Polacy: Różnice pomiędzy wersjami

{{Osobny artykuł|Polonizacja}}

{{fakt|data=2013-12|Nowożytna (nowoczesna) [[świadomość narodowa]] Polaków powstała na przełomie XVIII i XIX wieku}}, jednak była ona skutkiem procesu, który rozpoczął się jeszcze w czasach [[Piastowie|piastowskich]]. Pierwotna polska świadomość narodowa zaczęła kształtować się pod wpływem wielu czynników wywołujących poczucie wspólnej wzajemnej łączności, z których głównym było zjednoczenie w jedno państwo wszystkich [[Plemiona polskie|plemion szczepu lechickiego]] przez dynastię Piastów, co w konsekwencji spowodowało późniejszą niwelację odrębności w tychże plemionach. W procesie tym, obok kasty rządzącej, istotną rolę odgrywało samo społeczeństwo poprzez instytucję ogólnopaństwową, jaką był [[wiec]]. Była to instytucja doradcza będąca także instrumentem woli samego społeczeństwa, poprzez którą wywierało ono wpływ (o różnym stopniu) na sprawy państwowe, co pogłębiało [[Unifikacja (logika)|unifikację]]. Inne czynniki, które przyczyniły się do wytworzenia świadomości narodowej, to: wojna – kształtująca poczucie odrębności od sąsiadów i ucząca walczyć o wspólne interesy ogólnopaństwowe, czy też wiara – początkowo przede wszystkim kult dwóch świętych, [[Święty Wojciech|św. Wojciecha]] i [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]]. Wszystko to spowodowało wytworzenie się poczucia własnej, społecznej odrębności na zewnątrz (m.in. od [[Prusowie|Prusów]], [[Niemcy (naród)|Niemców]], [[Czesi|Czechów]], [[Rusini|Rusinów]] czy [[Jaćwingowie|Jadźwingów]]) i poczucia solidarności wewnątrz (np. kult ziemi, własnych odrębnych zalet)<ref name=Dobrowolski>[[Kazimierz Dobrowolski (socjolog)|Kazimierz Dobrowolski]]: ''Zagadnienia świadomości narodowej w Polsce piastowskiej.'', [w:] „IV. Zjazd Historyków Polskich w Poznaniu 1925.</ref>. Prof. [[Kazimierz Dobrowolski (socjolog)|Kazimierz Dobrowolski]] stwierdzał:

 

W połowie XVI wieku wytwarza się w [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie Królestwa Polskiego]] świadomość narodowa. W połowie XVI wieku nastąpiła też polonizacja magnaterii i szlachty litewskiej, a w XVII wieku polonizacja szlachty białoruskiej. Narodem polskim stała się warstwa wyższa, bez względu na pochodzenie etniczne, język, religię, złączona wspólnymi korzyściami i przywilejami stanowymi<ref>[[Stanisław Kot]], Świadomość narodowa w Polsce wieku XV-XVII, Lwów 1938, s. 17, [[Franciszek Bujak (historyk)|Franciszek Bujak]], Studja historyczne i społeczne, 1924, s. 77–79.</ref>.

W publicystyce politycznej i historycznej [[I Rzeczpospolita|I Rzeczypospolitej]] sformułowanie ''Polak'', ''wolny Polak'' oznaczało według terminów ówczesnych wyłącznie ogół szlachty<ref>Edward Opaliński: ''Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652.'' 1995. s. 344.</ref>, czyli „synów koronnych” albo „synów polskich”<ref>Z dziejów Ukrainy. Księga pamiątkowa ku czci Włodzimierza Antonowicza. 1912. s. 675.</ref> – '''Patris Patriae''' (''Ojcowie Ojczyzny''). Pojęcie narodu polskiego według tych standardów było zarezerwowane jako pojęcie dla tych mieszkańców, którzy cieszyli się pełnymi prawami obywatelskimi i politycznymi, czyli wyłącznie dla szlachty jako wspólnoty<ref>Studia historyczne [[Polska Akademia Nauk|PAN]]. Kielce 1986. s. 466; Przegląd zachodni, t. 61, wyd. 3-4, 2005, s. 36.</ref>. Pogląd ten utożsamiał naród ze szlachtą całego państwa bez względu na jej przynależność etniczną. Świadomość narodowa kształtowała się w związku z takimi zjawiskami, jak wzrost znaczenia języka polskiego i jego ujednolicenie, oraz zwiększenie się roli politycznej, gdzie cała szlachta miała prawo wyboru króla bezpośrednio, 1666 [[bitwa pod Mątwami]]<ref>„Z taką pasją przeciw królowi pisał tylko Daniel Naborowski po bitwie pod Mątwami [...] Była to świadomość narodowa, było też poczucie niezawisłości, by żaden obcy nie śmiał mieszać się w polskie sprawy”, [w:] Roman Kaleta: Biecz, studia historyczne. 1963. s. 430; „Lubomirski w nieskończoność podnosi i wstrzymuje miecz w obronie tradycji wolności. [...] Postępowanie Lubomirskiego, mające na celu obronę nie tylko tradycji, ale i obowiązującego prawa”, [w:] Historyka. t. 28-31, s. 132 (z. [[Vivente rege]]).</ref>. Tym samym prawem Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 dawała szerokie prerogatywy stanowi szlacheckiemu, pomimo że każdy stan był w konstytucji uwzględniony, ale na miarę swojej pozycji. Konstytucja majowa w rozdziale „Szlachta, ziemianie” podkreślała zasługi i należną pozycję pierwszeństwa szlachty w społeczeństwie, formułując to słowami:

 

 

Uprzywilejowaną pozycję szlachty w społeczeństwie zniosła dopiero [[Konstytucja marcowa]] z 1921, w art. 96. W okresie krwawych wydarzeń powstania chłopskiego na terenach zachodniej [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] w 1846 ([[rzeź galicyjska]]) chłopi polscy dokonali pogromu ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych pod hasłami „Polacy [szlachta] idą wyrzynać do szczętu chłopów”<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.zegocina.pl/aktual/2006/2006-03/rabacja/160latodrabacji.htm |tytuł = W 160 rocznicę rabacji. |opublikowany = 03.2006 |praca = Serwis Internetowy Gminy [[Żegocina]]. |data dostępu = 2010-09-21}}</ref>.