Język staro-cerkiewno-słowiański: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz” za pomocą gadżetu CzyWiesz |
Michal0803 (dyskusja | edycje) m lit., int. |
||
Linia 58:
Papież [[Hadrian II]] nie podzielił poglądów „trójjęzyczników”, dał się przekonać o prawowierności oraz słuszności argumentów braci sołuńskich i językowi słowiańskiemu (staro-cerkiewno-słowiańskiemu) zostały oficjalnie udzielone prawa języka liturgicznego{{odn|Bartula|2004|s=9–11}}. Stał się tym samym trzecim językiem liturgicznym w Europie (''lingua tertia''), a przy uwzględnieniu teorii pilacjańskiej – czwartym (''lingua quarta''){{r|Bartula}}.
Podczas
W 885 po śmierci Metodego, w wyniku działalności opozycji niemieckiej na czele z biskupem [[Wiching]]iem{{odn|Bartula|2004|s=9–11}} nie został powołany na arcybiskupa [[święty Gorazd|Gorazd]] – kandydat wyznaczony przez Metodego na swojego następcę. Ostatecznie [[ryt słowiański|liturgia słowiańska]] w państwie wielkomorawskim została zakazana przez papieża [[Stefan V|Stefana V]] i zastąpiona obrządkiem łacińskim{{odn|Bartula|2004|s=9–11}}.
Linia 67:
[[Plik:Orthodox Slavs.png|thumb|Współczesne państwa Słowian, w których dominującą religią jest prawosławie]]
Na obszarze Bułgarii, Macedonii, Serbii i Rusi liturgia słowiańska utrwaliła się pod opieką Bizancjum. W wyniku [[wielka schizma wschodnia|schizmy wschodniej]] w 1054 nastąpił podział chrześcijaństwa na wschodnie (prawosławne) i zachodnie (katolickie). Spowodowało to, że obecność języka scs. umocniła się w Kościele prawosławnym{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=20}}, natomiast w krajach katolickich (tj. na ziemiach czeskich, słowackich, chorwackich) został on praktycznie usunięty. Do wyjątków należał mały obszar na północy [[Dalmacja|Dalmacji]], gdzie mieszkali Chorwaci stosujący w liturgii język słowiański i
W efekcie język scs. i słowiańskie pismo – głagolica i cyrylica – zaczęły być używane prawie wyłącznie przez prawosławnych Słowian, początkowo głównie w liturgii i literaturze sakralnej{{odn|Szul|2009|s=88–89}}. Dla tych właśnie Słowian (południowych i wschodnich) odegrały one ogromną rolę kulturotwórczą i cywilizacyjną{{odn|Bartula|2004|s=12}}{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=21}}, którą można porównać z rolą łaciny w państwach słowiańskich znajdujących się w zasięgu kultury zachodnioeuropejskiej{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=21}}. Język (staro)-cerkiewno-słowiański stał się na tych obszarach na stulecia językiem państwowym i literackim zanim nie wykształciły się nowożytne języki narodowe takie jak rosyjski, ukraiński, białoruski, bułgarski, macedoński czy serbski. Był nawet do XVII w. językiem urzędowym w Rumunii – kraju niesłowiańskim{{odn|Bartula|2004|s=12}}.
Linia 75:
Choć ośrodki, gdzie w średniowieczu tworzono teksty w cerkiewnosłowiańskim istniały również w Czechach i Chorwacji (odpowiednio w redakcji czeskiej i chorwackiej), to jednak te obszary pozostawały w strefie oddziaływania Rzymu. Dlatego wkrótce jako język kancelaryjny i literacki rozpowszechniła się tam łacina{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=21}}.
Każda redakcja przejawiała specyficzne cechy w pisowni, fonologii i morfologii. Na początku największe znaczenie miała redakcja bułgarska. Po upadku Konstantynopola prym przejęła redakcja rosyjska zgodnie z tzw. koncepcją [[Moskwa – Trzeci Rzym]]<ref name="Sussex">{{Cytuj |autor = Roland Sussex, Paul Cubberley |tytuł = The Slavic Languages |wydawca = Cambridge University Press |data = 2006 |s = 64–65 |isbn = 978-0-511-24204-5}}</ref>.
Ze sfery świeckiej język cerkiewnosłowiański wyszedł z użycia w XVIII w. w Rosji, na Wołoszczyźnie i w Mołdawii, a w XIX w. w Serbii i Bułgarii, ustępując miejsca językom narodowym{{odn|Szul|2009|s=88–90}}.
Linia 90:
Rekonstrukcja prasłowiańskich wyrazów bardzo często wymaga więc zestawiania i porównywania wyrazów oraz ich charakterystycznych zmian na przestrzeni stuleci z kilku słowiańskich języków, np. scs. градъ <small>(gradъ)</small>, pol. ''gród'', ros. город <small>(gorod)</small>, serb. ''grad'' < ps. ''*gordъ''; scs. нощь <small>(noštь)</small>, pol. ''noc'', ros. ночь <small>(nocz)</small>, serb. ''noć'' < ps. ''nokťь''{{odn|Bartula|2004|s=19–20}}.
Język scs. ma tę przewagę nad innymi językami słowiańskimi, że został od nich o wiele wcześniej zapisany – w IX w.{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=18}}, wyprzedając je o kilka wieków{{odn|Bartula|2004|s=23}}. Dla porównania pierwszym [[język staropolski|staropolskim]] tekstem ciągłym są [[Kazania świętokrzyskie]] z XIV w.{{odn|Friedelówna|Łapicz|1997|s=18}} Staro-cerkiewno-słowiański stanowi zatem ważne, choć nie jedyne źródło do odtwarzania języka prasłowiańskiego
== Nazewnictwo ==
Termin „język staro-cerkiewno-słowiański” najtrafniej oddaje funkcję i charakter tego języka – był on stosowany w najdawniejszym piśmiennictwie słowiańskim przeznaczonym głównie do celów cerkiewnych (religijnych){{odn|Bartula|2004|s=23}}. W czasach Cyryla i Metodego język ten
W zależności od poglądów na pochodzenie tego języka w XIX w. pojawiały się takie jego nazwy jak ''starobułgarski''{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga2|Określenie język starobułgarski jest również zwodnicze z kilku powodów: nowożytny język bułgarski nie jest naturalną kontynuacją języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Przymiotnik starobułgarski odnosi się do okresu, kiedy na terenach Bułgarii koegzystował żywioł protobułgarski (reprezentujący turecko-tatarską rodzinę językową) i słowiański. W okresie państwa starobułgarskiego istniała bułgarsko-macedońska wspólnota językowa{{odn|Moszyński|2006|s=346–347}}.}} ([[August Leskien]]){{odn|Moszyński|2006|s=346–347}} czy ''starosłoweński'' (''staropanoński''; Miklošič){{odn|Moszyński|2006|s=346–347}}. Bywał też nazywany ''językiem staromacedońskim''<ref name="Davies">{{Cytuj |autor = Norman Davies |tytuł = Europa. Rozprawa historyka z historią. Część 2 |wydawca = Wydawnictwo Znak |data = 2010 |isbn = 9788324021840}}</ref>.
| |||