Iran: Różnice pomiędzy wersjami

W trakcie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Iran był neutralny. Po wybuchu [[Rewolucja październikowa|rewolucji październikowej]] w 1917 roku oraz klęsce Osmanów jedyną potęgą w regionie pozostała Wielka Brytania, która okupowała południe i zachód kraju, a także Meszhed, oraz zależny, probrytyjski rząd [[Mirza Hasan-chan Wosugh ad-Doule|Wosugha ad-Doule]]. W zrujnowanym kraju panował głód i epidemie, [[Gilan (ostan)|Gilan]] znajdował się w rękach [[Dżangalije|powstańców dżangalijskich]], a na prowincji rządzili chanowie plemienni, szczególnie niebezpieczna sytuacja zaistniała w [[Chorasan]]ie, gdzie stale wybuchały bunty chłopskie oraz powstania organizowane przez [[Lewica|lewicę]], w tym oddziały Czerwonych przekraczające granicę z ogarniętą [[Wojna domowa w Rosji|wojną domową Rosją]]<ref>{{Cytuj|autor = Abbas Milani |tytuł = Eminent Persians |data = 2008 |isbn = 9780815609070 |wydanie = 1st ed |miejsce = Syracuse, N.Y. |wydawca = Syracuse University Press |s = 158–160 |oclc = 225870858}}</ref>. W roku 1919 Brytyjczycy zawarli z rządem Wosugha ad-Doule traktat, który faktycznie czynił z Iranu ich [[protektorat]]. Wywołało to gwałtowne protesty społeczne i traktat nie został ratyfikowany przez Madżles – odrzuciła go także [[Liga Narodów]]. W roku 1920 w [[Azerbejdżan Irański|Azerbejdżanie]] doszło do powstania republiki pod wodzą [[Mohammad Chijabani|Mohammada Chijabaniego]] (zm. 1920), a coraz bliżej współpracujący z [[Bolszewicy|bolszewikami]] przywódca [[dżangalije]] [[Mirza Kuczek-chan]] (zm. 1921) ogłosił Gilan Radziecką Republiką Iranu. W sytuacji pogłębiającej się anarchii Brytyjczycy poparli pucz wojskowy, który po opanowaniu stolicy 21 lutego 1921 roku miał wynieść na urząd premiera ich protegowanego, [[Sejjed Zija'oddin Tabatabaji|Sejjeda Zija’oddina Tabatabajego]] (zm. 1969). Tabatabajemu udało się zawrzeć traktat zez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], który uznawał niepodległość Iranu, rezygnował z przywilejów posiadanych niegdyś przez carską Rosję i wycofywał się z poparcia dla Republiki Gilańskiej. Już w maju 1921 roku Tabatabaji został jednak zdymisjonowany przez szacha na żądanie dowodzącego siłami wojskowymi przewrotu 21 lutego [[Reza Szah Pahlawi|Rezy-chana]]. Od tej pory to on sprawował faktyczną władzę i w 1923 roku formalnie został premierem. Wywodzący się z brygady kozackiej Reza-chan zreformował siły zbrojne i do końca 1922 roku stłumił zarówno powstanie dżangalije, jak i ruchy innych sił odśrodkowych. Reza-chan początkowo dążył do ustanowienia w Iranie republiki, ponieważ jednak idei tej sprzeciwiali się duchowni, ostatecznie w 1925 roku doprowadził do detronizacji Kadżarów, a w grudniu tego samego roku do zatwierdzenia przez Konstytuantę swojego wyboru na szacha.