Kuba: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
|||
Linia 44:
|ludność_rok = 2021
|narodowości = [[Kubańczycy]]
|rasy = [[Biała odmiana człowieka|biała]](64,1
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html.</ref>
|ludność_miejsce = 80
|pkb = 89,7 mld [[Dolar amerykański|USD]]<ref>GDP 2016 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?display=default.</ref>
|pkb_rok = 2016
|pkb_osoba = 7815 [[Dolar amerykański|USD]]<ref>
|pkb_ppp = 254,9 mld [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar]]<ref name="GDP PPP 2015">[https://archive.org/details/GDPPPP1 World Bank GDP PPP 2015, 28 April 2017 PDF].</ref>
|pkb_ppp_rok = 2015
|pkb_ppp_osoba = 22 237 [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar]]<ref name="GDP PPP 2015" />
Linia 82:
'''Kuba''' ({{w języku|es|Cuba}}), '''Republika Kuby''' (''República de Cuba'') – [[państwo wyspiarskie]] w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]], położone w archipelagu [[Wielkie Antyle|Wielkich Antyli]], na wyspie [[Kuba (wyspa)|Kuba]] oraz szeregu otaczających ją mniejszych wysepek. Największy pod względem powierzchni kraj na [[Karaiby|Karaibach]] (110 860 km²), zamieszkany przez 11 032 343 osób (2021). Stolicą i największym miastem jest [[Hawana]]{{r|cia}}.
Kuba jest [[państwo unitarne|unitarną]] [[republika|republiką]] [[państwo socjalistyczne|socjalistyczną]]{{r|brit}}. Językiem urzędowym jest [[język hiszpański|hiszpański]]. W XVI wieku [[kolonia (geografia polityczna)|skolonizowana]] została przez [[Hiszpania|Hiszpanów]]. Pozostawała hiszpańską kolonią do 1898 roku, a niepodległość uzyskała w 1902 roku, po czteroletniej okupacji przez [[Stany Zjednoczone]]. W 1959 roku w wyniku [[rewolucja kubańska|rewolucji kubańskiej]] władzę w kraju objął [[Fidel Castro]], a kraj wkroczył na drogę socjalizmu. Nastąpiło jednoczesne zbliżenie w stosunkach ze [[Związek
== Geografia ==
Linia 89:
* Długość wybrzeża: 3736 km;
* Najniższy punkt: 0 m n.p.m. (Morze Karaibskie);
* Najwyższy punkt: [[Pico Turquino]] (1974 m n.p.m.).
Kuba to największa z wysp karaibskich, a na [[Lista wysp świata według powierzchni|liście największych wysp świata]] zajmuje 17. miejsce.
Otoczona jest 1600 wysepkami, skałami i rafami (największa wyspa [[Isla de la Juventud]], do 1978 r. nazywająca się Pinos – 3056 km²). Otaczające Kubę głębiny morskie sięgają 7000 m. Od [[Floryda (półwysep)|Florydy]] oddziela ją [[Cieśnina Florydzka]], od [[Meksyk]]u – [[Cieśnina Jukatańska]], od [[Haiti (wyspa)|San Domingo]] – [[Cieśnina Wiatrów|Cieśnina Zawietrzna]].
Brzegi dobrze rozwinięte obfitują w liczne zatoki. Okoliczne wyspy tworzą archipelagi takie jak: [[Jardines de la Reina]], [[Los Canarreos]], [[Los Colorados (archipelag)|Los Colorados]], [[Sabana-Camagüey]].
Większość wyspy zajmuje nizina. W południowo-zachodniej części wznoszą się wapienne góry [[Sierra de los Organos]]. Wzdłuż południowych wybrzeży ciągnie się łańcuch gór [[Sierra Maestra]] z najwyższym szczytem Kuby – [[Pico Turquino]] (1974 m). [[Klimat podrównikowy]], z przeciętną sumą opadów 1000–1500 mm. Pora deszczowa występuje między majem a październikiem. Średnie temperatury wynoszą w styczniu 20–24 °C, w gorącym sierpniu 25–28 °C. Jesienią dość często występują huragany.
Linia 99 ⟶ 102:
== Historia ==
Prekolumbijskimi mieszkańcami wyspy byli [[Karaibowie]], [[Tainowie]] i [[Sibonejowie]]. Dla [[Europa|Europy]] odkrył ją w 1492 [[Krzysztof Kolumb]]. W latach 1511–1514 została opanowana przez [[Hiszpania|Hiszpanię]]. Stała się bazą dla hiszpańskiej [[konkwista|konkwisty]] w tak zwanym Nowym Świecie. Wprowadzony przez [[Kolonia (geografia polityczna)|kolonialne]] władze system [[encomienda]] przyniósł zagładę ludności [[Indianie|indiańskiej]]. W pierwszej połowie XVI wieku rozpoczęto sprowadzanie na wyspy niewolników murzyńskich którzy wykorzystywani byli na uprawach plantacyjnych. Od 1797 ważny punkt handlu niewolnikami. W pierwszej połowie XIX wieku Kuba była głównym producentem cukru w regionie, jednym z najbardziej rozwiniętych miejsc w [[Ameryka Łacińska|Ameryce Łacińskiej]], a także jedną z ostatnich kolonii hiszpańskich. Od końca XVIII wieku utrzymywała bliskie relacje handlowe ze [[Stany Zjednoczone|Stanami Zjednoczonymi]] i w XIX wieku stała się obiektem ekspansjonizmu tego mocarstwa<ref name="Kuba HISTORIA">{{encyklopedia PWN|id = 4574576|tytuł=Kuba. Historia|data dostępu=2016-09-14}}</ref><ref name="ONET">{{cytuj stronę |url = http://portalwiedzy.onet.pl/25074,,,,kuba,haslo.html |tytuł = Kuba – WIEM, darmowa encyklopedia |opublikowany = portalwiedzy.onet.pl |język = pl}}</ref>.
W pierwszej połowie XIX wieku na Kubie zaczęły się kształtować ugrupowania: reformistów (rzecznicy reform i rządów hiszpańskich), aneksjonistów (zwolenników włączenia Kuby do USA) i independentów (niepodległościowcy). W drugiej połowie XIX wieku obóz niepodległościowy zyskał szerokie poparcie a jego członkowie byli jednocześnie zwolennikami zniesienia niewolnictwa i [[demokracja|demokracji]]. W 1868 roku wybuchło [[wojna dziesięcioletnia na Kubie|antykolonialne powstanie]], które przerodziło się w trwającą dziesięć lat wojnę. Proklamowany przez rebeliantów rząd proklamował zniesienie niewolnictwa, a w 1869 roku ogłosił niepodległość wyspy jako republiki. Powstanie w kolejnych latach zostało stłamszone, niemniej jednak Hiszpania poszła na ustępstwa i przyznała Kubańczykom miejsce w hiszpańskim parlamencie. W 1880 roku rząd metropolii zniósł niewolnictwo na wyspie. W 1895 miało miejsce kolejne nieudane powstanie. W 1898 roku Stany Zjednoczone wywołały [[wojna amerykańsko-hiszpańska|wojnę z Hiszpanią]] i zbrojnie przejęły kontrolę nad Kubą. Wojska amerykańskie [[Okupacja wojenna|okupowały]] kraj do 1902 roku i wymusiły na rządzie tego kraju przyjęcie w konstytucji tzw. [[poprawka Platta|poprawki Platta]]. Poprawka zapewniła Amerykanom prawo do ingerencji w wewnętrzne sprawy Kuby i założenia bazy morskiej w Guantánamo<ref name="Kuba HISTORIA" /><ref name="ONET" />.
Linia 115 ⟶ 118:
== Demografia ==
[[Plik:Escuela Lenin(estudiantes).JPG|thumb|Kubańskie uczennice ze szkoły ''Escuela Lenin'']]
Wyspa jest w większości zamieszkiwana przez Kubańczyków. W 2012 roku biali stanowili 64,1% mieszkańców, [[Metys]]i 26,6%, a czarnoskórzy 9,3%<ref name=CIA>{{cytuj |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |tytuł = The World Factbook |opublikowany = cia.gov}}</ref>.
=== Religia ===
[[Plik:SantiagoCathedral.JPG|thumb|[[Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Santiago de Cuba|Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny]] w Santiago de Cuba]]
{{osobny artykuł|Podział administracyjny Kościoła katolickiego na Kubie|Protestantyzm na Kubie|Świadkowie Jehowy na Kubie|Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Hawanie|Arará (religia)|Palo (religia)}}
Struktura religijna w 2015 roku<ref>{{Cytuj |autor =
* [[chrześcijaństwo]] – 57%
** [[Katolicyzm|katolicy]] – 50,6%
** [[protestantyzm|protestanci]] – 6% (głównie: [[Pentekostalizm|zielonoświątkowcy]] i [[Baptyzm|baptyści]])
** [[Prawosławie|prawosławni]] – 0,4%
* brak religii – 21,6%
* [[afrochrześcijaństwo]] – 17,2%
Linia 130 ⟶ 133:
* inne religie – 2,6% (w tym [[Świadkowie Jehowy]]).
Silnie widoczny jest [[synkretyzm]] religijny<ref>{{Cytuj książkę |
== Ustrój polityczny ==
Linia 154 ⟶ 157:
== Prawa człowieka ==
{{osobny artykuł|Prawa człowieka na Kubie}}
[[Prawa człowieka]] były powszechnie łamane za czasów dyktatury Batisty. Są one również łamane od czasu [[rewolucja kubańska|przejęcia władzy]] przez Castro. Dokumentowaniem morderstw politycznych oraz innych przypadków łamania praw człowieka zajmują się organizacje pozarządowe – Cuba Archive<ref>{{cytuj stronę |url = http://cubaarchive.org/home/ |tytuł = Cuba Archive’s Truth and Memory Project}}</ref> oraz [[Amnesty International]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.amnesty.org/en/region/cuba |
=== Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT na Kubie ===
{{osobny artykuł|Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT na Kubie}}
Kuba pozostaje państwem tolerancyjnym względem mniejszości seksualnych. Osoby [[LGBT]] mogą swobodnie pracować w wojsku. Rząd zaplanował legalizacje małżeństw homoseksualnych. Rząd finansuje ponadto operację korekty płci<ref name=autonazwa2>{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.onet.pl/swiat/kuba-sponsoruje-operacje-zmiany-plci,1,3571066,wiadomosc.html |tytuł = Kuba sponsoruje operacje zmiany płci |data = 2010 |opublikowany = [[onet.pl]]}}</ref>.
== Siły zbrojne ==
Linia 165 ⟶ 168:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name=state>{{cytuj stronę |
<ref name=cia>{{cytuj stronę
<ref name=brit>{{cytuj stronę
}}
| |||