Język staro-cerkiewno-słowiański: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
lit.
scs. a Rumuni
Linia 239:
W 1755 [[Michaił Łomonosow]] wydał opracowanie rosyjskiej gramatyki, gdzie zasugerował trzy odmiany (style) języka. Styl wysoki to cerkiewnosłowiański, którego używa się w tekstach religijnych i poezji wysokiej{{r|Comrie}} (np. [[epos|poematy heroiczne]], [[oda (literatura)|ody]]){{r|Shaikevich}}. Styl niski to język wschodniosłowiański (rosyjski), jednak z przyswojonymi cerkiewizmami, używany w prywatnej korespondencji i komediach. Styl pośredni, łączący cechy wschodniosłowiańskie z cerkiewnosłowiańskimi miał być z kolei używany w poezji, prozie literackiej i rozprawach naukowych{{r|Comrie}} (i to on posłużył za podstawę współczesnego języka rosyjskiego){{odn|Szul|2009|s=213}}{{r|Comrie}}.
 
Wielu autorów nie stosowało się do proponowanych trzech stylów (np. [[Aleksandr Sumarokow]]) i odrzucaliodrzucało styl wysoki (cerkiewnosłowiański) jako sztuczny{{r|Shaikevich}}. [[Nikołaj Karamzin]] i inni utworzyli ''nowy styl'' (новый слог) charakteryzujący się przejrzystością i prostotą, gdzie język francuski posłużył za model struktury zdania i szyku wyrazów<ref name="Ward">{{Cytuj |autor r = D Ward |redaktor = Keith Brown, Sarah Ogilvie |rozdział = Russian |tytuł = Concise Encyclopedia of Languages of the World |wydawca = Elsevier|data = 2009 |s = 905–908 |isbn = 978-0-08-087774-7}}</ref>. Ostatecznie wszystkie te cechy wyważył [[Aleksander Puszkin]] i od tego czasu mówi się o współczesnym rosyjskim języku literackim{{r|Comrie}}.
 
Leksemy cerkiewnosłowiańskie w rosyjskim języku literackim można zasadniczo podzielić na kilkanaście typów. Niektóre z nich to leksemy wymienialne, tzn. mające wschodniosłowiańskie odpowiedniki{{odn|Mażulis-Frydel|2000|s=19–20}}. Jeden z typów cerkiewizmów to wywodzące się z prasłowiańskich grup *TolT, *TelT, *TorT, *TerT połączenia odpowiednio: TlaT, TlěT, TraT, Trět zamiast typowych dla języków wschodniosłowiańskich form [[pełnogłos]]owych{{odn|Mażulis-Frydel|2000|s=19–20}}. Jeśli w języku rosyjskim na bazie jednego słowa funkcjonuje jednocześnie forma pełnogłosowa i typowa dla języka cerkiewnosłowiańskiego, to nierzadko ta pierwsza jest neutralna, a druga brzmi przestarzale, podniośle, książkowo lub poetycko, np. ''broda'': борода – брада, ''miasto'': – город – град{{r|Shaikevich}}. Innym przykładem jest forma ''mleko'' – молоко, która będąc cząstką bardziej specjalistycznego terminu ''ssaki'' przybiera cerkiewnosłowiańską postać млекопитающие{{odn|Mareš|1994|s=8}}. Możliwa jest jednak odwrotna sytuacja, kiedy to cerkiewizm funkcjonuje jako forma neutralna, np. ''wróg'': враг (ворог), ''płomień'': пламя (поломя). W pewnych przypadkach funkcjonują obie formy, ale różnią się zakresem znaczenia, np. прах (''prochy'') – порох (''proch strzelniczy''), страна (''kraj'') – сторона (''strona''), краткий (''krótki względem czasu'') – короткий (''krótki względem dystansu'')<ref name="Shaikevich">{{Cytuj |autor = Anatoli Shaikevich |tytuł = The origin of the Russian language |czasopismo = Soviet Life |wolumin = 124 |numer = 1 |s = 56–57|data = 1967}}</ref>.
Linia 276:
 
Język cerkiewnosłowiański redakcji chorwackiej (wraz liturgią słowiańską i głagolicą) został w XIV w. sprowadzony do Pragi ([[Klasztor Emaus w Pradze|Klasztor Emaus]]), a następnie do Oleśnicy i Krakowa ([[Kościół Świętego Krzyża w Krakowie (nieistniejący)|Kościół Świętego Krzyża na Kleparzu]]){{odn|Moszyński|2006|s=70–71, 356}}.
 
=== Język scs. a (niesłowiańscy) Rumuni ===
[[Język rumuński]] zalicza się do [[języki wschodnioromańskie|języków wschodnioromańskich]] – jest niejako kontynuacją [[łacina ludowa|łaciny ludowej]] zaszczepionej w czasach, gdy [[Dacja]] stała się [[prowincje rzymskie|rzymską prowincją]] w wyniku podbojów [[Trajan]]a w roku 106. Jednak na przestrzeni wieków język mówiony przez ludność tych terenów ulegał wielu różnym wpływom. Najsilniejszy i najdłużej trwający wpływ (od V w.) wywierali Słowianie<ref name="Augerot">{{Cytuj |autor r = J Augerot |redaktor = Keith Brown, Sarah Ogilvie |rozdział = Romanian |tytuł = Concise Encyclopedia of Languages of the World |wydawca = Elsevier|data = 2009 |s = 900–901 |isbn = 978-0-08-087774-7}}</ref>.
 
W średniowieczu ludność terenów [[Wołoszczyzna|Wołoszczyzny]] i [[Mołdawia (kraina historyczna)|Mołdawii]] wyznawała prawosławie{{odn|Szul|2009|s=84–85}} (i do dziś jest to tam dominująca religia)<ref name="Jakubowicz">{{Cytuj |autor = Mariola Jakubowicz |tytuł = Rumuńska redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego – zarys problematyki |czasopismo = LingVaria |wolumin = 2 |numer = 28 |s = 197–207 |data = 2019 |doi = 10.12797/LV.14.2019.28.13}}</ref>. Język religii, tj. (staro-)cerkiewno-słowiański, w naturalny dla tej epoki sposób stał się również językiem urzędowym i językiem kultury tych obszarów{{r|Jakubowicz}}. Powstawały tu teksty w języku cerkiewnosłowiańskim bliskim redakcji bułgarskiej, choć również z elementami redakcji serbskiej oraz wpływami lokalnego niesłowiańskiego języka rumuńskiego<ref name="Oczko">{{Cytuj |autor = Anna Oczko |tytuł = Romańskość w słowiańskiej szacie |czasopismo = Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU |wolumin = 15 |s = 155–169 |data = 2019 |doi = 10.4467/25439561KSR.19.005.11307}}</ref>{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga11|W [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]] również powstawały teksty w języku cerkiewnosłowiańskim, ale tu sytuacja językowa była bardziej złożona{{r|Jakubowicz}}.}}. Stąd niektórzy badacze mówią o istnieniu rumuńskiej redakcji języka cerkiewnosłowiańskiego. Należy jednak mieć na uwadze, że nie istniał jeden rumuński organizm państowy w czasie, kiedy na tereny dziejszej Rumunii dotarł język scs.{{r|Oczko}} W czasach przed [[reformacja|reformacją]] w korespondencji wyższe warstwy na Wołoszczyźnie i w Mołdawii pisały po cerkiewnosłowiańsku, a w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]] – po łacinie. W XVII w. cerkiewnosłowiański został całkowicie wyparty ze sfery świeckiej{{odn|Szul|2009|s=84–85}}.
 
Pierwsze zabytki języka rumuńskiego datowane są na XVI w.{{r|Oczko}} Widoczne silne słowiańskie wpływy w języku rumuńskim były problemem dla rodzącego się w XIX w. nacjonalizmu rumuńskiego i dumy z rozpowszechnianej świadomości o łacińskim pochodzeniu{{odn|Szul|2009|s=86–87}}. W związku z tym w 1860 oficjalnym alfabetem języka rumuńskiego przestała być cyrylica{{r|Augerot}}. Poza tym wypleniano słownictwo słowiańskiego pochodzenia i wprowadzono olbrzymią liczbę zapożyczeń z języka francuskiego i łaciny{{odn|Szul|2009|s=86–87}}.
 
Wschodnia Mołdawia po wskutek II wojny światowej została przyłączona do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], miejscowy język nazwano [[język mołdawski|mołdawskim]] i przywrócono cyrylicę{{odn|Szul|2009|s=86–87}}.
 
=== Obecność misji cyrylo-metodiańskiej na terenie Polski ===