Fregata (okręt żaglowy): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m grafika |
rozwinięcie |
||
Linia 2:
[[Grafika:Brazilian Steam Frigate LOC 04253u.jpg|thumb|250px|Brazylijska fregata z mieszanym napędem żaglowym i bocznokołowym.
Zdjęcie ze stycznia, 1863.]]
'''Fregata''' – historyczna klasa żaglowych [[Okręt|okrętów]] wojennych, w [[XIX wiek|XIX]] wieku także parowo-żaglowych (nie należy ich mylić z [[fregata (żaglowiec)|fregatą]] w znaczeniu typu ożaglowania).
Na przestrzeni wieków jako fregaty określano różne okręty. Do XVI wieku nazywano tak małe jednostki wiosłowe, z pomocniczym ożaglowaniem łacińskim, zbliżone do [[galera|galer]]. Od połowy XVI wieku zaczęto jednak tak nazywać pełnomorskie okręty wojenne, cechujące się smukłą sylwetką i obniżonymi [[kasztel]]ami lub ich brakiem. Inspiracją dla tych okrętów były szybkie żaglowce korsarzy hiszpańskich z Dunkierki. Na przełomie XVI i [[XVII wiek|XVII]] wieków klasa ta wykształcała się i budowano jeszcze okręty o wielu cechach [[galeon|galeonów]]. Ostatecznie klasa fregat została ukształtowana w połowie XVII wieku (za pierwszą klasyczną fregatę uznaje się brytyjską "Constant Warwick" z 1645). Klasa ta następnie uległa znaczącym zmianom w drugiej połowie XVIII wieku i ukształtowała się jako okręty trzymasztowe, z [[Fregata (żaglowiec)|ożaglowaniem typu fregata]].
Klasa fregat pojawiła się w [[XVII wiek|XVII]] wieku i ukształtowała się następnie jako okręty trzymasztowe, z [[Fregata (żaglowiec)|ożaglowaniem typu fregata]]. Były to średnie lub duże okręty [[Żagiel|żaglowe]] konstrukcji drewnianej, mniejsze i słabiej uzbrojone od [[Okręt liniowy|okrętów liniowych]], ale szybsze i zwrotniejsze. Mniejsze od fregat były [[Korweta|korwety]] i [[Slup wojenny|slupy]]. Fregaty przeznaczone były głównie do zadań rozpoznawczych i eskortowych oraz samodzielnych działań na odległych akwenach (np. zwalczania żeglugi – działań [[rajder]]skich, zwalczania piratów itp.). Często też zatrudniane były do wypraw badawczych.▼
▲
Uzbrojenie fregat składało się z [[Działo|dział]] umieszczonych w [[Bateria burtowa|bateriach burtowych]], tak więc na każdą burtę mogła strzelać jedynie połowa dział. Klasa fregat charakteryzowała się tym, że ich [[artyleria]] główna była umieszczona na jednym pokładzie działowym, który był zakryty pokładem górnym (okręty liniowe miały więcej zakrytych pokładów działowych, a korwety miały całe uzbrojenie na odkrytym pokładzie górnym). Na odkrytym pokładzie górnym fregaty były ponadto ustawiane lżejsze działa i [[Karonada|karonady]] Uzbrojenie XIX-wiecznych fregat składało się z 30-50 dział, z czego 20-30 najcięższych dział stanowiło główną baterię, usytuowaną na zakrytym pokładzie działowym. Największe francuskie fregaty żaglowe miały do 60 dział.▼
▲Uzbrojenie fregat składało się z [[Działo|dział]] umieszczonych w [[Bateria burtowa|bateriach burtowych]], tak więc na każdą burtę mogła strzelać jedynie połowa dział. Klasa fregat charakteryzowała się tym, że z reguły ich [[artyleria]] główna była umieszczona na jednym pokładzie działowym, który był zakryty pokładem górnym (okręty liniowe miały więcej zakrytych pokładów działowych, a korwety miały całe uzbrojenie na odkrytym pokładzie górnym). Na odkrytym pokładzie górnym
Na początku XIX wieku typowym [[Kaliber|wagomiarem]] artylerii głównej fregat były armaty 18-funtowe. Jako pierwsza w działa 24-funtowe została uzbrojona amerykańska seria dużych fregat typu "[[USS Constitution|Constitution]]", co dawało im dużą przewagę nad angielskimi odpowiednikami w [[wojna brytyjsko-amerykańska|wojnie brytyjsko-amerykańskiej]] 1812 roku. W ciągu następnych lat wagomiar uzbrojenia fregat rósł i fregaty połowy XIX wieku miały już na ogół takie same działa 32-funtowe, jak okręty liniowe, lecz w mniejszej liczbie. Ciężar [[salwa burtowa|salwy burtowej]] fregat wynosił zwykle ok. 400-500 kg. Wyporność fregat wynosiła zwykle 1000-2000 t.▼
▲Na początku XIX wieku typowym [[Kaliber|wagomiarem]] artylerii głównej fregat były armaty 18-funtowe. Jako pierwsza w działa 24-funtowe została uzbrojona amerykańska seria dużych fregat typu "[[USS Constitution|Constitution]]", co dawało im dużą przewagę nad angielskimi odpowiednikami w [[wojna brytyjsko-amerykańska|wojnie brytyjsko-amerykańskiej]] 1812 roku. Brytyjczycy później przebudowali na duże fregaty część starszych okrętów liniowych, ścinając im kasztele i wyższe pokłady działowe. W ciągu następnych lat wagomiar uzbrojenia fregat rósł i fregaty połowy XIX wieku miały już na ogół takie same działa 32-funtowe, jak okręty liniowe, lecz w mniejszej liczbie. Ciężar [[salwa burtowa|salwy burtowej]] fregat wynosił zwykle ok. 400-500 kg. Wyporność fregat wynosiła zwykle 1000-2000 t.
W latach 20. XIX wieku obok żagli na fregatach pojawiły się [[Maszyna parowa|maszyny parowe]]. Początkowo stosowano je jedynie na niewielką skalę, z [[Napęd kołowy statku|napędem bocznokołowym]]. Z powodu bocznych kół łopatkowych, fregaty te miały tylko po kilka - kilkanaście dział. Pod koniec lat 40. wprowadzono napęd [[Śruba okrętowa|śrubowy]], po czym parowe fregaty śrubowe pojawiły się we wszystkich marynarkach wojennych i wkrótce wyparły fregaty żaglowe. Ich uzbrojenie stanowiło zwykle około 50 dział. Prędkość fregat parowych wynosiła zwykle 9-11 węzłów. Wszystkie fregaty parowe zachowały jednocześnie pomocnicze pełne [[Ożaglowanie]].▼
▲W latach 20. XIX wieku obok żagli na fregatach pojawiły się [[Maszyna parowa|maszyny parowe]]. Początkowo stosowano je jedynie na niewielką skalę, z [[Napęd kołowy statku|napędem bocznokołowym]]. Z powodu bocznych kół łopatkowych, fregaty te miały tylko po kilka - kilkanaście dział. Pod koniec lat 40. wprowadzono napęd [[Śruba okrętowa|śrubowy]], po czym parowe fregaty śrubowe pojawiły się we wszystkich marynarkach wojennych i wkrótce wyparły fregaty żaglowe. Ich uzbrojenie stanowiło zwykle około 50 dział. Prędkość fregat parowych wynosiła zwykle 9-11 węzłów. Wszystkie fregaty parowe zachowały jednocześnie pomocnicze pełne [[
Począwszy od [[1856]], amerykańskie fregaty typu "Merrimac" zapoczątkowały schyłkowy okres wielkich fregat śrubowych, o wyporności 4000-6000 ton. Pomimo zbudowania w Wielkiej Brytanii na początku lat 40. XIX wieku dwóch pierwszych fregat konstrukcji żelaznej, żelazo w konstrukcji okrętów nie przyjęło się aż do lat 60. XIX wieku i fregaty nadal budowano jako drewniane.
Od [[1860]] roku pojawiły się parowo-żaglowe [[fregata pancerna|fregaty pancerne]], początkowo drewniane pokryte pancerzem, następnie całkowicie żelazne. Około lat 70. XIX wieku klasa fregat zanikła: fregaty pancerne przekształciły się w [[pancernik]]i, natomiast nieopancerzone fregaty wyewoluowały w klasę lekko opancerzonych lub nieopancerzonych [[Krążownik|krążowników]], przejmujących dotychczasowe zadania fregat.
Nazwa fregat jako klasy okrętów pojawiła się ponownie podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] – zobacz [[fregata (okręt)|fregata]].
==Zobacz też:==
Linia 23 ⟶ 25:
*[[fregata rakietowa]]
*[[fregata (żaglowiec)]]
==Literatura==
*Piotr Olender: "Okręty wojenne 1492-1650" w: Morza, statki i okręty 4/2005
[[kategoria:klasy okrętów]]
[[nl:Fregat (zeilschip)]]
| |||