812-6 |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |s = 324}}</ref> i średnicy kilkuset metrów o kształcie [[Stożek (bryła)|stożka]] lub [[Stożek ścięty|stożka ściętego]].<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Mieczysław Klimaszewski |tytuł = Geomorfologia |data = 1981 |isbn = 83-01-03498-X |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |s = 732-734}}</ref> Najczęściej są budowane zazwyczaj przez [[Piasek|piaski]] i [[Muł (geologia)|muły]], a czasem [[Żwir|żwiry]].<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Cytuj |tytuł = Polodowcowe formy rzeźby terenu (geologia Niżu Polskiego) |data = 2020-01-19 |data dostępu = 2021-01-20 |opublikowany = Żywa Planeta |url = https://zywaplaneta.pl/polodowcowe-formy-terenu/ |język = pl-PL}}</ref>
==
Kemy powstają w wyniku działalności [[Akumulacja (geologia)|akumulacyjnej]] [[Wody fluwioglacjalne|wód fluwioglacjalnych]].<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Kemy |data dostępu = 2021-01-20 |opublikowany = www.naukowiec.org |url = https://www.naukowiec.org/wiedza/geografia/kemy_3531.html}}</ref><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Jan Flis |tytuł = Szkolny słownik geograficzny |data = 1982 |isbn = 83-02-00870-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |s = 135}}</ref> Powstają w obniżeniach otoczonych przynajmniej z jednej strony ścianą lodu lub szczelinach w obrębie [[Lądolód|lądolodu]] lub [[Martwy lód|brył martwego lodu]], w wyniku odkładania w nich [[Materiał skalny|materiału skalnego]].<ref name=":3" /> Wraz wytapianiem lodu i poszerzaniem szczelin osadzony materiał w partiach brzeżnych ulega deformacjom<ref name=":0" /> (np. w wyniku [[Ruchy masowe|ruchów masowych]]).<ref name=":1" />
{{Przypisy}}▼
Ze względu na sposób powstania kemy można podzielić na dwa rodzaje: fluwioglacjalne i limnoglacjalne.<ref name=":1" /> '''Kemy fluwioglacjalne''' to kemy, które powstały w wyniku osadzania materiału przez [[wody fluwioglacjalne]].<ref name=":1" /> Zazwyczaj są one zbudowane ze [[Żwir|żwirów]] i [[Piasek|piasków]].<ref name=":1" /> '''Kemy limnoglacjalne''' zaś powstają przez akumulację materiału przez wody stojące i zazwyczaj składają się z drobnoziarnistych [[Piasek|piasków]] i [[Muł (geologia)|mułów]].<ref name=":1" />
Ze względu na miejsce powstania wyróżnia się '''kemy szczelinowe''' – pierwotnym środowiskiem sedymentacji były szczeliny między bryłami martwego lodu; oraz '''kemy przetainowe''' – materiał osadzał się w [[Jezioro supraglacjalne|zbiornikach supraglacjalnych]] (występujących na powierzchni lodowca) i następnie był wtapiany w [[lodowiec]] i osadzany na [[Morena|morenowym]] podłożu.<ref name=":1" />
Pagóry kemowe są cechą charakterystyczną dla obszarów o [[Rzeźba glacjalna|rzeźbie polodowcowej]] powstałej w wyniku działalności brył [[Lód martwy|martwego lodu]]<ref name=":0" />, dlatego są traktowane jako wyznacznik [[Deglacjacja|deglacjacji]] arealnej, czyli obszarowego [[Topnienie|topnienia]] [[Lodowiec|lodowca]] i jego rozpadania na fragmenty [[Lód martwy|lodu martwego]].<ref name=":1" /><ref name=":2" />
Specyficzną formą kemów są tzw. '''terasy kemowe''' (kemy marginalne), które powstały w wyniku osadzania materiału skalnego pomiędzy [[Jęzor lodowcowy|jęzorem lodowcowym]] a [[Zbocze doliny|zboczem doliny]], kiedy [[Jęzor lodowcowy|jęzor]] jest zbyt mały i nie sięga stoków doliny, przez [[Ciek marginalny|cieki marginalne]].<ref name=":1" /> Terasy kemowe przypominają swoim kształtem [[Forma antropogeniczna|formy o charakterze antropogenicznym]], ale nimi nie są.<ref name=":2" />
Kemy występują w Polsce pospolicie, w największej ilości na obszarach objętych zlodowaceniami [[Zlodowacenie północnopolskie|północno-]] i [[Zlodowacenie środkowopolskie|środkowopolskim]], ale są również spotykane dalej na południe.<ref name=":2" />
== Zobacz też ==
* [[Oz (geomorfologia)|Oz]]
* [[Drumlin]]
* [[Muton (geomorfologia)|Muton]]
* [[Wody fluwioglacjalne]]
* [[Zastoisko]]
== Bibliografia ==
* Mieczysław Klimaszewski, ''Geomorfologia'', Warszawa, [[Państwowe Wydawnictwo Naukowe]], 1981, s. 732-734. [[Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/830103498X|ISBN: 83-01-03498-X]]
* Piotr Migoń, ''Geomorfologia'', Warszawa, [[Państwowe Wydawnictwo Naukowe]], 2006, s. 324. [[Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301148126|ISBN: 978-83-01-14812-6]]
* Jan Flis, ''Szkolny słownik geograficzny'', Warszawa, [[Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne]], 1982, s. 135. [[Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8302008702|ISBN: 83-02-00870-2]]
== Przypisy ==
▲{{Przypisy}}
{{Rzeźba glacjalna}}
[[Kategoria:Elementy rzeźby lodowcowej]]
| |||